Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1975, Blaðsíða 4

Kommisarar, hin nýja yfirstétt í
Rúmeníu, stundar hið Ijúfa lif, þar á
meðal fjárhættuspil. Til hægri: Byggt
yfir „fólkið" i Budapest. Að neðan:
Flestir verða að láta sér nægja að
horfa löngunaraugum á nýja
Moskwits. Skortur á algengum vör-
um virðist alltaf landlægur.
Austan
við
Járntjald
1975
stjórnvöld segja. Þó er hitt verra,
að áhrifum verðbólgunnar ó Aust-
tjir-Evrópuríki hefur ekki verið
bægt frá. þeim hefur aðeins
verið frestað. Ungverskum
yfirvöldum hefur tekizt betur en
pólskum bæði í því að hafa hemil
á verðbólgunni og einnig að skýra
orsakir hennar fyrir almenningi.
Þetta hefur stjórninni tekizt
vegna þess, að ákveðið traust
rlkir nú orðið milli hennar og
almennings. En jafnvel I Ung-
verjalandi gæti það reynzt hættu-
legt að skerða lífskjörin til að
koma f veg fyrir frekari verð-
bólgu. Þar sem Ungverjar hafa
40% þjóðartekna sinna af verzlun
við útlönd, gætu þeir samt þurft
að grípa til þessarar aðferðar, ef
kreppan harðnar.
Að áliti Rúmena réttlæta
vandamál Ungverja og Pólverja
hinar ströngu áætlanir þeirra
sjálfra í efnahagsmálum.
Rúmenar hafa ekki aukið fram-
leiðslu neyzluvarnings eða dregið
úr miðstjórn, heldur hafa þeir
fjárfest allt að þriðjung þjóðar-
teknanna. Því er vöxturinn örast-
ur þar, en jafnframt eru lífskjör-
in lökust; aðeins Búlgarir búa við
verri kjör. Hinni ströngu mið-
stjórn fylgja ýmsir ókostir:
uppskera spillist stundum vegna
þess, að samgöngur fara í handa-
skolum, og vélar standa ónotaðar
vegna þess, að gleymzt hefur að
gera ráð fyrir varahlutum í fimm
ára áætluninni. Samt eru ekki
uppi neinar ráðagerðir um stefnu-
breytingu; þvílík er hrifningin yf-
ir hinum öra vexti. Stjórnvöld
segja sem svo, að óski menn örrar
þróunar verði að halda traustum
tökum um stýrið.
Tökin eru raunar traust á flest-
um sviðum. Algengast er að sjá á
götum Búkarest hermenn vopn-
©
aða vélbyssum, ferðalög gerast æ
torveldari, og menn erU óspart
hvattir tíl þess að leggja hart að
sér. En hvað bera þeir úr býtum?
Látið er að því liggja, að þeim
mun öflugra sem iðnrfkið verði,
þeim mun auðveldara verði því að
halda sjálfstæði sínu fyrir Sovét-
rlkjunum. Það er einnig af þess-
um sökum, að Ceausescu forseti
er dýrkaður svo mjög, sem raun
ber vitni. Hann er tákn einingar
landsmanna gegn ónefndum er-
lendum öflum. Honum hefur
opinberlega verið líkt við flesta
mikla leiðtoga mannkyns frá
Júlfusi Sesari til Abrahams
Lincolns og andlitsmynd hans er
að finna á áberandi stað I fiest
öllum dagblöðum, bókaverzlunum
og verksmiðjum.
Enda þótt flestum Rúmenum sé
vel Ijós hver hætta þeim er búin
af Sovétrlkjunum, velta sumir
þeirra þvf áreiðanlega fyrir sér
hvort ekki sé annarra kosta völ,
en þeirra sem nú er boðið upp á.
Fáir Rúmenar eiga þess kost að
ferðast til útlanda, en þeir eiga
mikil viðskipti við Vesturlönd og
margir þegna hinna vestrænu
allsnægtaríkja sækja þá heim.
Svo enn sé vitnað I vestrænan
sendiráðsmann, nú i Búkarest, þá
„ríkir hér mikil spenna. Það er
vandi að spá, en mér segir svo
hugur, að valdaskipti séu ekki úti-
lokuð. Þá færi Ceausescu frá en I
stað hans kæmi maður, sem
einnig verði sjálfstæði Rúmeníu
en uppfyllti líka betur þarfir
almennings. Stjórnin getur glímt
við Rússa eða Rúmena, en ekki
báða I einu“.
Fáir sérfræðingar gera því
skóna að upp úr sjóði I Rúmeníu
eða Póllandi, til dæmis, enda þótt
einhver kurr sé í almenningi.
Austur-Evrópuríkin eiga nú að
fagna meiri stöðugleika en áður
voru dæmi til. Hins vegar skjóta
ný vandamál stöðugt upp kollin-
um auk hinna vestrænu, inn-
fluttu. Þrátt fyrir mikil átök I
byggingamálum þessara ríkja
eiga þau enn við geysilegan hús-
næðisvanda að etja. Þótt laun
manna hafi stórhækkað þurfa
margir verkamenn enn að greiða
sem nemur þriggja vikna launum
fyrir vetrarfrakka. Þrátt fyrir
það, að ríkin hafi öðlazt meiri
sjálfsstjórn á undanförnum árum,
mundu margir verða að víkja sæti
I höfuðborgum þeirra allra, ef
mannaskipti yrðu I stjórn Sovét-
ríkjanna. Og þrátt fyrir margum-
ræddan stöðugleika verða aldrei
mannaskipti I stjórnum landanna
nema af annarri hvorri þessara
orsaka — dauðsföllum eða
byltingu.
