Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1973, Blaðsíða 10

Land-
könnun . . . .
ingsverzlunina. Umhverfis þessi
vígi mynduðust fljotlega þorp og
kaupstefnur og siðar bæjir og
borgir. En þar kom, að írar sam
einuðust gegn þessu innrásarliði,
tóku sér yfirkonung, sem sigraði
Norðmenn í mikilli orrustu við
Clontarf árið 1014. I sögu okkar
heitir þessi orrusta „Brjánsbar-
dagi“, en þess ekki getið, að
Brjánn gamli Boru var með
liðsafnaði sínum meðal annars að
tryggja sér yfirráð yfir laxa-
lögnum í Dublinflóa. Siðar komu
aðrir herrar, Normannar og
Bretar. Þeir héldu fastar um
hlunnindin. Hinrik VIII gerði
meira en að gifta sig, þó að brezka
sjónvarpið haldi öðru fram, því
hann losaði írsku klaustrin og
ættirnar við veiðiréttindin. Hver
veit, nema köld „kalkulation"
hafi sannfært hann um, að árnar
á Irlandi gerðu betur en að bæta
honum upp bannfæringu páfa. En
hvernig svo sem Hinrik hugsaði,
þá hófst nú sú ganga, sem gaf
greifum og gæðingum enskrar
hirðar skotsilfur og skemmtieyri
um margar aldir. Silfur þetta var
laxinn. Enn þann dag í dag sitja
erlendar ættir og innlend óðul að
veiðiréttindum í ám og vötnum og
árósum, sem ekki aðeins ná til
landseigna, heldur útfyrir þær,
líkt og þegar kirkjur hér heima í
eina tíð gátu eignast reka, vötn og
réttindi til mótekju, beitar og
viðarhöggs, þótt í öðrum lands-
fjórðungi væri. Réttur írskra
bænda til veiðihlunninda er því
oft lítill, því þau hafa verið keypt
eða leigð sitt á hvað undan jörð-
unum. Sum fyrir langa löngu,
önnur síðar, og er enn hægt að fá
til langs tíma. Stangaveiðimaður
getur jafnvel keypt leyfi til að
veiða, nær hvar sem er ævilangt
með einni greiðslu í eitt skipti
fyrir öll. Hlutafélag eitt hefur átt
allan laxveiðirétt í ánni Moy á
vesturströndinni í rúma öld, og
fangað þar milli 20 og 40 þúsund
laxa ár hvert og gerir enn. Hlut-
hafarnir eru fæstir írskir, heldur
búsettir um allar jarðir og hafa
aldrei írland augum litið margir
hverjir. Og þó að um það megi
deila, hvort hin svo mjög fram-
sýnu vatna- og veiðilög, sem sett
voru á íslandi árið 1932, þegar
flestar islenzkar veiðiár voru að
verða fisklausar, lög, sem í eðli
sfnu eru fyrst og fremst vernd-
unarlög, séu þau beztu, eftir að
allar ár hafa náð góðum stofni,
eða hvort þau aðeins stuðli að
einokun landeigenda á veiði-
hlunnindum og sölu þeirra úr
landi til erlendra auðkýfinga, þá
er hitt víst, að veiðimálalöggjöf
íra, ef nokkur finnst, er ekki til
eftirbreytni. Eftir þvf sem ég
komst næst, er veiðimálum Ira
þannig farið, að veiðimálaráðu-
neytið gefur út á hverju ári leyfi
til þegnanna eftir nokkuð óljós-
um reglum til að stunda rekneta-
veiðar á laxi í árósum og sjó. Er
þá helzt tekið tillit til, hvort við-
komandi er búsettur á svæðinu,
hafi haft þessa iðju að atvinnu,
áður en reglur um útgáfu þessara
leyfa voru hertar fyrir 3 árum
(áður gat hver sem var keypt sér
slíkt leyfi fyrir 4 pund per net og
farið í veiðitúr umhverfis landið),
eða hvort hann hefur þörf fyrir
það, t.d. vegna atvinnuleysis í
landi. Takist löxunum að komast
framhjá þessum dræsum í sjónum
og upp i árósinn sjálfan taka þeir
við, sem veiðirétt árinnar eiga.
Þessir aðilar leggja laxanet með
landinu svipuð þeim sem við
þekkjum úr jökulánum okkar og
gildrur sem þvergirða fljótin,
utan smástreng í miðjunni sem er
lögskipaður „sjans" fyrir laxinn.
