Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.1975, Blaðsíða 16

Baslari fyrir vestan
Framhald af bls. 13
mjög gjöfult. A því lifði fólkið
fyrst eftir að það kom hingað.
íslendingar eru fiskimannaþjóð
og komnir af farmönnum, þess
vegna völdu þeir sér land við
vatnið.
1 skóginum er mikið af dýrum
en ég er enginn veiðimaður, hef
aldrei viljað veiða. Skógur hefur
vaxið vel á þessu landi hér og ég
reyni að varðveita hann eftir því
sem ég get, en álit að hann hafi
verið of mikið höggvinn.
Dýrunum fækkar mjög þegar
skógurinn eyðist, til dæmis voru
hér dádýr en þau eru nú að
hverfa fyrir of lítinn skóg og eru
komin íengra vestur. Hér var tals-
vert um birni og úlfa og mikill
fjöldi refa, en þeim hefur stjórnin
látið eyða.
Fyrstu landnemarnir, sem
hingað komu, munu hafa komið á
hjá sér einhverju skipulagi og
reglum til að lifa eftir. Ekki held
ég þó að hægt sé að nefna það lög.
Eitt það fyrsta sem þeir gerðu var
að byggja skóla og þá þurfti að
borga skólaskatt. Sá skattur var
lagður á landið. Þeir byggðu
einnig kirkjur. Trúna fluttu þeir
með sér f rá ættlandinu.
Hvaleyrar-
tjörn
Framhald af bls. 9
farið verði nákvæmlega öfugt að:
Tjörnin verði dýpkuð og fegruð
og kæmi sú framkvæmd f senn til
góða fyrir skipasmfðastöðina og
siglingamennina. Lfklegast þykir
mér þó, að í bráð verði hvorugt
gert.
Við Hvaleyrartjörn er geysilga
fjölskrúðugt fuglafff; lfklega er
það hvergi meira í námunda við
Hafnarfjörð. Verður stundum
mikill kliður f lofti af kvaki fugls
á lygnu sfðkvöldi. tltsýnið yfir
Hvaleyrartjörn er fegurst ofan af
sjálfu Hvaleyrarholtinu, sem enn
er óbyggt. Þaðan er raunar fagurt
útsýni f allar áttir og vonandi
verður ógæfa bæjarins ekki slfk
að þar verði byggðir einhverjir
kumbaldar. Æskilegast væri að
varðveita holtið sem útivistar-
svæði f samfellu við Sædýrasafn-
ið og golfvöllinn. Mér skilst að
hafnaryfirvöld f Firðinum hafi
mikinn áhuga á sérstökum vegi
yfir holtið og suður til Straums-
víkur. Sá vegur yrði Ifklega óþarf-
asti vegur á lslandi fyrir utan
Gjábakkaveginn frá þvf sfðast-
liðið sumar — og þótt hann yrði
lagður, væri auðvelt að finna
honum stað austar.
Rætt hefur verið um að reisa
sjóminjasafn f Hafnarfirði og
óformlegar tillögur hafa komið
fram um að láta það standa á
Hvaleyrarholti, Ekki er mér
kunnugt um hvort sú staðsetning
hefði einhverja sérstaka erfið-
leika f för með sér. En ef svo væri
mætti þá ekki láta safnið rfsa við
Hvaleyrartjörn? Að vísu er það
aukaatriði og aðeins bent á það
sem möguleika. Aðalatriðið er að
láta náttúruverðmæti eins og
Hvaleyrartjörn ekki fara f súginn
fyrir skammsýn viðhorf og
reglustikusjónarmið. I Hafnar-
firði er starfandi ötul náttúru-
verndarnefnd, sem áreiðanlega
sofnar ekki á verðinum. Þar að
auki virðist svo sem almennur
skilningur sé fremur að glæðast á
þvf að láta ekki jarðýtur
hugsunarlaust á hvað sem fyrir er
f nafni svokallaðra framfara.
