Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1973, Síða 7

V,
Elín Guðmundsdóttir,eigin-
kona Sveins frá Elivogum.
prestssetrinu Höskuldsstöðum á
Skagaströnd, hjá síra Jóni Páls-
syni. Þarna undi hann hag sfnum
miður vel, eins og eftirfarandi
vísur votta, er hann orti við burt-
för frá Höskuldsstöðum:
Þá er liðið þetta ár,
það var seinna en vildi.
Allmörg sviðatífin sár
eftir hjá mér skildi.
Augum glaður lífið lft,
leystur þrældómsböndum.
Höskuldsstaða — skal nú — skft
skola af snjáldri og höndum.
„I „Andstæðum", sem út komu
1933, stendur reyndar: „Tólf
mánaða skal nú skít“, en i eigin-
handriti Sveins, sem er í mfnum
höndum, er vfsan eins og að ofan
greinir.
A Höskuldsstöðum orti Sveinn
allmikið. Um sveitungana, Vind-
hælinga, orti hann eftirfarandi
vísu:
Fæstir nýtan eiga auð
æðstu tilfinninga.
Hvar þú lftur svartan sauð,
sérðu Vindhælinga.
Eins og áður sagði, orti Sveinn
talsvert á Höskuldsstöðum. Þar
orti hann kvæði, minni Jóns
Sigurðssonar, sem sungið var á
Blönduósi, er minnzt var aldar-
afmælis hans, hinn 17. júní 1911.
Kvæðið hófst með þessu erindi:
0, heill þér Jón, þú Islandshetjan
æðsta,
þín afreksverk þau skulu gulli
skráð.
Þinn ferill lá á frægðarmarkið
hæðsta,
sem fyrri enginn maður hafði
náð.
Þú komst sem ljós, er lýsir myrka
vegi
og Ijóma slær á hæð og slétta
grund.
A hundrað ára afmælis þíns degi
þér einum helgum þessa
gleðistund.
Kvæðið er sex erindi. Þá orti
Sveinn nokkur erfiljóð, er hann
dvaldi á Höskuldsstöðum. Þannig
orti hann eftir Sigurð Pálsson
lækni, er drukknaði í Laxá,
skammt frá Höskuldsstöðum,
niðri við sjó, hinn 13. október
Fjárhúsin á RefstöSum í tíS
Sveins bónda frá Elivogum.

Sýnir þessi vísa, svo að ekki
verður um villzt, að Þóra hefur
verið vel skáldmælt. Og ólíklegt
er annað en að hún hafi ort meira
og þá ekki öllu Iakar. Þra-a'var
trúkona mikil. Ekki erfði Sveinn
þá lífsskoðun móður sinnar, að
því er séð verður, a.m.k. ekki fyrr
en undir ævilokin. Þá bregður
fyrir f kveðskap hans þeirri
skoðun, að Guð sé alls staðar að
finna. Hann segir í kvæði um
Refsstaði:
Þó dauf legt sé f dalbyggðunum
Drottins náð er alltaf nærri.
Og f mestu aftökunum
er hún jafnvel hálfu stærri.
Þvf hvernig gæti kotungsstyrkur
komizt fram úr slfkum sköflum,
ef lýstu ei gegnum langsamt myrkur
Ijósgeislar frá duldum öflum?
1910, rúmlega fertugur. Var hann
bróðir Ama prófessors í sögu við
Háskóla lslands. Þá orti Sveinn
eftir Sigurð Sigurðsson, bónda á
Húnsstöðum, föður Sigurðar fyrr-
verandi landlæknis, er andaðist
28. janúar 1911, aðeins 45 ára.
Erfiljóðið eftir Sigurð endar
þannig:
Þig syrgja allir sveitarbræður
þfnir,
en sárast grætur ekkja þín og
börn.
Því hverer nú, sem kærleika
þeim sýnir,
já, hver skal vera skjöldur þeirra
og vörn?
0, láttu, Drottinn, ljós þitt náðar
skína
og lýsa þeim f gegnum böl og
þraut,
svo ávöxt megi sinnar iðju sýna
og sigurkrans þér færa f
grafarskaut.
Fleiri erfiljóð mætti nefna, er
Sveinn orti á þessum tíma, en
ekki fleira til tínt af því tagi.
