Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1975, Qupperneq 10

Niels Hafstein
Þegar líður að jólum er skraut-
kassinn tekinn fram úr geymsl-
unni og upp dregið m.a. eitt dýr-
indis glys í gylltu blikki og með
festingum fyrir kerti. Þegar
kveikt er á kertunum knýr hitinn
þrjá engla af stað hring eftir
hring, og það glymur í skærum
bjöllum. Þarna er „hreyfilistin"
lifandi komin!
Ekki er mér kunnugt um hvenær
þetta glingur kom á markaðinn,
en auðséð er hvaðan áhrifin eru:
orkugjafinn, hreyfingin, hljómur-
inn og sífelld breyting verksins
fyrir augum skoðandans, allt eru
þetta eigindir uppvaktar af mynd-
listarmönnum tilætlaðar að gera
lífið fjölbreyttara, þ.e. eigindirn-
Yfirlitsmynd úr Listasafni íslands,
sem sýnir hversu óeðlilega mikið
abstraktmyndum er hampað þar.
Einkum er geómetrísk abstraktlist
þóknanleg hinum opinbera
smekk.
ar þjóna óhagnýtum tilgangi
augnabliksáhrifa, oftast.
FORSAGA
Sá listamaður sem fyrstur velti
fyrir sér hreyfingu hluta og fyrir-
bæra í náttúrunni var Leonardo
da Vinci (1452—1519). Rann-
sóknir hans varðveittust i fjöl-
mörgum handritum og hafa haft
mikil áhrif á flest svið vísinda og
lista, má þar nefna ljósfræðilegar
athuganir í náttúrunni og
anatomiskar rannsóknir.
Italskir og franskir listamenn
gerðu uppdrætti að skrítnum fíg-
úrum með tannhjólum og
snúningsásum, en hreyfiaflið
sjálft var vandamál sem seint
tókst að leysa. En árið 1770 varð
hér bylting er Svisslendingurinn
Pierre Jacquet-Droz bjó til brúðu
(dreng) sem gat skrifað. Hann'
varð þannig frumkvöðull ýmissa
tilrauna, og þá oftast í þágu tón-
listarinnar, þ.e. sjálfspilandi

~k' 1 •
MENN
OG
MYNDLISTAR-
Eftir Níels Hafstein 1. grein
hljóðfæri urðu tizkufyrirbrigði.
Til gamans má geta þess að Lud-
vig van Beethoven samdi tónverk
fyrir einhvers konar orgeldós.
UPPHAF HREVFILISTAR
Marcel Duchamp er meðal þeirra
listamanna aldarinnar sem einna
mest áhrif hafa haft á mynd-
hugsunina. Hann kollvarpaði við-
horfum manna til hversdagslegra
hluta með því að færa þá úr
venjulegu umhverfi sínu yfir i
annað, svo merking þeirra raskað-
ist. Notagildið varð aukaatriði en
listgildið þeim mun áleitnara. En
hann gerði meir: hreyfingin varð
afl i verkum hans er hann festi
reið-hjól á eldhússtól árið 1913.
Þessi framkvæmd hans varð auð-
vitað mjög áhrifarík og listafólk
kepptist við að útbúa hreyfan-
legar myndir. Má þar til nefna
Naum Gabo, Liubov Popova,
Aleksandr Vesnin, László Moholy-
Nagy, Vladimir Tatiin, og Alex-
ander Calder, sem einna fræg-
astur hefur orðið og víðfeðmastur
af hreyfilistamönnum. Hann
stúderaði hreyfingar sirkusfólks
og bjó til smá-sirkusa með
hreyfanlegum fígúrum á slám og í
rólum. Þetta iðandi líf í mannlegu
samfélagi, tilbúnu umhverfi
skemmtunar og spennandi andar-
taka heillaði hann. Kunnastur
varð Alexander Calder fyrir
Mobile-myndir sínar, sem þróuð-
ust í svifléttar og glæsilegar loft-
myndir eða óróa, þar sem hin
minnsta hreyfing andrúmsins lék
um verkin svo þau klufu loftið
líkt og fiórildi. Annar meistari en
frábrugðinn Calder er Jean
Tinguely sem gerði notagildi
hreyfingarinnar að inntaki í
myndum sinum. Hann bjó til verk
sem málaði Abstraktmyndir, verk
sem hreyfðust úr stað, verk sem
kastar boltum o.s.frv. En kunn-
asta mynd hans er vafalaust sú
sem sett var upp á sýningu i New
York 1960, en sýningunni lauk
með þvi, að myndin eyðilagði sig
sjálf samkvæmt fyrirframgerðri
áætlun!