Við þetta bætist svo ádráttur fyrir
ofan og neðan gildrurnar, sem
stundaður er sem hvert annað
starf, sem hefst kl. 10 á morgnana
og lýkur kl. 8 á kvöldin. Það, sem
þá er eftir, er selt á leigu stang-
veiðimönnum, félögum þeirra eða
hótelum og ferðaskrifstofum á
vægu verði, enda illhitt á góða
laxveiði eins og við þekkjum
hana. Þrátt fyrir þetta er mesta
furða, hvað er af laxi í ánum,
enda þarf nokkuð af laxi í árnar
til að viðhalda nær 500.000 laxa
veiði ár hvert. A Islandi veiðast
um 60,000 laxar á hverju ári svo
augljóst er, að ef Irar eignuðust
íslenzk vatnalög eða sinn Þór
Guðjónsson, mundu þó nokkrir Is-
Iendingar, sem nú þjóna út-
lendingum til borðs f veiðihúsum
S.V.F.R. og víðar, geta keypt sér
leyfi eða tvö í eigin ám. En því
miður, Irar veiða ekki þessa laxa
á stöng, nema í litlum mæli. I
ársskýrslu veiðimálaráðuneytis-
ins írska árið 1971 segir, að heild-
arveiði ársins hafi numið 466.360
löxum (496.597 árið 1970). Þar af
veiddust aðeins 16.963 laxar á
stöng (17.890 árið 1970). Þessar
tölur, sem vissulega gefa upplýs-
ingar um stofnstærðina, eru þó
nokkuð of lágar, því ekki kemst
öll sala á Iaxi á skýrslur, og svo er
það Iandlægt með Irum að
skreppa í ár án leyfis (Poaching).
Af sjóbirtingi veiðist á hinn
bóginn margfalt meira á stöng en
hér á Islandi, og í ofannefndri
skýrslu segir, að aflatölur gefi
litla hugmynd um það magn,
sem af honum má veiða,
því sjóbirtingsveiði sé iítt
stunduð. Skýrsla þessi nær að
sjálfsögðu ekki yfir norð-
urhéruð Irlands, Ulster, en þar
veiðast, að því mér er sagt,
ríflega tvöfalt fleiri laxar ár hvert
en á Islandi. Fyrir nokkrum árum
kom upp veiki í laxfiskastofn-
inum írska. Veiki þessi var stað-
bundin, en hafði þó nokkur áhrif
á veiðar í ýmsum ám. Hún hefur
nú rénað svo mjög, að hennar
gætir lftt í heildaraflanum. Mjög
mikið er gert í fiskræktarmálum
á írlandi, svo sem að líkum lætur,
en þó hef ég það á tilfinningunni,
að Islendingar séu öllu duglegri.
Landinu er skipt f 17 veiðihéruð,
sem hvert hefur veiðistjóra eða
veiðieftirlitsmenn, undir yfir-
stjórn veiðimálastofnunar, sem er
deild í sjávarútvegs- og iand-
búnaðarráðuneytinu. Tekjur
veiðimálastofnunarinnar eru þó
nokkrar. Svo sem gjöld fyrir neta-
réttindi um 1000 kr. á net, um 10
krónur af hverju kilógrammi af
laxi, sem út er flutt, auk eigna-
skatta á hlunnindi veiðiréttareig-
enda og gjald, sem stangveiði-
menn verða að greiða til ríkisins
og ég mun nefna hér á eftir. Þetta
fé er notað til að greiða eftirlit,
ræktun og lagfæringu vatna og
veiðisvæða. Þegar ég heimsótti
veiðimálastofnunina írsku, varð
ég fljótt var við aðdáun þeirra á
íslenzkum veiðimálum, og er
veiðimálastjóri okkar hátt skrif-
aður þar ytra. Þeir hafa fullan
hug á því að draga úr hinni
gegndarlausu neta- og gildruveiði
og ýta undir stangveiðiiþróttina.
En við ramman reip er að draga,
því að fátækir fiskimenn hafa
litla samúð með lordum og stór-
eignabændum, sem þá mundu
hagnast meira. Og þar sem at-
kvæði er eitt á mann og fiski-
mennirnir eru fleiri en lordarnir,
liggur málið i pólitískri spenni-
treyju. Ekki ólíkt því sem hér á
landi er, þó í öndverða átt sé,
þegar þess er gætt, að milli 20 og
30 .þúsund íslenzkir stangveiði-
menn komast lítt eða ekki f veiði,
vegna þess að þau 5% (?) lands-
manna, sem eiga tsland, vilja
frekar dollara en ísi. krónur.