Því er ljóst, að hinn gamli
austur-evrópski andi er ekki horf-
inn, enda þótt nýr andi svífi nú
einnig yfir vötnunum. Lífskjörin
hafa batnað og sóknin eftir
stöðugleika hefur borið mikinn
árangur. En einn þátturinn I arfi
Austur-Evrópu er áleitið öryggis-
leysi; vitað er, að þrátt fyrir
virðingarverðar tilraunir og um-
talsverðan árangur hefur
almenningur ekki hneigzt til
fylgis við kerfið vegna verðleika
þess sjálfs. Kerfið er sifellt I
prófun, og vofa ofbeldisins er
aldrei fjarri. Jafnvel I Ungverja-
landi, þar sem almenningur ber
einlæga virðingu fyrir stjórninni,
virðist hún samt dæmd til þess að
falla ævinlega á einu prófi:
„Þetta er mjög borgaraleg þjóð,“
segir sendiráðsmaður nokkur.
„Ef svo ólíklega vildi til að Sovét-
sambandið leystist upp, mundu
Ungverjar slást í hóp Vesturlanda
þegar í stað.“.
Ágúst Vigfusson
kennari
HÁLFRI
ÖLD
Fermingin var miklu meiri viðburður I augum barna I
gamla daga en nú, þrátt fyrir allar veizlurnar, tilstand-
ið og gjafirnar nú á tímum. Sveitabörnin höfðu fæst
farið neitt. Þetta var því ekki nein smáræðis upplyft-
ing. Ekki vorum við þó lengur en vikutíma hjá prest-
inum. Fermingarundirbúningurinn var nú ekki lengri
en það. Ég efa þó stórlega, að sá langi tími, sem börnin
eru nú hjá prestinum við fermingarundirbúning, sé
þeim minnisstæðari en þessi stutti tími, þessi eina
vika, varð okkur. Mér eru a.m.k. þessar stundir, sem
ég dvaldi hjá sóknarprestinum, enn nokkurn veginn i
fersku minni, þótt nú sé hálf öld síðan.
Presturinn var sira Jón Guðnason á Kvennabrekku.
Ekki man ég nú lengur, hvað við vorum mörg, sem
gengum til spurninga og fermdumst þetta vor, árið
1923. Mig minnir, að við vaerum fjórtán. Þótt við
ættum heima á mjög litlu svæði, eða I þremur
nærliggjandi hreppum, höfðum við sum okkar ekki
sézt fyrr. Slik var einangrunin á þessum tíma.
Svo einkennilegt, sem það kann að virðast I okkar
fámenna þjóðfélagi, er það samt svo, að sum þessara
fermingarsystkina minna hef ég ekki séð, síóan við
krupum saman fyrir altarinu í Snóksdalskirkju á
hvítasunnunni vorið, sem við fermdumst. Ég hef
meira að segja aldrei heyrt neitt um sum þeirra síðan.
Gaman væri, ef maður ætti mynd af þessum hóp. En
þá þekktist hann trúlega ekki.
En það, sem mér verður minnisstæðast frá þessum
löngu liðnu dögum, er sóknarpresturinn, slra Jón
Guðnason, þetta einstæða ljúfmenni, þessi háttvisi
öðlingur. Það var eins og einhver undursamlegur
friður og hlýja fylgdi þeim manni, hvar sem hann fór.
Innileikinn var það samofinn persónuleika h.ans, að
öllum hlaut að líða vel I návist hans. Hann lagði ekki
beint ríka áherzlu á, að við kynnum einhver ósköp af
ritningargreinum utan að, en virtist hins vegar miklu
nákvæmari með, að við kynnum vel þá sálma, sem
hann hafði sagt okkur að læra.
Mér fannst hann leggja meiri áherzlu á siðfræói en
trúfræði. En tíminn fór mest í það að tala við okkur
um almenn mál, gefa okkur leiðbeiningar, hvernig við
ættum að haga okkur, er við kæmum út i llfið og
færum að starfa sem ábyrgir borgarar. Hann benti
okkur einkum á, hvað við ættum að varast, þegar
freistingarnar mættu okkar. Hann varaði okkur við
neyzlu áfengra drykkja og sýndi okkur fram á, hvaða
afleiðingar hún gæti haft I för með sér. Hann sagði við
okkur: Reynið að hugsa sjálfstætt. Berist ekki með
fjöldanum hugsunarlaust. Athugið að gera aldrei
neitt, sem samvizkan segir ykkur, að sé rangt. Hún er
bezti leiðarvisirinn, hún er sá hæstiréttur, sem hver
góður maður á að hlýða. Verið trú í starfi. Það er ekki
eingöngu gott fyrir þá, sem njóta vinnu ykkar, heldur
er það hamingja fyrir ykkur sjálf. Lífshamingjan er
fólginn í því að hafa gleði af vinnunni. Ahugi á hinum
daglegu störfum er nauðsynlegur, til þess að menn
geti notið efnalegrar velgengni.“
Þetta sagði hann við okkur, en bætti svo við