Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.1973, Síða 6

Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.1973, Síða 6
I Þórsmörk eru mörg einkenni leg og fágæt örnefni og skal hér aðeins minnzt á eitt þeirra, bæði vegna þess að það hefir verið á reiki og nokkrar getgát ur komið fram um merkingu þess. f Árbók Ferðafélags Islands 1931 er stutt lýsing á Þórsmörk og segir þar svo: „Úr Langadal er svo að kalla samhangandi gras- og skógargróður austur að Búðarhamri. Hagar svo til á þessu svæði víðast, að hvilft- ir og daladrög skerast upp í fell ið og eru dalbotnarnir víða vaxnir ilmandi grasi, en brekk urnar allar skógi vaxnar að neðanverðu. Sé farið úr Langa- dal austur sunnanverða mörk- ina, heitir fyrst Litliendi og þá Stóriendi, en Stöng er næst Búöarhamri . . . Sleppugilshrygg- ur heitir fellið austan Langa- dals, er liggur norður að skóg- lendi því, er nú var getið og gengur Búðarhamar suður úr honum austast." f Árbók Ferðafélagsins 1943 er enn sagt frá Þórsmörk. Eru þar nefnd Slippugil og sagt að sumir álíti „að gilin hafi upp- haflega verið nefnd Sleppugil og sé það dregið af því, að fé hafi oft sloppið inn í þau, þeg- ar það var rekið fram Krossár aurana". Á korti dönsku landmæling- anna er nefndur Sleppugils- hryggur. Maður sem er þaulkunnugur í Þórsmörk frá fornu fari, sagði mér að rétta nafnið væri Slyppugil og nafnabrenglið út- skýrði hann þannig: „Landmælingamenn höfðu með sér í Þórsmörk gagnkunn- ugan mann úr Fljótshlíð, til þess að veita sér upplýsingar um örnefni. En sá galli var á, að maður þessi var hljóðvillt- ur og sagði Sleppugil, þegar hann ætlaði að segja Slyppugil. Þannig komst þessi afbökun inn á kortið." Hér er því um þrjú nöfn að ræða á sama staðnum: Sleppu- gil, Slippugil og Slyppugil og getur ekki nema ein orðmyndin verið rétt. í Árbók Ferðafélagsins 1972 ritar Gestur Guðfinnsson ræki- lega um Þórsmörk og farast hon um svo orð um þetta örnefni: „Austan við Langadal er djúpt skógargil milli tveggja hryggja, Fremri- og Innri- Slyppudalshryggs, það nær alla leið yfir í Tindfjallagil og heitir Slyppugil. Sumir hafa í seinni tið viljað kalla það Sleppugil, en í gömlum heimild- um er það alls staðar nefnt Slyppugil og virðist það því upprunafegra. Ýmsar vangavelt ur hafa verið um nafngiftina og sýnist sitt hverjum, en þess má geta, að slyppa merkir yfirhöfn eða hempa af sérstakri gerð, hvernig svo sem menn vilja tengja það við gilið eða lands- lagið. Annað Slyppugil er rnun ar innarlega á Almenningum og kynni samanburður á giljunum að geta gefið einhverja vísbend ingu um nafnið." Enginn efi er á því, að höfundurinn hefir lög að mæla, er hann telur Slyppu gil rétta nafnið. Og nú er bezt að athuga öll þrjú afbrigði nafnsins og byrja á Slippugili. Mér er enn í minni þegar Slippurinn i Reykjavík reis á legg, þá særði þetta nafn mjög máltilfinningu Jóns Ólafssonar skálds og hann gat ekki setið á sér að láta hneykslan sína í Ijós. Hann ritaði þá biaðagrein og spurði eitthvað á þessa leið: „Hver rækallinn er slyppur?" (en slyppur þýðir allslaus, slyppur og snauður), og hann hélt því fram, að ekkert ein- asta orð í íslenzkri tungu gæti hafizt á „slipp". Þetta rifjast nú upp sem andmæli gegn því, að skógargilin í Þórsmörk geti heitið Slippugil, og mun óhætt að strika yfir það nafn. Þá er Sleppugil. Ekki hefi ég trú á, að rétt sé sú skýring, sem getið er að framan, að þetta nafn sé dregið af því, að fjár- rekstrarmenn hafi verið svo sleppifengir, að missa fé úr höndunum á sér inn í gilið, eða sleppa kindum þangað. Nafnið væri klaufalega myndað og lág kúrulegt. Og væri þessi orsök nafngiftarinnar, þá ætti gilið ekki að heita Sieppugil heldur Sleppigil. Nafnið bæri það þó með sér, að ekki væri það fornt, en vafalítið hefir gilið fengið nafn sitt þegar á landnámsöld. Hér gæti þó verið um aðra merkingu forskeytisins að ræða heldur en gizkað hefir verið á og að sumu leyti sennilegri. f fornu máli er til nafnorðið sleppi, sem þýðir brekka eða dalshlíð. Gæti sú merking ef til vill falizt í nafninu Sleppugil og merkti það þá brekkugil eða hlíðargil (sbr. Bæjanöfnin Brekkulækur og Hlíðartunga). En þó er hér einn stór Ijóður á. Eignarfall af sleppi