Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1973, Blaðsíða 9

Frá írlandi. En túnið og sát-
urnar, ströndin og sjórinn
minna svo sterklega á ísland,
aS myndin gæti eins veriS
tekin einhvers staðar hér.
Við írska laxveiðiá.
Laxfoss í Norðurá? Nei
reyndar eklci. Þessi foss heitir
Aasleagh Falls og er ekki
ósvipaöur Laxfossi og um-
hverfiö minnir talsvert á
Norðurárdalinn.
E>
eru fleiri ár, þótt smærri séu f
sniðum. Breiður sem tengja
saman vötn og haf lfkt og flóð úr
hópi hér heima. Þá er það hin
fjórða, sem hvorki hoppar né
skoppar, líður né breiðir úr sér,
heldur hlykkjast ákveðin og mikil
frá vestri til austurs, snýr svo til
suðurs líkt og Cork Blackwater
eftir 150 kílómetra ferð, eða
Barrow, sem er enn lengri og
rennur til norðurs, en snýr svo til
suðurs allt til hafnar Waterfords.
Og Nore, sem á sama ös og Barrow
eftir 100 kílómetra flæking, og
Suir með þverár sínar þrettán, þá
Slaney, sem gefur Barrow lítt
eftir, og Liffey, sem rennur í
gegnum Dublin. Moy í gegnum
Ballina o.fl. Heimkynni urriða og
sjóbirtings, lax og vatnakarfa,
geddu, áls, og aborra.
írland á sér mikla sögu. Ekki
fyrir það að þjóðin hafi r.okkru
sinni drottnað yfir annarri eða
verið stórveldi í þeim skilningi,
sem oftast er lagður í það orð,
heldur sem land langrar búsetu,
hagsældar, meðan þjóðin fékk að
ráða sínu, og menningarlegra
gullalda, sem kviknaði á 5. öld
þarna fyrir norðan og vestan
aðrar þjóðir og þjóðflokka.
í lok ísaldar lá enn jökull á
hæðum trlands. Veðurfar var kalt
og landinu svipaði til grastúndru
norðurhjarans, eins og við þekkj-
um hana í dag. Veiðimenn
Evrópu fylgdu hjörðunum norður
á vorin og suður á haustin og
fikruðu sig norðar og norðar, eftir
þvf sem jökulröndin hörfaði.
Bretlandseyjar voru þá land-
fastar við meginlandið og írland
vestasti skagi Evrópu. Fyrir 8000
árum hefur hlýnað svo mjög, að
risahjörturinn nam Iand á írlandi
og fjölgaði ört. Þessari villibráð
fylgdu þjóðflokkar eftir frá
Norðurlöndum. Það voru fyrstu
mennirnir sem þangað korau, svo
vitað sé. Og enn leið timinn, veður
urðu mild og landið varð eýja.
Steppurnar huldust skógi, stór-
bráð leið undir lok og fiskur
ásamt smærri dýrum varð lífs-
viðurværið. Smám saman þróaðist
búskapur eins og hending skapar
hann. Ef til vill fyrst sært dýr eða
kið tjóðrað og alið, sáning af
slysni, þá sviðinrækt og þannig
koll af kolli, þar til gamli bónd-
inn, sem þekkti af fyrri reynslu,
að álmlundurinn sviðinn gaf
bezta uppskeru, lærði að nota
áburð og skógarnir glumdu undan
höggum hins nýja tíma. Ein-
angrunin var rofin smám saman.
Axir brotnar úr berginu, lagðar
til, fægðar og fjöldaframleiddar,
en seldar siðan úr landi fyrir
annað eftirsóknarvert. Nýir hóp-
ar manna bárust að, eir og brons
var unnið og flutt út og svo fyrir
rúmum tvö þúsund og tvö hundr-
uð árum sóttu yfir sundin menn
dökkir á brún og brá með stutt
sverð i höndum, sem aðeins söng
í, þegar bronsið brotnaði. Þeir
kölluðu sig „Kelta". Þetta þjóðar-
brot, sem sumir fræðimenn telja,
að hafi komið frá Spáni, rann
saman við frumbyggjana svo af
varð sú þjóð, sem Irland byggir i
dag. Hún kom sér svo vel fyrir i
landinu, að jafnvel Rómverjar,
sem lögðu undir sig England,
treystu sér aldrei til að ná þar
yfirráðum, enda írland þá erfitt
yfirferðar fyrir innrásarlið,
mýrar og fen, skógar og stórfljót.
