Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.1972, Blaðsíða 9

Margt hafði breytzt á Akureyri, en eitt var þó
á sínum stað, það var húsið .. HÚSIÐ,...
um varð litið yfir götuna og
hann sá ekki betur en að æsku-
vinur hans væri að koma þar út
úr herrafataverzlun. Eða var það
missýn? Jú, þetta var örugglega
hann Gunnlaugur og Þráinn
gekk yfir götuna og nú hafði
Gunnlaugur líka komið auga á
hann.
„Er það sem mér sýnist?" sagði
Þráinn.
„Hvort það er,“ sagði Gunn-
laugur og þeir horfðu hvor á
annan dálitla stund, eins og
tveir mælingamenn að virða fyr-
ir sér væntanlegt brúar-
stæði, virða fyrir sér bNið, sem
árin höfðu sett á milli iþeirra.
„Hvenær komstu?" spurði
Gunnlaugur loksins.
„Rétt áðan.“
„Og ætlar að vera ihvað lengi?"
„Ti'l morguns." Þeir stóðu
þarna á gangstéttinni og á bekkj-
unum úti á Ráðthústorgi sátu út-
lendingar og voru að skrifa
á póstkort og klukkan var hálf
tvö. Andrúmsloftið á milli þeirra
hékk enn í óvissunni, fór bil
beggja mitli undrunar og gleði.
„Hvar stendurðu ’ií baráttunni
núna?“ spurði Þráinn svo, til
þess að segja eitthvað.
„Ég vinn þarna í bankanum,"
sagði Gunnlaugur og benti
á Landsbankahúsið handan við
Ráðhústorgið. Þráinn sá, að
hann var ekki með bindi
og skyrtan var fráhneppt í háls-
inn og hann var með bládoppótt-
an silkiklút.
„Ertu kannski í sumarfríi?“
spurði hann.
„Já, reyndar," sagði Gunnlaug
ur, „maður verður að slaka á
stöku sinnum. Það er ekki hægt
að telja peninga alia tólf mánuði
ársins, sízt annarra manna pen-
inga." Þeir kímdu og gluggarn-
ir á Landsbankahúsinu voru
bogadregnir og þeir minntu á
ba'kið á manni, sem er að koma
frá bankastjóra og hefur fengið
afsvar.
„Ertu mikið að flýta þér?“
spurði Þráinn.
„Ekki svo.“
„Hvað segirðu um að ganga
með mér útá Hótel KEA? Ég þarf
að tryggja mér herbergi og svo
getum við kannski fengið okk-
ur einn á barnum.“
„Upplagt," sagði Gunnlaugur.
Þegar þeir voru komnir að
hótelinu stanzaði Þráinn og
hann horfði upp að kirkjunni.
„Hvað skyldu þær vera marg-
ar tröppurnar hérna upp?“
sagði hann.
„Nú veit ég ekki.“
„Þarna efst gnæfir kirkjan,"
sagði Þráinn. Út undan sér sá
hann tvö b'lá skilti með hvít-
um stöfum . . . KONUR —
KARLAR. „Og svo eru al-
menningssalernin hér neðst . . .
skrítið.'1
„Já, sumir segja að þessar
tröppur -tengi saman það and-
lega og veraldlega i bænum."
„Og hvort er hvað?"
„Látum það liggja miMi hluta,"
sagði Gunnlaugur og þeir gengu
hlæjandi inná hótelið.
Þráinn fór að afgreiösluborð-
inu og þar fyrir innan mætti
honum þrautþjálfað viðskipta-
bros á ungu konuandliti. „Get
ég' fengið herbergi?" sagði Þrá*
inn.
„Því miður þá er allt upptek-
ið,“ sagði stúlkan, „en þér getið
reynt útá Hótel Varðborg eða
Hótel Akureyri," bætti hún við
og þeir gengu upp stigann, uppá
aðra hæð, þar sem barinn var.
