Lesbók Morgunblaðsins - 20.04.1975, Blaðsíða 11

BÓKMENNTIR
OG LISTIR
Eitt sinn, er ég átti viötal vió
rithöfundinn Knut Hauge, spurði
ég hann hvernig persónurnar í
skáldsögum hans yrðu til. Spurn-
ingin hljóðaði svo:
..Flestar persónur þínar eru
eigin hugarsmíð þin. Getur þú
sagt mér hvernig þær mótast?“
„Nei, því get ég ekki svarað,"
sagði rithöfundurinn. „Þaó skap-
andi hugarflug sem listamaður
hefur hlotið — og sem gerir hann
að listamanni, þaó er ieyndardóm-
ur hans og skaparans umbun. Inn-
blástur, sýnir, myndir, allt þetta
sprettur kannski upp frá leyni-
legu aflsviði sem ennþá er mönn-
um hulin ráðgáta. Það er eins og
með loft, sólskin og ást — maður
veitir þessu viðtöku og þakkar
guði fyrir. 1 þessu óþekkta
aflsviði skapast persónurnar.
Til eru þeir, sem halda að
persónurnar stökkvi alskapaðar
út úr höfði skáldsins. Þetta á
a.m.k. ekki við um mig. Ég veit
ekkert um fólkið i bókum minum
við fyrstu kynni, ég sé aðeins útlin
ur þess. Síðan hefst það ákaflega
skemmtilega viöfangsefni að
brjóta sálarlíf þess til mergjar.
Skáld hlýtur að lýsa fólkinu eins
og það er. Að lýsa fólki eins og því
beri að vera er hlutverk prédik-
arans að minum dómi. — Nei, ég
hef hvorki fólk né atburði mótaða
i huga mínum þegar ég byrja á
bök. — Maður þreifar sig smám
saman áfram fullur af ómótstæði-
legri forvitni, alveg eins og land-
könnuður i ónumdu landi og finn-
ur næstum alltaf eitthvað annaó
en maður bjóst við. Allt þetta
stendur i tengslum við þá náða-
gáfu eða hæfileika að skynja
áhrif frá æðri stöðum. Stiltæknin
ein nægir hvergi, og sá sem hefur
einu sinni ánetjast þeim öflum
þess heims. sem enginn þekkir
ennþá aó nokkru marki, hann
verður fangi þeirra upp frá því —
íjarstýrður. En maður þarf ekki
endilega að vera svo áhugaverður
og sérstæður þess vegna. Það eru
ósköp eðlilegir hlutir sem eiga sér
stað, við vitum bara svo litið um
Þessi sambönd ennþá.
Ekki er heldur ástæða til að
taka sjálfan sig allt of hátiðlega.
Það eru ekki allt áhrif frá hinu
aiðsta og dýpsta, sem koma fram
þegar bók er opnuð. Og þótt þú
haldir sjálfur að þú sért mikill
spámaður og skáld, þá geta verið
mjög skiptar skoðanir um það
nteóal annarra, sem kunnugt er.
En einmitt það, að taka við boðum
frá óþekktum sendi og skila þeim
áleiðis, það er gæfa skáldsins. Þá
finnur þaó, að sambandió er gott
°g starfsgleóin vex,“ sagði Knut
Hauge.
Ég hafði þetta viðtal við Hauge
j tilefni skáldsögunnar „Ulfs-
sönene", sem kom út 1969.
.<Ulfssönene“ er þriðja bindi mik-
ils sögulegs skáldverks frá
Valdres, sem Hauge vinnur að. í
þetta bindi skrifar Hauge raunar
iormála, lesendum til glöggvunar.
Þar segir svo:
„Þetta verk er hugsað sem
ii'amiag til sögunnar um norskt
JUL HAGANÆS
KNUTHAUGE
Norskur rithöfundur
sem vinnur að stóru skáidverki
ur að árum lauk hann búfræði-
námi. Arið 1938 tók hann við býli
föður síns og stundaði búskap um
30 ára skeið þar til elsti sonur
hans tók við búinu 1967. Hauge
býr ennþá hjá syni sínum.
Dr. philos. Ivar Orgland, lektor,
er náinn vinur Knut Hauge. 1
„Norsk Litterær Arbok" 1973 hef-
ur Orgland skrifað ágæta grein
um Hauge, sem ber heitið „Mað-
urinn og fyrirmyndin i skáldskap
K. Hauge". Og þar sem ég er að
kynna Knut Hauge fyrir lesend-
um Morgunblaðsins, leyfi ég mér
að vitna i grein Orglands.