Hann orti ljóð fyrir ungmenna-
félög í Vindhælishreppi og á
Sauðárkróki. Hann setti saman
ljóð í tilefni þess, er kvenna-
skólinn á Blönduósi brann þetta
ár (1911). Þar segir í upphafi:
Þegar nóttin foldu felur
fyrir sfnum dökkva skildi,
Logi fer að heyja hildi,
herfang ekki lftið veldur.
Ætlar sér f einu að taka
eitthvert mesta landsins smfði,
fárrammur f flestu strfði,
fús hann naumastsnýr til baka.
Eins og ungum mönnum er tftt,
hreifst Sveinn af ungmeyjum á
þessum árum, og orti til þeirra
ljóð. Og vel hefur Sveini litizt á
þessa ungfrú, sem hann kvað
þannigtil:
0, hvarerslíkafegurðhægt að
finna,
hún finnst ei, þvf að hún er
hvergi til.
Þvf. bros á vör og blómgar rósir
kinna
það blfðari hlýtur vekja munaryl.
Þú ert sem dís frá
uppheimssölum
fríðu,
ef þær þigþágetajafnazt við.
Ef einhver hreppir ástar þinnar
blfðu,
hann aldrei framar þekkir
mótlætið.
Hér er skáldið greinilega undir
áhrifum frá Kristjáni Fjallaskáldi
í kveðskap sínum. Og annað skáld
hefur haft mikil áhrif á Svein um
þetta leyti: Guðmundur Friðjóns-
son. Eða hvað finnst mönnum um
vísur þær, semnefnastMansöngur,
og hér fara á eftir, þó ekki séu
allar teknar? Sjá ekki allir ættar-
mótið?
Það mun aldrei þoka úr minni,
þó ég lifði hundrað vetur,
þegar fyrst ég fann og reyndi
fjötra þá, sem ástin setur.
Oft ég hafði áður haldið,
að ég væri máski hrifinn,
en á sama augabragði
fmynd sú var burtu svifin.
En er ég þig, ungi svanni,
augum leit f fyrsta sinni,
fann égóðarýfðastrengi
ósnortna f sálu minni.
Sem motto að þessu kvæði notar
líka Sveinn ljóðlínur úr einu
ástarkvæði Guðmundar frá
Sandi: Þó ég hefði átján augu /
átt í vitum brúna minna, / horft
ég hefði f einu öllum / inn í
veröld hvarma þinna.
Þrjár vetrarvertíðir stundaði
Sveinn sjó frá Grindavik. Var það
veturna 1911 — 1914. Lítt mun
honum hafa geðjazt að sjósókn,
enda alinn upp til háfjalla. Þá var
hann langt frá því að vera hrifinn
af staðnum sjálfum: Grindavík.
Um hann orti Sveinn:
Gjörð sem mynd af grimmri tfk,
gjörn á synd og lesti.
Hér f Grinda — vondri — vfk
vartégyndi festi.
Um mannlífið á staðnum orti
Sveinn:
Lffs mér óar ölduskrið;
er það nógur vandi
þurfa að róaog þreyta við
þorska á sjó — og landi.
Sveinn orti nokkuð í Grindavík.
Um þetta leyti var prestur í
Grindavik Brynjólfur Magnússon.
Sunnudag einn bar það við, að
Sveinn boðaði til upplestrar á
kveðskap sinum, en sira
Brynjólfur til guðsþjónustu. En
r
sjóveður var gott þennan dag og
allir bátar á sjó. Mættu þar af
leiðandi fáir, og urðu Sveinn og
sr. Brynjólfur að aflýsa sínum
„messum“. Um það orti Sveinn:
Vizkusnjallir vildu tveir
vekja spjall með dáðum.
Megnum halla mættu þeir;
mcssufall hjá báðum.
Eitt sinn, meðan Sveinn
stundaði róðra í Grindavik, brá
hann sér til Sandgerðis. Kom
hann í sjóbúð eina, þar sem verið
var að borða heita kúttmaga og
þorsklifur. Sveini var boðið að
smakka þetta hnossgæti. Þá
kastaði hann fram eftirfarandi
vísu:
Björg á diski bezt til hagar;
bragastrengir hreyfast skjótt.
Bæði fiska- og meyjamagar
mér hafa löngum sætir þótt.
A þessum árum var Sveinn upp
á sitt bezta, rúmlega tvítugur.
Hann var vel í meðallagi hár, eftir
því sem þá gerðist dökkur á brún
og brá, örlítið lotinn í herðum.
Hann var fremur laglegur maður.