Þráinn fé'kk að geyma töskuna i
fatahenginu og þeir fóru inná
barinn. Þetta var hlýlegur bar
og fyrir aftan flöskurnar í hill-
unum voru málaðar hraungrýtis-
hellur og gluggatjöldin voru gul
og þau voru dregin fyrir svo að
ekki sást útá götuna.
„Hvað má bjóða þér?“ sagði
Þráinn.
„Johnny Walker."
„Sama fyrir mig,“ sagði Þrá-
inn við barþjóninn, ungan mann
með lipra rödd og fíngerðar
hendur. Það voru fáir þarna inni,
mest útlendingar og þeir fengu
sér sæti.
„Skál, gamli vinur," sagði
Þráinn og þeir lyftu glösum. Is-
molarnir möruðu í hálfu
kafi í whiskýblöndunni og
drykkurinn var gulur eins og
gluggatjöldin. Á einum veggnum
var stór teikning af Akureyri
frá því einhvern tímann fyrir
aldamót. Þarna gat m.a. að 'líta
gamla bæjarráðs'húsið, sem hafði
seinna verið breytt I tukthús. I
kringum 1930 hafði Ástar-
Brandur kveikt í þessu húsi að
gamni sínu. Raunar hafði hann
iðrazt þess eftir á, því að þegar
hann sá það brenna, ku hann
hafa sagt hálf kjökrandi.
„Æ, þarna fór sumarbústaður-
inn minn.“ En það er önn-
ur saga.
Samræðurnar á milli þeirra
voru í fyrstu heldur stirðar, en
svo byrjaði þetta manstu —
manstu, sem verður þegar tveir
gamlir vinir hittast. Þeir sátu
þarna góða stund, en svo þurfti
Gunnlaugur að fara.
„Ef þú færð hvergi inni get-
urðu gist 'hjá okkur,“ sagði hann
og þeir urðu samferða út.
„Þakka 'þér fyrir."
„Við hjónin vorum að hugsa
um að fara ,í SjálfstæðiShúsið í
kvöld, ég kannski hitti þig þar,"
sagði Gunnlaugur.
„Já, því ek'ki það.“ Þar með
kvöddust þeir.
Já, margt hafði breytzt a Ak-
ureyri, en eitt var þó á slnum
stað. Það var húsið . . . HÚSIÐ,
bernskuheimi'lið hans. Þráinn
gekk upp Kaupvangsstræti og
fyrir neðan sundlaugina var
andapollur og þar hjá voru gaml
ir brauðfuglar á va'kki og svo
var hann kominn að Helga-
magrastræti. Hann gekk norð-
ur götuna og trén í görðunum
voru græn. Eftirvænting fór um
hann, einhver óákveðinn fiðring-
ur, óstaðsett ánægja og svo
blasti það við honum. HÚSIÐ . . .
fallegasta húsið í öllum bænum.
Hann horfði á það góða stund,
til þess að leyfa minningunum að
seytla um sig og ætlaði síðan að
halda áfram. E-n allt í einu fékk
hann ómótstæðilega löngun til
þess að banka upp á hjá þessu
ókunnuga fólki, sem nú bjó þar
og fá að skoða húsið, bara enn
einu sinni. Hann opnaði garðs-
hliðið varlega eins og hann
væri að stíga inní helgan reit.
Einhvern veginn virtist allt
smærra í sniðum en hann mundi
eftir því, líka trén, sem hlutu þó
að hafa stækkað. Hann gekk
heim stéttina og þarna var reyni
tré og gráVíðir og upp úr mold-
inni teygðu sig alla vega lit
blóm. Hann fór upp tröppurnar
og útidyrnar voru þær sömu og
áður og sömuleiðis bréfalúgan, en
við dyrabjölluna var komið ann-
að nafn. Hann þrýsti á hnappinn
og það heyrðist gling-gló innan
úr húsinu. Dálítil vonbrigði.
Gling-gló vóru að vísu fallegir
hljómar, en ef hann brast ekki
minni, þá hafði það verið brrr,
sem dyrabjallan sagði í gamla
daga. Elskulegt, lágt brrr.
Hann beið þess að ein'hver 'kæmi
til dyra.