1 lok greinarinnar skrifar Org-
land m.a. þetta:
„Vilji maóur skilgreina Hauge
sem rithöfund, gæti maður kallað
hann kristinn húmanista. Hann
er einn af þeim sem heldur áfram
stefnu rithöfunda svo sem Sigrid
Undset, Olav Duun, Johan Falk-
berget og Inge Krokann. Senni-
lega hefur hann lært meira af
hinum siðast nefnda en t.d. af
Tarjei Vesaas. Hann er málsvari
hinnar víðfeðmu sögulegu skáld-
sögu, oft á tiðum með sannsögu-
legan bakgrunn, og þungamiðjan
er oft einstaklingurinn og leit
hans að hæfu hlutverki í lífinu og
samfélaginu — finna, viðurkenna
og sannreyna sjálfan sig. i öllum
fyrri skáldsögum hans er efni
sem hann tekur til við seinna og
notar til fulls."... „Spyrði maður
að lokum um meginlinur i lífi og
örlögum sögupersóna hans, þá
virðist það ljóst, að þróun þeirra,
það sem þær sækjast eftir, er að
sannreyna ástina sem skapandi
undirstöðuafl í tilverunni. Knut
Hauge lítur svo á, að þróunin
spinnist eins og gormur frá hinni
)ikteren og bonden Knnt Hauge i Lomen
If'ggur siste hánd pá
rerket pð fernte boku
í serien orn Ulfs-œtta
Knut Hauge úti i nátturunni, á skritstotu
sinni og opna úr norsku blaði, þar sem
sagt er frá skáldinu og bóndanum Hauge.
bændasamfélag þrjár sióustu ald-
ir. Sá sem skrifað hefur verkið er
vaxinn upp úr jarðvegi þess, hef-
ur kynnst siðvenjum bændastétt-
arinnar og þekkir af eigin raun
það stril að vera bóndi i 30 ár.
Hugmyndin er að segja þessa
sögu fram á okkar daga.“
„Samning slíkrar bókar hlýtur
að vera mörg dagsverk?" sagði ég
i áðurnefndu viðtali.
„Sjálfsagt hefur verið erfitt að
safna efni, og rannsaka það tíma-
bil sem bókin fjallar um.“ svaraði
rithöfundurinn.
„En ágætar heimildir eru til svo
sem bókfærður þjóðliísfróðleik-
ur, héraðssögur, kirkjubækur,
skjalasöfn og fundargerðir. En
samt sem áður finnst mér að ég
hafi mest af efninu i sjálfum mér.
Já, ég hef það á tilfinningunni að
ég sé fæddur með þennan efnivið.
Ég stend i mikilli þakkarskuld við
ömmusystur mína i föðurætt. Hún
var minnug vel og hafði framúr-
skarandi frásagnargáfu. Ég tel að
hún hafi verið besta fróðleiks-
nánta min við santningu þessa
verks.“
„En jafnvel þótt efniviðurinn
sé fyrir hendi, er mikið verk að
fullgera handritið."
„Eg verð að skrifa allt þrisvar
til fjórurn sinnum ef vel á að vera.
Fyrsta uppkast skrifa ég með
penna, síðan aftur á ritvél til þess
að fá betri sýn yfir verkið, þar á
eftir hreinskrifa ég einu sinni eða
oftar. Þetta er rnikil vinna, eink-
um þegar bókin er meira en 300
þéttritaðar síður eins og
„Ulfssönene". Oft öfunda ég þá,
sem geta skrifað sögu sem ekki er
meira en hundrað blaðsiður að
lengd."
Eftir að bókin „Ulfssönene"
kont út, hefur Knut Ilauge sent
frá sér tvö bindi i viðbót við skáld-
verk sitt.
Knut Iiauge er frá Vestre
Slidre i Valdres. Hann fæddist 31.
mai 1911 og var erfingi Ilauge-
býlisins. Hann ólst upp með
vinnusömu fólki, en samt sem
áður komst hann yfir bækur sem
gál'u hugarflugi hans vængi. Ung-
jarðnesku ást upp til alheimskær-
leikans sem er undirrót ails."
1 grein Orglands segir ennfrem-
ur.
„Störf bóndans og rithöfundar-
ins fóru ekki vel saman. Afköst
hans við ritstörfin voru fremur
litil, honum fannst hann þroskast
of hægt og fór til italíu — 25
árum of seint, segir hann i bréfi,
„en að koma þangað var eins og
að koma heim til föðurlandsins".
Seinna dvaldi hann viö nám i
Danmörku og Svíþjóð. Eyjan Got-
land hafði einkum sterk áhrif á
hann. 1 stuttu máli elskar hann
náttúruna og útivist, fjallgöngur,
varðelda og álfadans. Og ekki má
Framhald á bls. 12.