Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1974, Síða 10

Arabar á þröskuldi
nýrra tíma
Saud konungur ásamt lífverðinum, sem bæði er vopnaður bjúgsverðum og byssum.
Þetta eru áfeng orð og áfengur
andi, og hann hefur sett r.itt mark
á Araha. Margir þeirra hafa látid
undan freistingunni ad hefna sín
á fornuin fjendum, nú þegar
færið gefst. Arabar þykjast eiga
harma ad hefna á Vesturlanda-
mönnum, þótt þeir harmar séu aö
sönnu hæöi raunverulégir og
ímyndaöir. Kn þeim miln merki-
iegra er þaö, aö flestir Araliar
viröast reiöuhúnir aö gleyma
fornum væringum, ef vestræn
ríki vilji hjálpa þeim að koma á
friöi í Miðausturlöndum, með
þeim hætti, sem þeir sætti sig viö,
og vilji aö auki styöja þá til fram-
fara og þróunar.
Kins og fyrr segir er skammt
liðið frá því Arabar hófust
til þeirrar virðingar, er
þeir njóta nú og margir
Vesturlandabúar hafa enn sömu
hugmyndir um þá og algengar
voru í Ilollýwood-myndum til
skamms tíma. Þar voru Arabar
gjarnan dökkleitir og skeggjaðir,
ríkir en skítugir og lögðu aðallega
stund á eiturlyfjasmygl og hvíta
þrælasölu. Þeir klæddust síðum,
hvítum skikkjum, háru bjúg-
hnífa, riðu úlföldum og höföu á
hraðbergi mergjaðar hölhænir á
horð við þessa: ,,Megi flærnar af
sjúkum úlfalda taka sér bólfestu í
hári frumburöar þins". Kkki er
gott aö vita hvaóan þessi óglæsi-
lega ímynd er komin. Kn for-
dómarnir aö haki henni eru senni-
lega aftan úr miðöldum, þegar
Kvrópuhúar kynntust fyrst hin-
um framandlegu og ógnvekjandi
hermönnum Islams og urðu sam-
stundis gripnir skelfingu um
kristinn sið. Það voru þó
reyndar þessir sömu „villtu“
innrásarmenn af eyði-
mörkum Miðausturlanda, er
fluttu Evrópumönnum hellensk
vísindi og heimspeki, sem
þeir hafa metið svo mikils síðan.
Á dögum Múhameðs, fyrir
rúmum 1300 árum, voru
„Arahar" hinir bedúínsku ætt-
flokkar hirðingja, sem reikuöu
( um Arahfuskagann, fyrstu fylgj-
endur spámannsins, sem fóru
með honum og hoöuöu heiðingj-
um trúna. Nú á dögum má nánast
telja alla þá Araba, sem arahísku
tala og „finnst þeir vera Arahar",
eins félagsfræðingurinn Jacques
Berque komst að orði. Til eru
nítján sjálfstæö Araharíki og
samanlagður íhúafjöldi þeirra
125 milljönir. Þaö gefur því auga
leið, að „hinn arabíski heimur" er
allsundurleitur. Berharnir í
Marokkó eru jafnólíkir eyði-
merkurbúum Jórdaníu og
Vermonthúar Texashúum, svo
dæmi sé tekiö, og handiónaðar-
menn á hernámssvæðum Israels-
manna eöa blásnauðir fellaheen
viö Nilarósa viröast í fljótu bragði
eiga fátt sameiginlegt vió mennta-
mennina í Kaíró eða fjármála-
tnennina í Beirút*"
* Kkki allir Múhameöstrúarmenn
eru Arahar, né heldur eru allir
Arahar Múhanieóstrúar. T.d. ríkir
Múhaineóstrú aö mestu leyti í
Tyrklandi, Pakistan, íran og
Indónesíu, en þjöóir þessa landa
eru ekki arahískar. A hinn hóginn
eru t.d. fjölmargir Kgyptar kristn-
ir og mikill hluti Libanons er
kristinn.
Ekki er hægt aö tala um „ara-
hískt einstaklingseðli". Á hinn
hóginn má nefna ýinis einkenni,
sem eru Aröbum sameigineg. I
fari margra þeirra verður vart
tveggja ólíkra hvata, sem stangast
á: sjálfselsku og sammennsku.
Hið fyrra kemur oftlega fram i
stolti, sjálfshafningu og öfga-
kenndri viökvæmni fyrir gagn-
rýni. Hið síöara hirtist hins vegar
I þvi valdi, sem ýmsar stofnanir,
svo sem fjölskylda, ættflokkur,
trú og þjóð, hafa yfir manninum.
