Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.1973, Síða 14

Konungur örœfanna..
Framh af bls. 13
t»að. Þau hafa beðið eftir því
í 27 ár. Konungur öræfanna er
kominn heim.
Mér hitnar um hjartarætur,
þegar ég horfi á þetta ljós. Er
það bending til mrn, að Ijósið,
einmitt þetta Ijós, 'hafi máitt til
að bræða allan hjartans ís?
Var það þeirra heitasta ósk, að
þessi kirkja mætti rísa hér í
Möðrudal til að minna á þetta
Ijós? Hafði konungur öræf-
anna — á andvökunótt — lof-
að drottningu sinni þvi, að yrði
hann þess megnugur, myndi
hann reisa þessa kirkju?
Mánabirtan er horfin. Allt
er orðið autt. Það er feomið vor
í Möðrudal. Ég sé mann á hesti.
Hann er snemma á fótum. Það
er ekki kominn miðmorgunn.
Hann er að svipast eftir lamb-
ám. Þarna sér hainn eina, sem
hann bjóst við, að færi að bera.
Það stendur heima. Ný-
borið lamb bröltir hjá henni.
Hann snarast af baki og kem-
ur því á spenann. Svo gengur
ann að hestinum, klappar hon
um á lendina og tekur iagið.
Á meðan horfir hann hýru
auga til Herðubreiðar, sem
brosir Við honum eins og brúð-
ur í eftirlætis kjólnum sínum.
Og — það er eins og hún sendi
honum töfrandi geislablik
á meðan siðustu tónar lagsins
hníga í faðm öræfakynrðarinn-
ar. Svo stígur hann á bak eins
og strákur, sem ætlar að fara
á ball og lofar hestinum að
taka sprettinn. Og sþngurinn
hljómar á ný. — 'Svona er frels
ið,
Það er hásumar. Hópur
ferðamanna með marga hesta
kemur að austan, og þeysir
heim í hlaðið seint að kvöldi.
Eftir nokkra stund eru allir
gestirnir komnir inn í bæinn.
Þar var þeim öllum boðin næfl
urgisting.
Snemma næsta morgun eru
hestar þeirra reknir heim. Sum
ir eru orðnir sárfættir. Hús-
bóndinn athugar þá, festir bet-
ur skeifur og jámar aðra. Eng-
inn skilur nú, og margir undr-
uðust áður, hvemig húsmóðir-
in, sem þarna réð ríkjum, gat
alltaf verið viðbúin að taka á
móti óvæntum ferðamanmahóp-
um og veita af slíkri rausn og
rómað var. Þar lá að baki hið
þögla fómarstarf, sem ekki
var eins mikill gaumur gefinn
og vera bar, en hafði sömu
áhrif á þá, er nutu, og fagurt
lag, sem lyfti hverju Ijóði í
æðra veldi, hve fagurlega sem
það er orðað.
Jón Aðalsteinn Stefánsson,
sem ég hef leyft mér að nefna
hér konung öræfanna, dó 15.
ágúst 1971. Margir hafa minnzt
hans með virðingu og þökk í
blöðum og útvarpi. Hér
var þvi aðeins ætlun mín að
minnast þessa einstæða hæfi-
teilkamianmis af eigin kynn-
um, sem voru aðeins nokkrar
samverustundir, aðallega úti í
náttúrunni, í faðmi fjallanna,
sem hann unni svo heitt. Þá
var hann kominm hátt á niræð-
isáldur.
Við vorum staddiir við Jök-
ulsá, vestan við Kjalfell, seint
í júní, 1966. Sunnahblær-
inn strauk um vanga og sól-
in skein í heiði.
Við vorum að svipast
að grenjum, sem fallið höfðu í
gleymsku, en engum betur trú-
andi til að finna en honum.
Þegar hann sá vörðu eða
grunsamlegan hellissikúta, tók
hann sprettinn, svo snarpan,
að allir, sem á það hefðu horft,
hefðu naumast trúað, að sá,
er á eftir fór, væri rúmum
tuttugu árum yngri. — Svo góð
var sjón hans enn og léttleiki
frábær.
Þegar ég eitt sinn var að lýsa
fyrir honum þeim litbrigðum,
sem bar fyrir augu sólroðna
júrúnótt, þar sem ég sat á ein-
um hæsta tindi Víðidalshnjúba
og virti fyrir mér hina sterku
og sibreytilegu liti í skýjatein-
um i suðri og austri, og þó enn
meir, hvemig þeir litir endur-
spegluðust í undra sterkum lita
samböndum á söndunum aust-
an og sunnan við mig, allt að
Möðrudal, þar sem mikið leys-
ingavatn hafði runnið niður á
þá frá fjallgarðinum austan
við daginn áður. Það var engu
líkara en þessi tþfrablik ættu
upptök sín á söndunum, sem
væru sjáiflýsandi. — Þá sagði
Jón:
„Þessa liti hefur mig alltaf
vantað. Þeir, sem halda,
að svona litir séu ekki til, ættu
að sitja þama uppi á Vaga-
hnjúknum sumar vomætur —
og hafa opin augun" — Hann
benti til norðurs og hló stóran
hlátur og hjartanlegan. Svo
bætti hann við: „Og sumir mál-
arar fullyrða, að slíkir litir sjá
ist aldrei úti í náttúrunni.“
Stundum minntumst við á
stórhríðarnar hér á öræfunum.
