Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1973, Blaðsíða 8

JON HJARTARSON
LAND-
KÖNNUN
Á LAXA-
SLÓÐUM
Meira en tíu sinnum fleiri laxar veiðast á ári
hverju í ám Irlands en hér á landi
Nú er sumarið liðið og langur
vetur framundan. Frosttærir
morgnar haustsins hafa ýtt hlýj-
um ágústkvöldum og björtum
júlinóttum aftur fyrir, og senn
leggst skammdegið yfir menn og
málleysingja. Allir þrá í hjarta
sínu endurkomu nýs sumars.
Hver á sinn hátt. Hinn langi vetur
mun leggjast misjafnlega á menn.
Þó eru þeir fleiri nú en nokkru
sinni fyrr, sem fagna honum sem
tíma margvíslegra verkefna og
kvölda heima við með bók eða
þægilegu dútli, þvi sumarið, sem
var að líða, einkenndist af þeim
ferðalagaerli, sem nútima þjóð-
félag dregur æ skýrar í velferðar-
mynd sína. Tugþúsundir ís-
lendinga endasentust um viða
veröld. Sumir í ákveðnum erinda-
gerðum, en flestir á „ökonomi"
farseðlum til suðlægra sólar-
stranda. Hér innanlands var allt á
fleygiferð. Rútur og jeppar upp
um fjöil og firnindi, og óslitinn
bílastraumur um hverja helgi á
eitthvert „Húsafellsmót", að
ógleymdri sumarfrísumferðinni
og veiðiferðum laxveiði-
mannanna. Um þessa breytingu á
lífsvenjum fólks er ekkert nema
gott eitt að segja, svo lengi sem
skemmtiferðirnar eru farnar til
skemmtunar, til hvíldar þreyttri
sál eða lúnum líkama og til aukins
þroska. En þann dag, sem maður-
inn hættir að hlakka til ferðar og
fer aðeins vegna þess, að hann
hafði ákveðið það eða að aðrir
fara, myndast viðhorf, sem í eðli
sínu er framhald af lífsleiða og
streitu þægindakapphlaupsins.
Fyrir litla drenginn í dainum sem
aldrei hefur átt heimangengt, en
horfir á fjallið fyrir ofan bæinn
og hugsar sér það sem þrepskjöld
hins víða heims, getur sunnudags-
ganga upp á brún, í fyrsta sinn,
verið tilbreytingaríkari en öðrum
löng tízkuferð til Spánar. Vegna
þess að drengurinn hafði hlakkað
til.
Þegar ör breyting verður á vel-
megun þjóðar, svo sem hér á landi
síðustu áratugi, og orðið að vera
„sigldur" hverfur aftur í geymd
tungumálsins, gleymist mönnum,
að skemmtiferðalag er annað og
meira en að þjóta frá einum stað
til annars. Og enda þótt menn fari
á sólarströnd sér til hvíldar og
hressingar, vill það einnig
gleymast, að aðgerðarleysið er
ekki alltaf bezta hvíldin. Ferða-
menn, sem sækja Island heim og
koma frá löndum, sem efnuðust á
undan okkur, kunna miklu
fremur en við að hafa eitthvað
fyrir stafni. Gefa ferðinni tilgang.
Því það er ekki vegna fáskrúðugs
næturlífs í henni Reykjavík eða
dýrra vínveitinga, að þeir hafa
með sér hluta af tómstundar-
gamni sínu til Islands, teikni-
blokk, dagbók, veiðistöng eða
sjónauka til fuglaskoðunar. Ég
veit ekki, hve margir íslendingar
taka með sér þessa hluti eða aðra
ámóta f skemmtiferðir suður í
lönd, en þeir eru vafalaust mjög
fáir. Og sami maður, sem ekki
vílar fyrir sér að skreppa til
Kanaríeyja og liggja þar í sand-
inum f nokkra daga, verður ósköp
undirfurðulegur til augnanna, ef
þú segir honum, að núna sé
fasanaskyttiríið ágætt f Tékkó-
slóvakíu eða að sjóbirtingurinn
gangi nú í skozku árnar. Sami
maður keypti sér ef til vill tveggja
daga veiðileyfi í Norðurá í sumar
á þrjátíu þúsund krónur, og kom
þreyttur heim. Hvernig sem
þessu er farið, þá dylst mörgum
Islendingi, að í útlandinu er fleira
að fá en sól 'og sand, næturklúbba
og kamparf. Þar má einnig finna
söfn og náttúrufegurð, fugla og
fiska og staði, þar sem fólksfæð
og frelsi býðst hverjum þeim, sem
vill það hafa.