er sleppis, og þess vegna hefði gilnafnið þá átt að vera Sleppisgil. Þá er aðeins eftir nafnið Slyppugil, sem heimildarmaður minn og Gestur Guðfinnsson telja hið rétta nafn. f fornu máli er til nafnorðið slyppa, sem þýðir yfirhöfn, kápa eða skikkja (sloppur). En hvernig má slík merking vera í nafninu Slyppugil? f Landnámu segir: Ásbjörn Reyrketilsson og Steinfinnur bróðir hans námu land fyrir of- an Krossá fyrir austan Fljót (Markarfljót). Steinfinnur bjó á Steinfinnsstöðum og er ekki manna frá honum komið. Ás- björn helgaði land sitt Þór og kallaði Þórsmörk. Ofarlega í Þórsmörk á Al- menningum, hafa fundizt bæj- arrústir fornar og forngripir. Ætla menn að þar hafi verið Steinfinnsstaðir. Hefir þarna orðið uppblástur mikill, en skammt frá bæjarrústunum stendur enn lítil skógartorfa, sem heitir Kápa. Þetta örnefni er einkennilegt, en það mun þó geta leyst gátuna um nafnið á gilinu. Þarna, þar sem stendur hin einstæðingslega skógartorfa og verst uppblæstri úr öllum áttum, mun hafa verið stór skóg arspilda á landnámstíð og skor- ið sig úr þegar horft var yfir landslagið, og þess vegna feng- ið nafnið Kápa (sbr. kápótt fé). Skógarkápa er ágætt nafn á af- markaða skógarspildu, enda þótt það nafn finnist nú eUki i orðabókum. Og sé hér rétt til getið, þá er skammt til skiln- ings á nafninu Slyppugil, þar sem skógarkápa skýlir brekk- unum á báðar hendur í gilinu. Merking nafnsins er því kápu- gil (eða skógarkápugil). Árna Óla Úr Slyppiugili í Þórsmörk. Myndirnar tók Páll Jónsson. Örnefna- sögur mRomsk Andlitsmyndin Framh. af bls. 5 undi greifinn dó í fyrra. Ég náöi 1 þessa mynd, þegar eignimar voru seldar. Það er svo leiðin- legt þegar svona höfðimgjaheim- ili tvístrast. Hr. Bigger andvarp- aði. Gósseigandinn varð fiátíðleg ur á svipinn, rétt eins og hann væri staddur í kirkju. Svo varð augnablíks þögn, en síðan hélt hr. Bigger áfram í breyttum tón: — Eftir myndum, sem ég 'hef séð virðist fjórði greifinn hafa verið þunnleitur, Skuggalegur og fölur maður. Það var ein'hvern veginn ómögulegt að huígsa sér hann ung an, heldur var eins og hann væri alltaf fimmtugur. Aðaláhugamál hans voru tónlist og rómverskar fornminjar. Það er trl ein mynd af honum, þar sem hann heldur á fílabeinsflautu í annarri hendi, en hinni styður hann á einhverja rómverSka skurðmynd. Hann eyddi að minnsta 'kosti helmingi ævinnar á ferðalögum um Ítaiíu, að snuðra eftir forngripum og blusta á tónlist. Þegar hann var eitthvað um hálfsextugt, datt honum allt f einu í hug, að nú væri tími til kominn, að hann færi að gifta sig. Og þetta var konan, sem hann valdi sér. Hr. Bigger 'benti á myndina. — Auð- æfin hans og tignin Wljóta að hafa bætt upp 'hina og þessa ágalla. Eftir svipnum að dæma, getur lafði Hurtmore varla hafa haft mikinn áhuga á rómverskum fornminjum. Og eins trúi ég trauðlega, að Ihún hafi haft mik- inn áhuga á tónlist, vísindalega eða öðruvísi. En hún hafði ánægju af fatnaði og samkvæmis- lífi, fjárhættuspili og daðri og skemmtunum hvers 'konar. Svo virðist sem nýgiftu hjónunum hafi ekki komið alltof völ saman. En iþau gættu íþess 'bara að láta ekki á neinu bera. Ári eftir gift- inguna, ákvað Hurtmore lávarð- ur að ileggja upp í enn eina (t- alíuferðina. Þau komu til Fen- eyja snemma 'hausts. ( augum greifans þýddu Feneyjar sama sem eilff tónlist. Þarna voru dag- legu hljómleikarnir hjá Galuppi í munaðariieysingjahælinu Miseri- cordia. Og svo var Piccini í Santa Maria. Þá voru nýjar óperur í San Moses og hundrað ikantötur í jafnmörgum kirkjum. Og loks voru eirtkákonsertar álhugamanna og Porpora og beztu söngvara álf unnar, og loks var Tartini og fær ustu fiðlusniflingar. En í augum frúarinnar voru Feneyjar allt annað. Þær voru sama sem fjár- hættuspil 'í Ridotto, grímudans- lei'kir, glaðleg ikvöldsamkvæmi — allar skemmtanir skemmtilegustu borgar veraildar. Með því að lifa svona hvort sínu l'ífi heföu iþau getað verið ánæigð 1 Feneyjum um alllan aldur. En svo einn daginn fékk lávarðurinn iþá háskalegu hugmynd að 'láta mála mynd af konunni sinni. Honum var bent á Giangoliini, sem var upprenn- andi og efnilegur málari. Og frú- Framh á bls. 13

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.