Þessir landshættir forðuðu þjóð-
inni frá erlendum yfirráðum, ailt
þar til Bretum tókst að kortleggja
landið á 13. og 14. öld. En lands-
hættir sundruðu henni einnig í
ötal ættasamfélög og nokkur inn-
byrðis sundurþykk konungdæmi,
sem skorti afl og hreyfanleika til
að verjast innrásarflota víking-
anna, sem reru og sigldu hinum
létlu grunnskreiðu skipum sínum
inn í hjarta landsins.
Gullöld Ira, tímar mennta, lista
og viðskipta hófust á 5. öld með
kristnitökunni. Kristnin barst til
þeirra frá Englandi og Frakk-
landi, og þar menntuðust kenni-
menn þeirra fyrst í stað. En ekki
leið á löngu, þar til þeir tóku
sjálfir frumkvæðið, stofnuðu
skóla og klaustur, hófu að rita á
eigin tungu og sendu unga eld-
huga víða um lönd til að boða
hinn nýja sið. Áhrif þeirra og
menntun dreifðist um alla vestur
Evrópu og lönd Germana allt
austur að Dóná. Þeir stofnuðu
klaustur í Frakklandi, Belgiu og
Þýzkalandi, Austurríki og víðar,
jafnvel á Italiu. Einsetumenn
þeirra sóttu til skozku eyjanna,
Færeyja og Islands fyrir upphaf
víkingaaldar. Enn þann dag i dag
á trúin meiri itök í lífi þjóðarinn-
ar en nokkur skilur, fyrr en hann
sækir hana heim. A kvöldin,
þegar klukkurnar kalla, flykkist
fólk i kirkjurnar, og á morgnana,
áður en vinnudagur hefst, má sjá
fólk streyma til morguntíða.
Frá upphafi mannvistar til
þessa dags hefur laxinn verið
verðmætasti fiskurinn í írskum
útvegi. Ekki aðeins sem fæða,
heldur auðlind, sem enn gefur
moira af sér en nokkur önnur ein
fisktegund veidd úr söltu eða
fersku vatni. Svo mikið lax-land
var Irland á okkar söguöld og svo
mikið var verðmæti þess fisks í
verzlun milli landa á þeim tíma,
að Norðmenn frændur okkar og
forfeður, sem eins og kunnugt er
höfðu gott verzlunarvit og tóku
stundum þá fyrst er viðskiptakjör
versnuðu, þreyttust fljótlega á að
ræna írskar kirkjur og klaustur
aftur og aftur með ærnurn kostn-
aði og löngu úthaldi, en settust
um kyrrt með góðu og illu og
keyptu eða unnu sér ítök hér og
þar meðfram ströndum landsins,
þar sem stórfljótin runnu til
sjávar. Nú finnst vafalaust
sumum sem svo, að rómantíkin
fari af herferðum forfeðranna, ef
sækonungar voru aðeins kaup-
menn og laxakarlar. En svona var
þetta nú samt. Þvi enda þótt gull
og silfurmunir væru eftirsóttir,
þá sem nú, var ekki ýkja mikið
um þá. Og farmur i skip varð,
þegar tímar liðu fram, verðmæt-
ari en dældaður kaleikur, þótt úr
gulli væri.
Norðmenn, eða Danir eins og
Irar kölluðu þá, byggðu vigi við
helztu árósana með ströndum
fram og inni i landi, þar sem
þverár runnu í stórfljótin. Lögðu
fingur á útveg landsmanna og
skattlögðu eða einokuðu útflutn-
Framhald á næstu síðu.