I vor sem leið valdi ég mér þann
ferðamáta á leið heim úr löngu
fríi að axla bakpokann minn og
flakka um suður Irland í nokkrar
vikur. Tilgangur ferðarinnar var
að kynnast landi og þjóð, en þó
fyrst og fremst sá að skoða lax-
veiðiárnar þeirra og skilja,
hvernig það mætti vera, sem ég
hafði heyrt, að á írlandi væri
mikil lax- og silungsveiði, en
veiðileyfi mjög ódýr.
Irland er fagurt land. Hlýlegt
og gróðursælt og víða stórbrotið,
en umfram allt grænt. Hálendi er
þar allnokkuð, en þó frábrugðið
því sem íslendingur á að venjast,
því fjöllin rísa stök upp af lág-
lendinu og dreifa sér líkt og
skörðótt skjaldborg með
ströndum fram umhverfis
sléttuna miklu um miðbik lands-
ins. Úr fjöllum og hæðum fossa
lækir allt eins inn til Iandsinssem
til sjávar. Hníga niður í grjót í
þurrviðrum eða vaxa ört í rign-
ingum og metta mójarðveginn,
sem er írum sá vatnsgeymir sem
jöklar og snjór er okkur. Vatna-
drög eru því löng, ár lygnar og
stöðuvötn mörg og mikil dreifast
um mýrarnar. Landið er frjósamt
og vel til búskapar fallið, enda
eru Irar fyrst og fremst bænda-
þjóð. Landsgæði eru þó mjög mis-
jöfn og lökust meðfram vestur-
ströndinni endilangri frá suðri til
norðurs, enda ganga þar lægðir
Atlantshafsins sífellt yfir. Þar er
kvikfjárrækt mest stunduð, aðal-
lega sauðfjárbúskapur. En þó að
Islendingi finnist vestursveit-
irnar búsældarlegar og furðu
líkar grösugum héruðum norðan-
lands, móar og mýrar og hlíðar
brúnar í vorsólinni af fjalldrapa,
sortu- og beitilyngi, skilst honum
fljótt munurinn á afkomu bænd-
anna, sem þar búa við nokkra tugi
hektara lands og þröng upp-
rekstrarlönd og hinna heima f
Húnavatnssýslu. Þeir eru því
margir hverjir lausir við búskap,
sækja vinnu í næsta þorp, dag
hvern eða hluta úr ári, kaupa eða
leigja veiðilagnir í árósum eða
flytja þangað á veturna, sem at-
vinnu er að fá. Jafnvel til Eng-
lands og Skotlands. Trjágróður er
lítill og kyrkingslegur, beygður af
sífelldum vestanveðrum og
bændabýlin lágreist en hlýleg
með reykháf á báðum stöfnum og
litla glugga undir slútandi strá-
þökum. Um miðbik landsins og
með austurströndinni er töluverð
akuryrkja, en einnig mikil naut-
griparækt. Þorpin, sem eru mörg
og smá, hafa byggst utan um þjón-
ustugreinar og vinnslu land-
búnaðarafurða, líkt og Selfoss og
Hvolsvöllur. Hér er landið mjög
ólíkt því, sem vestar er, og trjá-
gróður festir rætur, hvar sem
maðurinn gætir ekki nægilega að.
En tvennt er þó öllum írskum
bændabýlum sameiginlegt.