Kátækt, hirðuleysislegt barna-
uppeldi (arabískir foreldrar láta
að sjálfsögðu talsvert með hvít-
voðunga eins og annars staðar tið-
kast, en eftir það skipta þeir sér
lítt af börnunum fyrr en þau eru
svo vaxin, að þau geta tekizt á
hendur ábyrgö og skyldur) og
fjölskylduviökvæmni höggva
nokkur sköró i sjálfsviróingar-
kennd Araba. Af þessu leiðir oft,
aö þeir veröa óútreiknanlegir og
hneigðir til ofheldis. Skyldu
menn vara sig á þvi aö æpa aö
arabiskum leigubílstjórum; þeir
gætu átt það til að snarhemla og
draga upp byssuna.
Arabískir siðir eru fæstir
sprottnir af tilviljunum. Hin vfð-
kunna gestrisni Arahanna á
rætur sínar aö rekja til lífshátta
Bedúínahirðingja. Maöur hýóur
gesti kaffi vitandi, aö rekist hann
vegvilltur heim til gestsins
daginn eftir mun hann hljóta
sömu viðtökur. Jafnvel ennþá er
það gróf móögun viö Araba, aö
hafna slíku boði, þvi meö því er
honum neitað uin aö sýna sumu
mikilsvirtustu eiginleika sína, ör-
læti og félagsanda og svo það,
að hann sé ekki alveg
á nástrái. Ekki heldur er
hin velþekkta tilhneiging Araba
til útblásinnar mælskulist-
ar út í bláinn. Munnleg hefð er
rik með þeim og gömul. Áöur fyrr
menntuðust Arahar þannig, að
þeir lærðu og þuldu Kóraninn
utan bókar. Nú á dögum halda
stjórnmálamenn hugum áheyr-
enda föngnum þótt mál þeirra sé
næsta efnissnautt, aöeins ef þeir
eru mælskir. Arahíska er auðugt
og fagurt mál, er hýöur heim stór-
fenglegri ljóöagerð með glæstum
myndum og tónlist við. Sá, sem
hana flytur hlýtur aö hrífast meö.
Arabísk saga geymir minningu
margra stórinenna, sem lyft hafa
þjóö sinni lil vegs, hver á sinn
hátt. Fyrstan her auðvitað að telja
spámanninn og trúárbragðahöf-
undinn Múhameð, en fyrir trúna
öðluðust Arabar einingu, langtum
meiri en þá samheldni einstakra
ættflokka, sem áður hafði ríkt. Á
áttundu öld kom fram Ahd el
Rahman, hinn mikli hermaöur og
lærdómsmaöur. Um hans daga
var blómaskeið islamskrar menn-
ingar á Spáni. Á niundu öld gerði
Harún al Rashíd Bagdad að njenn-
ingarmiöstöð ails heims. Kúrdinn
Salah al Din (Saladin) hratt
innrás krossfaranna. Af seinni
tíma mönnum Gamal Abdel
Nasser, þótt mistækur væri; hann
hratt mörgum þjóðþrifamálum í
framkvæmd og það, sem ekki er
minnst um vert — veitti nýjum,
arabískum þjóðernisanda um
gjörvöll Arahalönd.
Og nú síðast eru þaö Anwar
Sadat, forseti Kgyptalands, og
Feisal, konungur Saudi-arahíu.
Það, sem nú er aö gerast í þessum
löndum, mun trúlega veröa for-
dæmi öðrum Arabaþjóðum síðar
meir. Þaö virðist kannski ekki
trúlegt í fljótu bragói, aó Saudi-
arabía sé í fararbroddi Araba-
rikja um framfarir. í Saudiará-
híu ríkir algert konungsveldi.
Altítt er, að trúarlögreglan svo-
nefnda stöðvi konur á götum úti
og skikki þær til að sfkka pils sín.
Þar er glæpur að hafa áfengi
undir höndum. Þjófar eru hand-
höggnir. (Jlfaldalestir annast
flutninga um eyðimörkina og í
höfuðborginni Riyadh eru
markaðsvörur fluttar á úlföldum.
En jafnframt þjóta innlendar
þotur um loftin, eldflaugakerfi og
skriðdrekar hafa leyst hjúgsverð-
in af hólmi, og menn þeytast á
skellinöðrum til bænahúsanna,
framhjá hályftum skrifstofuhygg-
ingum og hótelum.
Stjórntaumar Saudiarabíu
liggja í styrkri hendi hins íhalds-
sama konungs Feisals, en enda
þótt íhaldssamur sé og hændur aö
erfðavenjum á hann samt traust
og aðdáun framfarasinnaðra
Araba. „Arabar eru draum-
hneigðir og það er mönnum holl-
ast að muna“, er haft eftir sér-
fræðingi um málefni Miöaustur-
landa. „Segi Feisal sem svo: 'Ég
vil biðjast fyrir í Jerúsalem áður
en ég dey‘ er það alls ekki út í
bláinn. Slík orð eiga ennþá hljóm-
grunn með Aröbum." Þótt margt
sé enn með fornu sniði í Saudi-
arahíu, veröur þó vart ótvfræðs
framfarahugs hjá alinenningi.