Meðal annarra orða sagði
hann mér þetta:
„Einu sinni vár ég á heim-
leið í Víðidal. Var þá nýkom-
inn þangað. Ég 'kom frá Lamba
fjöllum, þar sem ég var að
svipast að kindum. Þá brast á
norðan öskubylur, því mikill
lognsnjór var fyrir. Ég varð
því á móti að sækja. I sumum
byljunum varð ég að nema stað
ar, svo snarpir voru þeir. Ég
varð því lengur á leiðinni en
ég hafði ætlað og kom ékki í
Víðidal fyrr en um háttatíma,
enda aldimmt af nótt fyrir
löngu. Þegar ég kom í bæinn,
fann ég bezt ög skildi, hve sönn
þessi orð eru: „Enginn sikling-
ur neinm hefur sinnd í höli —
lifað sæl'li né fegurri stund.“
Þau sagði líka maður, sem
þékkti sjálfur og hafði
átt í fangbrögðum við íslenzka
stórhrið.“
I sama mánuði árið eftir var
ég gestur Jóns í Möðru-
dal nokkrar klukkustundir.
■Við vorum einir ii stofunnl
hans, eftir að hafa handleikið
síðustu hnakkana, sem hann
hafði fullgert, höfðaleturs
spjöld, málverkin o.fl., sem ég
var lengi að virða fyrir mér
og dá.
Að lokurn bað ég hann að
syngja og leika fyrir mig nokk
ur lög. Þá snaraðiíst hann að
orgelinu sínu í stofunni, sett-
ist í stólinn og sagðist nú ætla
að syngja það lag, sem honum
þætti einna vænst um.
Ég var búinn að fá leyfi
hans til að hljóðrita það og gat
naumast staðið kyrr af til
hlökkun. Eftir nokkur augna-
biik hljómuðu tómamir frá org-
elinu, svq hæglátir, blíðir og
hugsandi. Engum, sem veitti
þeim eftirtekt, 'gat dulizt, að
við orgelið sat ekki sá Jón í
Möðrudal, sem flestir höfðu
kynnzt, sá Jón, sem treysti á
mátt sinn og megin i barátt-
ávallt sigur og gat síðar hleg
ið að þekri glímu. Nei, hér var
það annar Jón, sem lék á orgel
ið og fyllti stofuna með þeim
tónanið, sem tilbeiðslan ein og
lotningin fær vaklð. — Évo hóf
hann sönginn: 1 dag er fædd-
ur frelsarinn.
Þetta lag hafði ég aldrei
heyrt.
Þegar siðustu tónarnir
hættu að óma í stofunni, skildi
ég betur en fyrr, að það Ijós,
sem alltaf ibrann hér í Möðru-
dal, hafði sveinninn, sem þama
sat, nú 87 ára, fengið í vöggu-
gjöf, og — jafnframt, hve vel
hann hafði varðveitt það. —
Á bak við allt sló í brjósti
hans Mð sanna fconiuin.gshjarta,
sem ávallt brá svo skjótt við
til að hjálpa þeim, sem áttu í
erfiðleikum. Það mátti líka
glöggt greina af handtaki
hans.
Hér fer bezt á því að minn-
ast konu Jóns, Þórunnar Vil-
hjálmsdóttur, með nokkrum
orðum. Aldrei sá ég hana, en
þeir, sem bezt þekktu hana og
dvöldu með henni frá bemsku
sinni, minnast hennar á þessa
leið, eins og hún birtist þeim
í daglegri umgengni.
Þórunn var vel gefin og
hafði ágætt minnii. Hún var
frændrækin, ættfróð og hafði
mjög gaman af samrœðum. Og
ekki var hún eftirbátur manns
síns með gjafmildi, enda tók
hún margan bitann úr búi sinu
og gaf fátækum. Hún var dag-
farsprúð og mjög starfsöm, til-
finpingarik, en hafði þó jtnjög
gott vald á skapi sínu. Kunn-
ugir töldu, að á því sviðí 'likt-
ist hún mjög móður sinni, Guð-
laugu. Um hana sagði tengda-
sönur hennar, Jón í Möðrudal:
„Það er sú bezta manneskja,
sem ég hef kynnzt."
Stundum heyrðist Þórunn
hafa við orð, að það gæti ekki
kallast greiði, ef maður liði
ekkert við það sjálfur. — Það
var alveg sama hvað maður
hennar kom með marga gesti í
bæinn, hún var alltaf viðbúin,
átti nóg af brauði og öðru, sem
til þurfti. Hún var ávallt hvetj
andi, þegar einhverjum átti að
gera greiða.
Slík ummæli samtííðar- og sam-
starfsmanna Þórunnar er óbrot
gjannasti minnisvairðinn um
það, hve mikilhæf sú kona hef
ur verið, og hve stóran þátt
hún átti í því, að vera sam-
ferðafólki Sínu og gestum mik-
ill yl- og aflgjafi. Þeir menn,
sem maður hennar kom
oft með, hrakta og fcalda og ná
lega örmagna, frá glímunni við
stórhríðar á Möðrudalsöræfum
og fengu þær viðtökur, sem
þeir ekki gleymdu, skUdu það
bezt, hvað þau öfl, sem þar
unnu saman, vonu rík af mildi
og fómfýsi, sem aldrei ætlast
til endurgjalds. Þvi varð mörg
um minningin um komu sína 1
Möðrudal eins hugstæð og að
hitta vin á eyðimörk.
Starfsorka og sterfsgleði
Jóns d Möðrudal var með fá-
gætum og hæfileikar á ýmsum
sviðum. Frá því segir bezt einn
vinur Jóns, Þórarinn Þórarins-
son frá Eiðum í minningar-
Framhald á bls. 16