Annað er hlaðan, sem stendur ör-
lítið sér, klædd bárujárni hálfa
leið niður veggstoðirnar, og
svipar til hjallanna okkar gömlu,
og er allt í senn, hlaða, skýli fyrir
vélar og búpening, skemma og
búr. Hitt er móhraukurinn og
torfstungan, vandlega hlaðin með
vatnskeið undir vegg. Annað ein-
kenni, sem írland hefur, er grjót-
garðurinn. Enda þótt víða sé
grunnur jarðvegur og landbrot
ekki aðeins ruðningur, skógar og
kjarr, heldur grjótburður fyrst og
fremst, skýrir það ekki þá alúð,
sem Irar leggja við hleðslu garða
sinna. Hvert sem litið er, svo
langt sem augað eygir, teygja sig
garðar hlaðnir af fádæma natni
og list. Þetta er ef til vill frekar
keltneskt einkenni en írskt, því
ekki hafa Skotar slegið slöku við
vegghleðslu heldur, sfðan það
land byggðist. Og hver veit, nema
einnig hér upp á Fróni finnist
menn með þá áráttu í blóðinu að
leggja stein við stein, þannig að af
verði hleðsla svo jöfn, sem steypt
í móti. Séð hef ég þær slíkar í
Skaftafellssýslu.
En það sem íslenzkur stang-
veiðimaður aðgætir fyrst og
fremst eru árnar írsku. Ferða-
málaráð Irlands (The Irish
Tourist Board) telur upp rúmlega
eitthundrað ár, sem lax gengur í.
Amar eru hugsanlega fleiri, því
segja má, að lax gangi í hverja
sprænu, sem á annað borð býður
upp á tímgunarskilyrði. Hvort
árnar eru 100 eða 120, segir að
sjálfsögðu lítið. Það, sem máli
skiptir, er hvernig þær eru. Þeim
má skipta í fjóra flokka eftir eðli.
Þær, sem eiga upptök sín í hæð-
um og fjöllum sjávarmegin og
renna nær skemmstu leið úr
landi. Þessar ár eru flestar svip-
aðar dragánum okkar, hafa kosti
þeirra, svo sem tært svalt vatn,
strengi og aðgengilega hylji og
gamalkunna fegurð fossa og flúða
á milli kletta og grasivaxinna
bakka, eða þær hægja á sér í dal
eða dæld, grafa undan rótinni, fá
sér hnaus og hnaus og hika augna-
blik, áður en þær breiða úr sér á
næstu eyri. En einnig galla sem
sérhver veiðimaður þekkir, sem
beðið hefur eftir deginum vikum
saman og kemur svo að ánni
morguninn eftir úrhellisnótt og
sér allt bólgið og beljandi grátt,
þar sem átti að vera snotur flugu-
staður. Eða þegar þurrkar hafa
þrýst hverju lífi í skjól og áin er
sem spegill og myndvarp hvers
sinustrás. Þessu líkar eru einnig
þær ár, sem til lands falla fyrst i
stað. En svo er eins og þær renni
upp í móti, eða falli alls ekki og
við köllum þær frekar síki en á,
en svo sjáum við, að þær eru
hvorki það né hitt, heldur vatn.
Vatn sem teygir sig svo langt sem
augað eygir að næstu strönd,
skógivaxinni, og áfram upp eða
niður framhjá hverjum tanganum
af öðrum, þar til við vitum aftur
ekki, hvort vatn er eða á. En við
stöndum og horfum til baka,
þangað sem við komum frá og
vitum nú, að áin okkar er þverá,
með nafn og stað og líf, sem á þar
heima og þekkir hana sem heim-
kynni sitt en er ekki á lista „The
Irish Tourist Board" yfir lax-
veiðiár. Svo er það hin þriðja.
Þessi sem við sáum í fjarska. Ain
sem hætti að vera vatn, en á sér
samt ekki brot neins steins né
slóð straums. Aðeins nægan tíma.
Þannig líður hún vatn úr vatni,
þar til flóðið mætir henni, ef til
vill 80 kílómetra frá sjó. Slík er
Shannon, sem líður til sjávar eftir
300 kílómetra ferð. Þessu líkar
©