Þegar til einhverra framkvæmda
kemur þarna, verður sá
skilningur vonandi orðinn svo
ríkur, að skipulagstillagan þyki
fjarstæða og þá þarf ekki að ótt-
ast, að örlög Hvaleyrartjarnar
verði hin sömu og Elliðaár-
vogsins.
Gfsli Sigurðsson.
Vangaveltur....
Framhald af bls. 3
hyggju vlsindalegra aðferða ekki að siður skáldskapur; tilbún-
ingur: að þeim hefur verið þrengt á annan veg af þeim
aðferðum, svo að þær hafa á hinn sprengt sér leið gegnum
skilrúm inn á svið skáldskapar. Og sá, sem leitar sjálfslmyndar
sinnar dettur i gegnum þetta op milli tveggja heima. Málvit-
undin þornar upp og sundrast og verður að myndrænu ryki.
Spurningar eins og: er ég raunverulegur? hver er munurinn á
ofskynjun og veruleika? verða vitlegar. Hið félagslega sjálf,
brosgríma humanismans, er ekki lengur i vitlegum tengslum
við hina skapandi þætti sálarlífsins heldur er það nú og hefur
lengi verið járngrima, sem samfélagið setur á menn og læsir
og leggur á þá sem gestaþraut að finna talnaröðina, sem
opnar lásinn ef þeir kæra sig um það. í heimi kaldlyndrar
þekkingarfræði skjálfa tilfinningarnar sér til hita. Og i stað
heilbrigðrar upphafningar tekur skáldskapurinn á sig mynd
ofboðslegrar hamhleypni, katharsis, sem einum eða fáeinum
er aðgengileg.
Úr tveimur bóka Thors, þeirri sjöttu og sjöundu (ef undan er
skilið kynningarrit um Kjarval) verða lesin sögumynstur, ef
grannt er að gáð, en þau eru svo hlaðin einskonar fréttum af
tilfinníngalífi allra, sem við sögu koma, að þau svo að segja
drukkna i þeim og lesandanum harla fáfengilegt það viðfangs-
efni að kafa eftir þeim og draga i land. Það gildir sérstaklega
um „Óp bjöllunnar," sem er öðrum þræði ástarsaga upp á
gamla mátann, ungur maður þeytist um friðlaus af ástarbríma
og gripur svo til þess úrræðis. þegar honum er orðið Ijóst að
hann hemur ekki frekar tilfinningar sinar með stúlkunni en án
hennar, að skrifa þessa lýsingu. Bókin verður best lesin eins
og um sé að ræða óvenjulega aðferð til að segja sannsögulega
hluti. Sögumynstrið er einskonar raungervi (rationalisering)
óráðlegrar hegðunar aðalpersónunnar i hinni, þeirri næstu á
undan á ferli höfundar, „Fljótt, fljótt, sagði fuglinn," persónu-
gervið næstum hið sama. Þetta gervi er hið heimspekilega
humanismans, i „Ópi bjöilunnar" er aðalpersónan stúdent og
hrærist I þvi andrúmslofti, sem ríkti í háskólum viða um lönd á
sjöunda áratugnum, uppreisn gegn visindalegri nytsemihyggju
i nafni humanisma og beindist með öfugsnúnum hætti á
þessari öld doðans að þvi að valda, ef ekki likamlegum þá
tilfinningalegum sársauka með frámunum. Aðalpersónan er
Með notkun á Ultra Brite vcrða tcnnurnar
hvítari ogandinn fcrskarí.
Bragðið af Ultra Britc er engu líkt — það
er svq hressandi ferskt vegna samsetningar
sinnar, að þú finnur, hvernig andi þinn
verður ferskari - hvernigtcnnurnar
verða hvítari og gljá mcira.
