Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.1975, Blaðsíða 10

ÞJÖÐ-
MINJAR
Eftir
Þör
Magnússon
þjóöminjavörö
TVÆR
MYNDIR
AF
JÓHANNESI
GUÐSPJALLA-
MANNI
í kirkjulegri list höfðu
guðspjallamennirnir hver
sitt einkennistákn eða
merki, sem þekkja má þá
eftir yfirleitt. Mattheus
hefur mann, sem venjuleg-
ast er þó sýndur sem eng-
iH, Markús Ijón, Lúkas
uxa, og Jóhannes örn. Að
auki hafa þeir svo tíðast
bók i hendi, tákn þess að
þeir hafi skrifað guðspjöll
in.
Hér eru sýndar tvær
myndir af Jóhannesi guð-
spjallamanni, eins og ís-
lenzkir myndskerar háfa
sýnt hann á 17. og 18.
öídinni. Fyrri myndin er úr
Garpsdalskirkju og er ein
mynd af fjórum sem sam-
an eiga, þ.e.a.s. myndir
hinna guðspjallamann-
anna eru einnig tilheyrandi
sams konar og að auki er í
kirkjunni í Garpsdal enn
lítill róðukross, sem til-
heyrir myndum þessum og
hafa þær að líkindum allar
verið í altaristöflu í upp-
hafi, krossinn í sjálfri töfl-
unni en postulamyndirnar
i hurðunum. Síðan hefur
taflan sundrazt og myndir
postulanna komið i þjóð-
minjasafnið 1917.
Jóhannes heldur á bikar
í hægri hendi og virðist
eins og signa yfir hann
með vinstri hendi. Örninn
stendur til fóta honum og
yfir er blómskraut, hin sí-
fellda undirstaða i islenzk-
um tréskurði. í upphafi
hefur myndin verið máluð,
en það er nú af að mestu.
Hin myndin af Jóhann-
esi er úr Laufáskirkju við
Eyjafjörð, en hún er á graf-
letursspjaldi yfir Stefán
Einarsson prest þar, d.
1755. — Hér er Jóhannes
sýndur likari islenzkum
fyrirmanni á 18. öldinni,
með hökutopp og yfir-
skegg, í skósiðri kápu eða
hempu. Allur er svipur
hans góðlegur og kýmileit-
ur, en greinilega hefur
verkið verið nokkur vandi
fyrir myndskerann.
Hvorugur myndskerinn
er þekktur að nafni, enda
er svo yfirleitt með lista-
menn fyrri tiðar. Þeir hafa
nær aldrei látið nafn sitt á
verk sin, og nöfnum þeirra
bregður ekki fyrir sem slík-
um i heimildum. Menn
gerðu ekki tilkall til lista-
mannsnafns né frægðar en
reyndu eftir beztu getu að
skapa hluti, sem glatt
gætu augað og prýtt húsa-
kynnin, ekki sizt kirkjurn-
ar, sem voru oft er á aldirn-
ar leið orðnar næsta fátæk-
ar að góðum gripum.
Séra Björn Halldórsson í
Laufási sendi safninu graf-
letursspjald sr. Stefáns
Einarssonar árið 1870.
Sr. Björn sendi safninu
marga góða gripi á fyrstu
árum þess, ekki sízt úr
Laufáskirkju, en hann lét
smiða nýja og gullfallega
kirkju þar á staðnum
1865, þá sem enn stendur.
Þá hefur grafletursspjaldið
og ýmislegt það annað,
sem hann sendi til safns-
ins, þótt illa eiga heima í
nýju kirkjunni.
i'' m m
6RETTIR
STERKI
r
i
ÁSTRA-
LÍl
Ekki er nema eðlilegt að
oss fslendingum þyki gott
að heyra frægðarsögur af
töframætti vorra fornu
bókmennta, og ef til vill
ekki hvað sízt ef þær
berast úr þeim hlutum
heimsbyggðar, sem fjærst
eru landi voru.
Þegar hálfrar aldar
afmælis hins merka
ameriska vikurits The New
Yorker var fyrir skemmstu
minnzt í blöðum beggja
vegna Atlantshafs, rifjaðist
upp fyrir mér frásögn í
þessu riti um hvernig
Grettis saga varð á vegi gáf-
aðs drengs í Ástralíu, svo
að honum aldrei gleymdist
— og að eg átti enn heftið
með þessari sögu, frá
1948.
Það er aillöng æfisaga
hins bandaríska píanista
og tónskálds Percy Graing-
ers, sem fæddist og ólst
upp i Ástralíu, og meðal
annars vitnað i að hann
hafi skrifað: „Eg hafði tíu
eða ellefu ára gamall lesið
Sögu normannska landvinn-
ingsins eftir Freeman, úr-
drætti úr Engil-saxnesku
krónikunni og hina islenzku
Sögu Grettis sterka í enskri
þýðingu George Webbe
Dasents. Þessi síðast
nefnda saga varð strax, og
hefur alltaf siðan verið,
sterkust einstök listræn
áhrif minnar æfi, og gaf
mér (að þvi er mér virðist)
fullkomnasta dæmi þess
hvað norræn list ætti að
vera — meitluð en samt
„formlaus", margslungin
en samt einlát (mono-
tonous), sundurlaus, fjöl-
breytileg, átakanleg, sorg-
leg, stóisk, og harðvítug
sannsögli."
Þegar Grainger ekki
löngu fyrir aldamót hóf
tónlistarnám i Leipzig fór
hann strax að svipast um
eftir norrænu tónskáldi —
og fann Grieg. Hann varð