Og víst leit kvenfólkið hann hýru
auga. Ekki þó eingöngu vegna
ytra útlits, heldur vegna orð-
heppni hans, hagmælsku og létt-
leika f máli. Kvenfólkið bað Svein
að yrkja um sig vísur eða hann
orti um þær, sem honum geðjaðist
að og leizt vel á. Skáld og hag-
yrðingar hafa lengi, öðrum mönn-
um fremur, verði orðaðir við kon-
ur. Þeir eru hrifnæmir: Og
Sveinn orti til kvenna alla ævi.
Honum var kvenlegur yndisþokki
kært yrkisefni. Enginn ætti að Iá
honum það.
Um Þóru, móður Sveins, hefur
nokkuð verið skrifað, enda var
hún gáfuð kona og skáldmælt vel.
Lftt mun hún þó hafa flíkað gáfu
sinni, og aðeins ein vísa er, mér
vitandi, til eftir hana. Tilefni
vísunnar er það, að Sveinn, sonur
hennar, sem þá var unglingur,
orti skæting um móður sína. Þóra
taldi, að Sveinn færi þarna illa
með þá gáfu, sem Guð hafði gefið
honum, og orti:
Gættu þess, að Guð er einn
gáfuna, sem léði.
Ef þú yrkirsvona, Sveinn,
sál þfn er í veði.
Sveini voru allar kreddur í trú-
málum andstyggð, og trúboða
fyrirleit hann manna mest Og
honum fannst ekki meira um
presta en aðra dauðlega menn.
Aðeins einn prest, held ég, að
honum hafi þótt eitthvað varið í.
Það var síra Gunnar Ámason.
Hann kom árlega að Sneis og
Refsstöðum að húsvitja. Og
Sveinn kom oft að Æsustöðum til
sr. Gunnars. Þeir voru góðir vinir.
Attu sameiginlegt áhugamál:
kveðskapinn. Áður en heim var
haldið, spurði síra Gunnar Svein,
hver væri síðasta vísan, sem hann
hefði ort, tók upp vasabók og
skriffæri. Sveinn færðist venju-
lega undan og sagðist ekkert eiga.
En að lokum mun prestur hafa
fengið nýjustu vísuna f vasa-
bókina sína.
Vorið 1923 flyzt Sveinn norðan
úr Skagafirði vestur í Húnaþing,
ásamt konu sinni, Elfnu Guð-
mundsdóttur. Haustið áður, hinn
11. sept., voru þau gefin saman í
hjónaband af Kristjáni Linnet,
sýslumanni á Sauðárkróki. Prest-
ur kom þar hvergi nærri, og var
það í samræmi við trúarskoðanir
Sveins.
Nú, jarðnæði lá ekki á lausu,
allra sízt gott. Fyrir valínu varð
Selhagi, lítið kot i Bólstaðar-
hlíðarhreppi, skammt utan við
Vatnshlíð, austasta býli Húna-
vatnssýslu. Ekki sést Selhagi af
þjóðveginum, er farið er yfir
Stóra-Vatnsskarð, þvi að leiti ber
á milli. Bærinn var ein lítil bað-
stofa. Túnið gaf af sér eitt kýr-
fóður, og illa það. Ekki undi
Sveinn sér þarna nema árið, og
var engin furða, frá öðru eins
rýrðarkoti.
Vorið eftir, 1924, var haldið
utar i dalinn, að Refsstöðum. Nú
hafði eitt barn bætzt I búið: sá, er
þetta ritar, fæddur 26. desember
veturinn áður. Refsstaðina keypti
Sveinn. Bjó hann þar á móti
Kristjáni Sigurðssyni frá Hvammi
og Unni Björnsdóttur, konu hans.
Þau áttu þá eitt barn, sem fæðst
haf ði veturinn áður, eins og ég, og
heitir Björn Aðils. Hann er nú
múrarameistari I Kópavogi. Refs-
staðir er stór jörð og erfið. Tún
stórt, eftir þvl sem þá gerðist, eða
7 ha, og engjaheyskapur mikill I
flóum og hjöllum. Refsstaða get
ég betur síðar I þessari grein.
Ekki undi Sveinn lengur en
árið á Refsstöðum. Vorið 1925
flyzt hann með fjölskylduna enn
utan á dalinn, tvær bæjarleiðir þó
áðeins, að Sneis. Á milli er
Vesturá. Þarna var síðan búið I 9
ár við lítil þægindi og hálfgert
Framhald á bls. 13.