„Mamma, það er verið að
hringja," heyrði hann krakka-
rödd segja inni fyrir.
„Farðu þá og opnaðu," sagði
einhver kona og skömmu seinna
stóð lítil stúlka í gættinni.
„Það er kominn maður," kall-
aði litla stúlkan.
„Hvaða maður?" sagði konan.
„Bara maður," sagði stúlk-
an og konan kom nú fram og hún
var fremur ung og með
plastsvuntu framan á sér.
9kyldi vera hægt að þurrka sér
um hendurnar á svona svuntu,
hugsaði Þráinn og minntist móð-
ur sinnar, sem 'hafði stöðugt ver
ið að þurrka sér á svuntuhorn-
inu, léreftssvuntuhorni. Konan
horfði á Þráin og hann horfði á
móti, en sagði ekki neitt. Hon-
um varð nú Ijóst, 'hversu fárán-
legt uppátæki þetta hafði ver-
ið hjá honum að ætla að ryðjast
svona inná ókunnugt fólk.
„Ég er að leita hér að fólki,"
stundi hann svo loks upp úr sér.
„Nú-já."
„Er þetta ekki Helga-
magrastræti?"
„Jú.“
„Það átti að búa hér við
þessa götu." Konan spurði núm-
er hvað og hvað fól'kið héti og
Þráinn nefndi eitthvert nafn úti
bláinn.
„Ég kannast ekkert við það,“
sagði konan og hún var almenni-
leg, en dálítið vör um sig. Þrá-
inn leit inní fonstofuna og fata-
hengið var það sama og áður,
en aðrar yfirhafnir, aðrir skór,
annar þefur.
„Afsakið ónæðið," sagði hann
og gekk niður tröppurnar.
Konan var nú langt að baiki
og húsið, sem á meðan hann stóð
við dyrnar, hafði ekki verið ann-
að en sálarlaust fatahengið og
þessi framandi kona með piast-
svuntuna, varð nú aftur lifandi.
Það var fortíðin, bylgjandi, sí-
kvikar minningarnar . . . Ærsl í
þeim bræðrum, alltaf eitthvað i
bigerð, minniháttar hrekkir eða
saklaust undirferli í hulduheimi
þeirra. Þegar hávaðinn keyrði
um þverbak eða þögnin varð
grunsamieg, kom móðir þeirra til
skjalanna.
„Bezt ég láti pabba ykkar rass
skella ykkur, þegar hann kem-
ur heim." Aldrei logn í þessu
húsi. Fréttir i útvarpinu, ’hurð-
arskellir, matarlykt úr eldhús-
inu, allt á tjá og tundri og móð-
ir þeirra að taka tiL Þetta hús
rúmaði allar mannlegar til-
finningar. Þögla spennu, hlátur,
rifrildi eða sorg, öll óveður í sál-
árlífi fjölskyldunnar og sömuleið
is lognið, sem fylgdi i kjölfar-
ið. Móðir þeirra var seint og
snemma að reyna að ala þá upp,
veitti þeim þúsund áminningar,
sem fóru inn um annað eyrað
og út um hitt.
„Þurfið þið ekkert að lesa fyr-
ir morgundaginn?" var spurt
jafn oft og skóladagarnir voru
margir. Og ekki skorti viðbár-
urnar.
„Við erum búnir."
Eða.
„Kennarinn setti okkur ekk-
ert fyrir."
„Hvers konar skóli er þetta
eiginlega?" sagði móðir þeirra.
Á sumrin var leikin fallin-
spýtan eða skyttukóngur, stolið
rabarbara úr görðum eða rifs-
berjum, skylmingar uppi á skúr-
þökum, bjölluhasar. Hringt dyra-
bjöllu nágrannans og svo hlaupið
fyrir horn og legið á gægjum.