Öfáir hiröingjar selja úlfalda sína
og kaupa vörubíla í staðinn. Viö-
skiptahöldar hafa uppi ráöageröir
um oliuhreinsunarstöövar og
jafnvel sölustöðvar á Véstur-
löndum. og ný stétt er orðin til í
landinu — tæknikratar. „Sá
Saudiarabi, sem nú er oftast
neí'ndur, er ekki konungurinn,
heldur Ahmed Zaki Yamani, olíu-
málaráðherra," er haft eftir
bandarískum embættismanni.
Kn þótt Feisal, með olíuauð
sinn og tæknikrata, sé óneitan-
lega þýðingarmikill, er annar
óumdeildur foringi Araha, sem sé
Anwar Sadat, forseti Egypta-
lands. Þó hefðu fáir trúað því
forðum, að svo mundi fara. Fram
að októberstríöinu virtist svo sem
Sadat væri fyrst og fremst mál-
skrafsmaöur, én ekki fram-
kvæmda. Sadat varð ungur liðs-
foringi i her Farúks konungs
sællar minningar. Þá haföi hann
uppi hverja ráðagerðina annarri
langsóttari um uppreisnir og
verkföll gegn hinum illræmda
kóngi. En þegar loks kom að því,
að Nasser og menn hans tóku
völdin missti Sadat af öllu saman
— hann hafði farið í bíó og þegar
hann kom þaðan voru úrslitin ráö-
in. Áriö 1971 þusaði hann einnig
án afláts um það, að þetta væri
,,ár ákvöróunar" og hvatti Araba
til að búa sig undir „komandi
striö" vió israelsmenn. En áriö
1971 leiö án þess nokkuö gerðist.
Hins vegar breyttist álitiö á
Sadat allnokkuð í fyrrahaust,
þegar herir Egypta réðust yfir
Súesskurð, inn á yfirráöasvæði
ísraelsmanna og stöðvuöu fram-
sókn þeirra. Þaö verður mikið af-
rek, ef honum tekst líka tilraun
sín til að koma á friöi í Miðaustur-
löndum og enda þannig einhver
skæðustu átök í sögu þjóðanna.
Nái þetta fram að ganga verður
framtíð Araha óneitanlega mun
bjartari en áöur. „Þaö er hreint
ekki óliklegt, aö honum takist
þetta," segir arabískur ritstjóri.
„Ekki vantar hann gáfurnar, eöa
hugrekkió. Nú þarf hann aðeins
að hafa heppnina með sér.“
Þess verður vissulega víóa vart
í Egyptalandi, aö friðarvilji
Sadats sé einlægur. Fyrir
skömmu siöan hætti sjónvarpió i
Kaíró aö útvarpa auglýsinga-
myndum greiddum af rikinu, þar
sem sáust glefsur úr októherstríö-
inu, en snotrar stúlkur sungu
hrífandi baráttusöngva. í staó
þeirra eru nú komnar myndir af
verksmiðjufólki og hændum að
starfi. Sýningunni á herteknum
ísraelskum hergögnum var
skyndilega lokaö, en alþjóðleg
bókasýning opnuö í staöinn.
Og fleira má nefna til dæntis
um friðarvilja Sadats. Hiö hálf-
opinbera dagblað, A1 Ahram,
sagði frá því nýlega, að forseta-
bréf veröi bráðlega sent öllum
egypzkum hermönnum og þeir
spurðir hvaða framtíðarstarf eöa
nám þeir kjósi sér helzt. Var þetta
fyrsta merki þess, aö í bígeró væri
að leysa upp egypzka herinn,
a.m.k. aó einhverju leyti; en her-
inn telur 300.000 manns. Dag-
blaöið skýröi ennfremur frá því,
að allri ritstkoðun yrði aflétt i
landinu, nema ritskoóun
hernaöarfrétta. Þessar upplýs-
ingar þóttu einkum eftirtektar-
verðar fyrir þá sök, aö |iær komu
frá hinum nýja aðalritstjóra A1
Ahram, Ali Amin, sem tók viö
ritstjórn fyrir nokkrum vikum,
þegar Sadat vék fyrirrennara
hans, Múhammeö Heikal, frá
blaðinu. Heikal var náinn vinur
Nassers heitins forseta, og haföi
lengi verið i eldlínu egypzkra
stjórnmála. En hann haföi undan-
farið látiö i ljós ótrú á sáttatil-
raunum Sadats viö Israelsmenn
og taldi Sadat að lokum, að Heikal
heföi farið yfir mörk sin og vék
honum frá.
Þó er meira um vert, að ríkis-