Þcim,scm nota Ultra Brite
cinu sinni,finnst
annað tannkrcm harla bragðlaust.
ekki einstaklingur treKar en aðrar I verkum Ihors. aö lista-
mönnum undanskildum, þar eð menning leyfir ekki slikt,
annaðhvort af þvi að hún er geld af elli eða beinlínis
gerræðisleg; að frátöldu félagslega sjálfinu. stúdentinum, er
persónan, sem söguna segir, i upplausn. Og ef saga stúdents-
ins misheppnast er það af því að málvitund hans er gegnsmog-
in tjáningarlausum málstöðlum nytsemihyggjunnar visinda-
legu. Sögusviðið i „Fljótt, fljótt, sagði fuglinn," er breiðara,
tíminn nokkurn veginn sá sami. Reynt er með þeirri sögu.
finnst mér, að draga upp mynd af sundurlyndi, séðu innan frá.
Báðar bækurnar eru skrifaðar i þriðju persónu, báðar gildari
samt sem ritgerðir en skáldskapur. Þvf skyldi maður, sem
finnur að ritfang hans er undir annarra stjórn, skrifa ritgerðir
sinar i fyrstu persónu? Svo er, þegar lýsa skal gerræði, sem er
altækt; tekur einnig til ritarans. Þá verður ritsmið enn sann-
verðugri, ef hið félagslega sjálf er aðskilið gerandanum þegar i
upphaf i og fellt inn i ramma verksins. Maðurinn i „ Fljótt, fIjótt,
sagði fuglinn" er a.m.k. tvlskiptur og af þvi að enginn er til að
skoða þennan mann utan frá skiptist einnig frásögnin, er
sálarfar þessa óheillynda manns deilist frá einu sjálfi á annað.
Hann reikar, likt og vofa, um menningarlegt andrúmsloft
Vestur-Evrópu og ferðast um þrjú hvel I einu, hugarflugs síns,
fortiðarinnar og á sviði skynfæranna, samtíðar sinnar. Sögu-
mynstrið er likt kópiu hinna algengari; i stað þeirrar heildar,
sem hin venjulegri mynda, eru rifniur, eyður og afmarkanir
einangraðra lýsinga; mynstur, sem er á færi lesanda að
akveöa að sé svo. Hiö maitarsiega visar tu pessarar
merkingarheildar, glundroðinn er listræn móthverfa við text-
ann, svo að upphefst saman og verður heilleg mynd af
nútimamanni. Þessu afsprengi félagslegra venja. sem mótast
hafa kynslóð fram af kynslóð af marglundaðri skemmtunar-
hneigð er hlotið hefur að taka á sig yfirbragð óheillyndis ný og
mótsegjandi sjálf, til að geta með sinýjum hætti notið verk-
anna skynhrifanna (sensualismi, sem Oscar Wilde gerir skil-
merkilega grein fyrir í „Myndinni af Dorian Gray.") i báðum
bókunum er „maðurinn," persónugervi humanismans, að
drukknun kominn i straumsvelg, sem hin humaniska heim-
speki hefur þó valdið og heldur við, maðurinn rasar óræðislega
á vixl i heimum skyns og ofskynjana, rótslitinn og án meðvit-
undrar um uppruna. Og berst ekki áfram með þessum straum-
svelg heldur snýst og fer á kaf skýtur upp og straumsvelgurinn
hrífur hann til sín að nýju. Þolgæði er þörf við lestur þessara
bóka og biðlundar; til að lesa sig áfram eftir orðastiklum sem i
sífellu valtra eða sökkva undan álagi, byltast og breytast,
skarast sem málheildir hver að annarri, gnastrandi og stund-
um þrungnar Ijótleika eins og slái holdsveikifölva á fegurð
setninganna; láta veiða sig i net frásagnarinnar og leyfa
sviplyndislegri árásargirni að fljúga á sig út úr samskeytum
hennar og sundra þvi jafnvægi, sem hún hefur komið á
lundarlagið, án þess að glata þeirri stillingu er þarf til að nema
sviptingarnar.
Niðurlag i næsta blaði.