Og svo voru það afmælisveizl-
urnar. Þeir sem vildu slást voru
í holinu, en þeir tápminni fengu
að vera inni í stofu. Þegar svo
allir voru komnir í eina kös á
gólfinu og sunrr orðnir reið-
ir, var þeim stíað í sundur með
stórri ístertu og gosi.
kafi í snjó úti fyrir og skelfing
var mjólkin, sem móðir þeirra gaf
þeim, köld og góð. Það var ost-
ur á rúgbrauðinu og þetta var
bezti dagurinn í lífi hans. Á
morgun myndu þeir bræðurnir
svo fara aftur uppí fjall og hann
myndi taka enn fleiri beygjur en
í dag og bráðum myndi hann
ekki þurfa að fara í plóg leng-
ur og hann gæti verið með skíð-
in þétt saman alveg eins og
bróðir hans. Næsta vetur fengi
hann svo kannski ný skiði og
gormabindingar.
Og morguninn eftir var það
skólinn. Skólataskan á bakinu,
lestrarbókin í töskunni og stíla-
bækurnar. Pennastöngin og blý-
antarnir í hulstrinu, sem var -úr
tré og lókinu rennt í fals. Reikn-
ingur í fyrsta tíma og kennarinn
kom inn i bekkinn, náungi af
gamla skólanum, í svöntum föt-
um og með flösu, sem hann bar
eins og snjóskafl á báðum öxl-
um, virðulegur og ágætlega þokk
aður af þeim sem kunnu eitt-
hvað, en þeir voru fáir.
„Setjizt," sagði hann, strangur
á svipinn, sléttgreiddur, dálítill
Hitler í aðra röndina og
kennslustofan var þúsund ára
ríkið hans. Hann var merkilega
fundvís á þann, sem minnst
kunni í það og það sinnið og
hann leit haukfránum augum af
Á veturna voru það skíðin, far
ið uppí fjall strax eft’ir hádegi
og ekki komið aftur fyrr en eft-
ir marga klukkutíma, þreyttur og
svangur. Kuldinn var aukaatriði
af því að þeir vissu að heima
beið þeirra hlýjan. Lykt
af blautum vettlingum og.ullar-
peysu.
„Ekki inn á skíðaklossunum,"
sagði móðir þeirra, „ég er marg
búin að segja ykkur það." Stund
um gleymdu þeir sér og báru
snjóinn alla leið inn á stofugólf.
„Bezt ég láti pabba ykkar rass
skella ykkur, þegar hann kemur
heim," sagði móðir þeirra þá. Si-
gild hótun, yfirvofandi háski og
þó dró aldrei til tíðinda.
„Mér tókst að kenna honum að
fara í plóg í dag,“ sagði bróðir
hans.
„Hengið blautu fötin ykkar
niðrí þvottahús," sagði móð-
ir þeirra og á eftir smurði hún
svo nokkrar brauðsneiðar handa
þeim og þeir settust við eldhús-
borðið og voru í síðum nærbux-
um. Nærbuxurnar voru ótuktar-
lega hrjúfar og lærin voru glóð
heit eftir núning dagsins. Það
var heitt í eldhúsinu og allt á
einu andliti "á annað. SteJpurn-
ar voru í köflóttum pilsum og
með fléttur langt niður á bak og
kennarinn bjó yfir eins konar
tappatogaraaugnaráði, sem skrúf
aði sig innf hug og hjarta fórn-
arlambanna.
„Kannski að Þráinn vilji
reikna fyrir okkur fyrsta
dæmið," sagði hann og Þráinn
lyppaöist upp að töflu með
reikningsbókina í hendinni og
göngulagið var ekki þesslegt að
geta. vakið traust einræðisherr-
ans í kennarapúltinu.
„Hvaða dæmi er það?“ spurði
Þráinn og teygði sig eftir krit-
armola.
„Nú, fyrsta dæmið sem þið átt
uð að hafa heirna."
„Bls. 13,“ var hvíslað fyrir
aftan hann.
„Þögn I bekknum," öskraði
ken-narinn og sléttgreidda höf-
uðið teygði sig út úr þessari
mynd í svart-hvítu, sem saman-
stóð af flösu og svörtum fötum,
sem voru of stór til þess að geta
verið fermingarföt og helzt til
snjáð, til þess að geta gengið í
brúðkaupi. Taflan var svört og
auð og reikningsbókin, sem
o