Á næstu árum má gera ráð fyrir
þvf, að íslenzkir stangveiðimenn
leiti í æ ríkari mæli til annarra
landa. Til dæmis til Kanada og
Nýfundnalands, Norður-Spánar,
Skotlands, Noregs, og trlands.
Hér þarf engan til að ríða á vaðið,
því þessi þróun er þegar hafin, og
raunar veit ég, að á tslandi eru
stangveiðimenn, sem þekkja vel
skozkar og frskar ár. Þeim
löndum mínum, sem til stang-
veiða geta alls ekki farið nema
leggja íþróttina á mælistiku afla-
verðmætis, ráðlegg ég að sitja
heima, því á íslandi er mesta
veiði að fá á stöng. En þeim, sem
leita eftir hvíld og ró, einveru eða
góðum félagsskap og finna ekki
friðinn í bringunni til dæmis
vegna akkorðsmannanna í kring
eða vegna þess að mfnútan við
ána kostar 20 krónur, er óhætt að
skreppa til írlands. Lax gengur í
írsku árnar nær allan ársins
hring. Þar er talað um vorlax, sem
er yfirleitt stór og eftirsóttur af
stangveiðimönnum. Hann byrjar
að ganga í desember og febrúar,
en beztu mánuðirnir eru marz og
apríl. Vorlaxgöngur hafa víðast
hvar minnkað, frá því sem áður
var, og kenna Irar Grænlands-
veiðum um því þetta kyn er lengi
í sjó, 2—3 ár, og leitar á önnur
fæðumið en smálaxinn, sem er
eins árs lax og heldur til, að þvi
talið er, á landgrunni Bretlands-
eyja. Smálaxinn og sumarlaxinn,
1—2 ára laxar, ganga í maí til
september, mest f júní og jtilí, og
fer gegnd þeirra vaxandi í flestar
ár. Sjóbirtingsgöngurnar hef jast í
maí og vaxa, eftir því sem á
Framhald á bls. 14.
Að taka til
í geymslunni
Ég er ein af þeim, sem tfma varla að
henda nokkrum hlut. Árum saman hef ég
safnað öllum gömlum fötum í kassa í þeirri
trú, að einhvern tíma gæti ég kannski búið
til úr þeim tuskumottur, þó ekki væri
annað. Og margir eru þeir papþakassarnir
og snærisspottarnir, sem ég hef haldið til
haga — og verið sigri hrósandi, þegar hægt
hefur verið að nota þá, kannski mörgum
árum seinna. Eða allar tómu krúsirnar og
flöskurnar, sem mann dreymir um að fylla
með rabbarbara-, bláberja- og rifsberja-
sultu og krækiberjasaft. Nei, það væri synd
að henda þessu öllu jafnóðum í tunnuna,
alltaf gæti komið að því, að eitthvað yrði að
einhverjum notum.
En svo einn góðan veðurdag vaknar
maður við vondan draum. Geymslan orðin
-------------------------------------%
sneisafull af drasli og allt á rúi og stúi, svo
að maður kemst varla inn sjálfur. Þarna
hafa krakkarnir himin höndum tekið og
leikið sér lon og don við að klæðast gömlum
fötum og úreltum höttum, húfum og skóm.
Maður gat nú ekki fengið af sér að henda
gömlu tízkuskónum, þegar maður vissi, að
börnin gátu stytt sér stundir við að leika sér
að þeim. Viku eftir viku gægðist maður inn
í óskapnaðinn og hét því með sjálfum sér,
að innan skamms yrði hér tekið til
hendinni.
Regnþrunginn sunnudagur varð fyrir
valinu. Hughraust skellti ég mér inn í allt
draslið og stóð á haus mikinn hluta dagsins
við að flokka tuskurnar. Auðvitað datt mér
ekki í hug að henda þeim öllum. Ég er
sannfærð um, að það má nota þær til
einhvers, þó ekki sé til annars en pússa
bílinn og gluggana og þvo í kring. Náttúr-
lega henti ég heldur ekki alveg öllum
skónum, stelpurnar hafa nú svo gaman af
að leika sér að þeim — og höttunum. Alveg
sjálfsagt fannst mér líka að geyma tómu
krúsirnar og flöskurnar. Maður vonar
sannarlega að berjasprettan verði betri
næsta sumar.
Samt tókst mér að henda mörgum kössum
fullum af drasli — og hyggjumst við
kveikja stórbál hér úti í móa einhvern tíma,
þegar vel viðrar.
Geymslan er orðin reglulega fín og
snyrtileg — og nú get ég byrjað að safna
aftur.
Anna Marfa Þórisdóttir.