Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1976, Síða 8
■ SVIPMYND JTTAN CARTjOS
v Uilli VJillvJJv/U KONUNGUR SPÁNAR
Arftaki Francos er varla
öfundsverður af að gera
báðum til geðs, gömlu
valdaklíkunni og frjáls-
rœðisöflunum, sem láta
sífellt meir að sér kveða.
„FYLKIÐ vkkur um konung
Spánar, Juan Carlos af Borbón, af
sömu ást og trvggð, sem þið hafið
auðsýnt mér. Sýnið honum alla
tfð þvflfka samvinnu, sem ég hef
notið af ykkar hálfu.... Ég faðma
vkkur öll nú, er ég stend á
þröskuldi dauðans, og hrópa:
Áfram, Spánn — lifi Spánn!“
Þetta var úr kveðjuboðskap
Franeos, ríkisleiðtoga Spánar til
þjóðar sinnar. Svo dó Franco,
bönkum var lokað, skólabörn
fengu átta daga frí, skipað var
fvrir um þjóðarsorg f mánuð og
nýr konungur settist á veldisstól;
þá hafði orðið 44 ára hlé á
konungsstjórn.
Sá siður hefur verið við lýði á
Spáni frá þvi um daga Vestgota
(5.—8. öld), að kóngar eru ekki
krýndir, heldur eru þeir lýstir
konungar. Juan Carlos var og lýst-
ur konungur. Mætti hann prúðbú-
inn til leiks í einkennisfötum yfir-
manns hinna þriggja herja
Spánar. Spænska kórónan beið
hans á borði. Karl III lét gera
hana úr silfri og leggja gulli. Er
hún hinn eigulegasti gripur, svo
og veldissprotinn, serri löðrar af
alls kyns eðalsteinum. Og Juan
Carlos lagði hönd á helga bók, sór
konungseið sinn og var lýstur
konungur; konungsnafn hans er
Juan Carlos I. Svo fór hann að
stjórna landinu.
Nú á dögum eru konungar
nánast taldir eins konar leifar úr
fortíðinni og kórónur þeirra
þýðingarlítið glys. Þessu er ekki
til að dreifa um Juan Carlos.
Kóróna hans er tákn raunveru-
legs valds. Missi hann tökin á því
er voði vís. Önnur borgarastyrjöld
kynni að brjótast út á Spáni og
það verður að hindra með öllum
ráðum. öryggi Vesturlanda má
ekki við því, að heiftúðugir hópar
pólitískra andstæðinga fái að fara
í hár saman vopnaðir.
Frá því Franco tók völd fyrir
einum 40 árum hafa pólitískir
andstæðingar hans orðið að hafa
lágt. Og þeir hafa verið ofsóttir.
Fátt bendir til þess, að þessir
menn muni nú bfða þess þolin-
móðir, að Juan Carlos komi á
sæmilegu lýðræði í landinu. Þvert
á móti bendir flest til þess, að
jafnvel smæstu mistök hans geti
hrundið af stað ósköpum.
Flestir ríkisleiðtogar í hinum
svonefnda siðmenntaða heimi
geta vænzt þess, er þeir taka völd-
in, að andstæðingar þeirra gefi
þeim vinnufrið í svo sem þrjá
mánuði, svo þeir geti sýnt hvað í
þeim býr. En Juan Carlos þarf
ekki að búast við þvf. Þjóð hans
hefur of lengi búið við ófrelsi.
Þeir eru of margir, Spánverjarn-
ir, sem þykjast vita betur en
konungur, hvaða leið skuli fara.
Um leið og hann tók við völdum
beindust að honum allra sjónir
miskunnarlaust. Hann — og
raunar öll þjóðin — mun verða að
gjalda hver mistök sín dýru verði.
Og menn búast við engu nema
mistökum af honum. Þeir álíta
hann enn viljalausan lærisvein
Francos, hins ,,andlitslausa“ ein-
ræðisherra. Því andi Francos lifir
enn, þótt hann sé látinn sjálfur.
Framtíð Juans Carlosar væri
vænlegri, ef hann hefði á að skipa
tryggum samverkamönnum, sem
styddu hann með ráðum og dáð.
En því er ekki að heilsa. Hægri-
menn nefndu hann „hálfvitann á
konungsstóli" áður en hann hafði
snert á stjórnartaumunum. I aug-
um allra vinstrimanna er hann
„dáðleysingi, og samsekur blóð-
hundinum Franco" og var
kallaður það áður en hann hafði
lokið upp munni um áform sfn.
Kirkjan hefur litla trú á honum.
Og margir gamlir konungssinnar
vilja heldur föður hans, Juan af
Borbón, eða þá Carlos nokkurn
Hugo, sem einnig gerir tilkall til
krúnunnar. Herinn, sem var
dyggasta stoð Francos, hefur ekki
enn gert Ijósa grein fyrir afstöðu
sinni.
Juan Carlos tekur þessu öllu
með furðulegri ró. Þegar heimur
allur stóð á öndinni og beið dauða
Francos, sat Juan Carlos brosandi
fyrir ljósmyndurum í hallargarði
sínum og lék við hundana sína,
rétt eins og þaulæfður leikari.
Allt til loka lét hann grímuna
aldrei falla, en hagaði sér ævin-
lega eins og sá aðalsmaður, sem
hann er, kominn af göfugustu
ættum f Evrópu. En er þetta
gríma, eða er þetta hið rétta and-
lit?
Eitt með öðru, sem Juan Carlos
hefur lært um ævina, er það að
halda ró sinni þótt á ýmsu gangi.
Hefði honum ekki Iærzt þetta
snemma væri hann sjálfsagt orð-
inn hálfvitlaus, því hann hefur
farið á mis við flest, sem talið er
nauðsynlegt mönnum til eðlilegs
þroska.
Sögulegt andartak. Eins og skaftpottar eru hinar gullnu kórónur
settar á höfuð Juans Carlosar og Sophinu drottningar. En hve lengi stendur
dvrðin?