Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Blaðsíða 5

hneig Ihið bjargþrota fólk
hrönnum saman í faðm dauð-
ans; með þessiun nýortu guð-
legu hendingum signdu mæð-
urnar bömin hungurmorða og
fólu sig sjálfar á eftir sama
ósýnilega. alföðurnmn — ósigr-
aðar af hungri, hörmung og
dauða.“
Þetta isegir sr. iMatthías.
Ósigraðar af hungri, hörmung
og dauða. Það er fast að orði
kveðið. En hann hafði sjálfur
reynslu fyrir þvi, hverju hend
ingar Hallgríms fá áorkað og
hefur lýst þvi í öðru sambandl.
Hann var kallaður að bana-
beði einu sinni sem oftar á
prestskaparárum sínum og það
var hrelld sál og ,rsteini harð-
ari“, sem hann þar skyldi
hjálpa. Og hann greip til Passíu
sálmanna og við hvert nýtt
vers var sem viðjar féllu og
loks þegar andlátið kom var
ekki aðeins öll barátta á enda
og friðurinn kominn, heldur
fannst prestinum, að því er
hann sjálfur segir, hinn deyj-
andi maður bókstaflega svífa
inn í himininn & vængjum þess
ara jheilögu Ijóðaljóða.
Það er til þjóðsaga, í sjálfu
sér ekki merkileg fremur en
þær eru yfirleitt þjóðsögurnar,
sem spunnizt hafa um Hallgrím,
en hún segir þó eins og þær
gera margar, nokkuð um við-
horf þjóðarinnar til hans.
Hann var |á ferð við 3ja mann,
þeir fóru fyrir Hvalfjörð,
hrepptu illviðri og lentu
í myrkri og létu fyrirberast í
helli í Hvalfjarðarbotni undir
fossi einum. En sem beir hugð-
ust taka á sig náðir urðu þeir
fyrir ásókn af forynju ein-
hverri er að þeim sótti úr foss-
úðanum og greip þá óhugur all
mikill við þetta. Þá báðu sam-
ferðamennirnir sr. Hallgrím að
setjast í hellismunnann og
gerði hann það, itók sér
varðstöðu og fór að yrkja. Brá
þá svo við, 'að forynjan hvarf,
en um leið og prestur felldi
brag sinn, fór hún aftur á
kreik. Gekk svo til morguns.
Hallgrímur orti lofgjörð til
Guðs og fylgir hún sögunni
eða torot úr henni:
Sætt með Sönghljóðum
sigurvers bjóðum
Guði föður góðum,
sem gaf Mfið þjóðum,
næsta jnaumt istóðum
naktir vér óðum
í hættum heisglóðum.
Þannig hefst bragurinn, en
endar svo:
Ó, þú alvalda
eining þrefalda,
lát lýð þinn kalda
lof þitt margfalda,
gef oss heilt halda
og heiður þér gjálda,
um aldir alda.
Meðan hann 'kvað varð ekki
að meini en gerðist jafnan
ókyrrt um leið og hann þagn-
aði.
Hvort sem nokkur fótur er
fyrir þessari sögu leða ekki þá
hefur hún varðveitzt sem vitn-
isburður þjóðarinnar, geymdur
í djúpum dulvitundar og ósjálf
rátt útlagður þar Sem túlkun á
sambandi alþýðu við þennan
trúa og sterka samferðamann
kynstóðanna, Haligrím Péturs-
son. Þjóðin var tæpt stödd og
illa til reika á vegferð sinni,
vissi oft ekki, hvort nokkurr-
ar dögunar var að vænta eða
uppstyttu, þegar hún hnípti
undir hamrabergi og beið af
sér hryðjur og hríðar og glóru-
laust myrkur. 1 slíkum aðstæð-
um, slíkri tvisýnu, ber margt
fyrir, skuggar hugans taka á
sig ýmsar myndir, forynj-
ur sækja að. Þær gera sér bún
ing eftir aldarfari, hryllings-
höfundar og svartsýnisskáld
kjarnorkualdar nota aðrar
myndir og önnur orð en höf-
undar þjóðsagnanna, en ang-
ist mannlegrar sálar í heljar-
myrkri er samskonar, hver sem
öldin er, hvort sem hún er
kennd við einokun og galdra
eða igasklefa, helsprengjur og
spútnika. En meðan Hallgrím-
ur ler við hellismunnann
er öllu óhætt, stefin af vörum
hans eru sterk; þau eru gædd
Guðs krafti, örugg vörn gegn
allri ógn, þegar þau eru flutt
hörfar hver forynja, sem á
hugann leitar:
Guð er minn Guð, þó geysi
nauð,
og gangi þanninn yfir,
syrgja skal spart, þótt missta.
ég margt,
máttugur Herrann lifir . . .
Gt geng ég ætíð síðan
í trausti frelsarans
undir tolæ toimins Iblíðan
blessaður víst til sanns . . .
Þú mátt þig þar við hugga
hann þekkir veikleik manns,
um þarftu ekki að úgga
á drykkjuskammtinn hans.
Vel þín vankvæði sér,
hið súrasta drakk toann
sjálfur
sætari og kninni en hálfur,
skenktur er skerfur þér.
Guðs hönd hlifir, Guðs
kross sigrar, Guðs ástar birt-
an hjarta Ijómar gegitum allt,
bölið þitt, hvað er það, hvað
er sú beizkja, sem þú verður
að ismakka, úr þvi að Drott-
inn sjálfur drekkur þér til og
tæmir sjálfur toikar áUs böls
og allra kvala i þinn stað, þin
vegna, fyrir þig?
Meðan Hallgrímur hélt vörð
um inni sálarinnar var öllu
óhætt. Þetta túlkar þjóðsagan
af djúpu innsæl og reynslu al-
þjóðar. Ef maður ætti að leyfa
sér að segja, að ísl. þjóðin eigi
einhverjum einum manni lif að
launa i bókstaflegum skilningi,
þá veit ég ekki, hver kæmi
fremur til greina en sr. Hall-
grímur.
Það er á orði haft, að Þjóð-
verjar hafi í siðustu styrjöld
Framhald á bls. 30
Matthías Johannessen
oRraaRsa
Úr ljóðabóki'nni VlSUR UM VÖTN.
Á heiðinni ofan yifi ána
var anoarhver lækur í hné
og fjöllin horfðu til himins
með hvíta lokka úr snjó,
þeir bráðnuðu ofan í árnar
og enduðu langt fram í sjó.
Við horfðum af heiðinni, sáum
hvar hraunið leggst undir sand
og móarnir vöfðu melinn
og moldina um fingur sér
en Axarfjörður í fjarska
og flaug inn í hjartað á mér.
En lækirnir léku við sanda
og lærðu að draga til stafs.
Og hér á Ormarsá upptök
og athvarf í þurrkatíð
en laxinn fer langt inn á heiði
í leit að hrygningarstað —
og hér voru heiðarbýlin,
hún Halla ætti að vita það.
En ekki hitti ég hana
sem heldur er ekki von
því ævi hennar er aðeins
eitt ódauðlegt vængjatak
Að Bláskriðu beinist áin
og bærir lítið á sér,
samt stækkar hún eins og annað
sem ólgar af lífi og ber
þess vitni að vorið er komið
og vex inn í haustið með þér.
MyndHkreytiiiir Svérrlr HuraldHHnn.
Hér brostu fyrr grösugir balar
og bylgjurnar liðu yfir tún,
en btáfjólur önguðu á bökkum
og blikuðu auga til hafs.
en hér heyrist ekkert, utan
eitt örlítið fuglakvak.
0