Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1976, Side 11

einhvert súpugutl meö aðalrétt-
unum.
Yfir hákarlinum og brennivin-
inu sátu menn oft lengi nætur og
urðu furðu seint fullir ef ekki var
étið óhóflega hratt. Og aldrei kom
fyrir að mönnum yrði bumbult af
kæstum hákarli, hversu mikið
sem þeir átu og lyktin gerðist
mögnuð af þeim sjálfum og
hákarlinum. Hann var talinn
álika hollur, kæstur á þann hátt
sem að framan er lýst, og hann
var óhollur nýr. — Þessi brenni-
vínsdrykkja og hákarlsát komu í
stað púrisdrykkjunnar, sem menn
sátu oft yfir i veizlum, þar sem
minna var um hákarl en i eyjum.
Þetta var frásögn gamla Breið-
firðingsins, sem ég spurði um
hákarlsverkunina fyrir mörgum
árum. Þó engan veginn orðrétt.
Ég er óminnugur á samtöl. —
Skyldi ekki kæstur hákarl hafa
verið á borðum í Reykhólaveizl-
unni frægu, þegar kveðið var:
Hvaðan kennir þef þenna?
Þórður andar nú handan.
Mig grunar það. Og ef það
kynni að vera rétt, er hákarlsát
gamalt í Breiðafirði, verkunin þá
lika, og engin furða, að nútíma-
menn séu farnir að ryðgja í henni.
Ég var að skrifa um Hafliða í
Svefneyjum og Fönix áður en
hákarlinn kom til sögunnar og
klippti á þráðinn. En Fönix þarf
að gera betri skil.
Snæbjörn í Hergilsey segir í
sögu sinni, að ráin i neðra seglinu
á Fönix (hann var alltaf með
þverseglum) hafi verið 10 álna
löng og drekinn sem fylgdi
honum, og honum var venjulega
lagt við, 6 fjórðungar. Annað seg-
ir hann ekki um Fönix, stýrði
hann honum þó i 15 vetur í
hákarlalegum, eftir að Hafliði
tengdafaðir hans hætti þeim
veiðum.
Bjarni Kjartansson skipa-
smiður frá Staðastað, sagði mér,
að hann hefði einu sinni séð
Fönix. Ilann var þá 13 ára strákur
i Ölafsvik. Fönix stóð á þurru þar
i sandinum. Eyjamenn voru á
honum I kaupstaðnum einhverra
erinda. Ilann minnti á uppboði.
— Ekki veit ég hvort Bjarni var
stór eða litill á þeim árum, en
líklegt þykir mér að liann liafi
verið vel alinn og þroskaður eftir
aldri, en hann náði aðeins með
fingtirgómana upp á borðslokk-
inn um miðjuna á honum.
Nokkuð má af því ráða um dýpt
skipsins, fyrir þá sem skyn bera á
mannfræði. önnur mál en þau
sem nú eru talin, hef ég ekki af
Eönix. Þykja þau liklega harla
ófullkomin um þessar mundir, á
öld nákvæmni, tækni og vfsinda.
Við svo búið verður þó að sitja.
Fönix mun ekki hafa verið
breiðfirzkur að uppruna. Ég hef
hugmynd um, að Helgi Helgason
dannebrogsmaður í Vogi í Mýra-
sýslu hafi smfðað hann og selt
Hafliða i Svefneyjum, þvi aldrej
er hans getið í eigu Eyjólfs föður
hans. Og hvergi f öllu þvi sagna-
moði sem til er frá Breiðafirði á
þessu timabili, er þess getið hver
smíðaði Fönix. Er ólfklegt, að
slíkri höfuðkempu til vopna sinna
væri ekki getið hefði hún átt
heima þar.
Tengdir tókust um miðja öldina
með þeim Mýramönnum og
Svefneyingum. Jón silfursmiður
Eyjólfsson, bróðir H: fliða, kvænt-
ist Elínu dóttur Helga i Vogi.
Bjuggu þau lengi myndarbúi á
Ökrum á Mýrum.
Víst er, að Helgi i Vogi smíðaði
skip fyrir Breiðfirðinga, en óvfst
hve mörg. Enn skorti ekki rekavið
„vestur fyrir Mýrar“. Meðal
þeirra var Elliði, hákarlaskip Þor-
leifs læknis í Bjarnarhöfn. Það
var hið mesta happaskip meðan
Þorleifur átti það. En var að lykt-
um selt suður á Akranes. Þar átti
að nota það til hákaiiaveiða. En
áður.en af þvi yrði, slitnaði það
upp á Lambhúsasundi og brotnaði
i spón.
Vogsskeiðina smiðaði Helgi
líka. Mikið skip og fagurt, að
sögn. Hún var höfð í flutningum
milli Mýranna og Reykjavíkur á
tímabili. Á henni fluttist Bjarni
amtmaður Þorsteinsson frá
Arnarstapa til Reykjavíkur,
þegar hann lét af embætti (1849).
— Kannski það hafi aðeins verið
búslóð hans sem flaut á Skeiðinni
suður yfir flóann. Amtmaður var
þá orðin alblindur, að eigin sögn.
Ekki veit ég hver urðu endalok
Vogsskeiðarinnar, enda ekki i
efni þessa spreks að fjalla um
hana. Heldur veit ég ekki hver
urðu afdrif Fönixar. Þó ég segði
hér að framan, að sfðustu leifar
hans hefðu fuðrað upp i eldi, er
það ekki alveg vist. En líklegt
þykir mér það. Þau urðu endalok
svo margra skipa. M'argtjörguð og
grútarborin súðin logaði svo vel.
Fyrst þegar ég fór að koma i
Flatey, strákur um fermingarald-
ur á öðrum tug þessarar aldar,
hvolfdi á sverum trjám stórt skip
við austurgafl Svartapakkhúss-
ins. Á það voru dottin göt af fúa
og elli, og var skipið i örri hrörn-
un. Ekkert af farviði þess loddi
við það. Flestar þófturnar höfðu
verið sagaðar úr því. Konur hertu
stög sín þvert yfir það milli borð-
stokka, og þurrkuðu þar þvott.
Þetta skip var mér sagt, að væri
Svefneyja-Fönix, og mætti hann
muna fifil sinn fegri. Ef til vill
hefur hann síðast verið í eigu
Eyjólfs E. Jóhannssonar, bróður-
sonar Ilafliða I Svefneyjum. Ekki
vil ég þó fullyrða, að svo stöddu,
að það sé rétt. En hver sem
hefur átt hann, á hvolfi við
Svartapakkhúsgaflinn i Flatey,
var hann ekki annað en elds-
matur. —
Vogsskeiðin, Elliði, Fönix og
önnur stærstu skipin sem Helgi í
Vogi smiðaði, munu ekki hafa
verið öllu minni né verr útbúin
en knerrirnir sem landnáms-
mennirnir komu á hingað frá Nor-
egi og Suðureyjum á sinum tíma,
að öðru leyti en þvi, að hvergi
voru þau yfirbyggð.
Þeir sem eitthvað hafa
dvalið ( Breiðafjarðareyjum,
munu sammála um, að þar
sé enn að finna æði sér-
stæðan heim og óllkan öðr-
um landshlutum. En minjar
gamla tlmans verða nú
færri og færri. Hér eru
nokkrar gamlar myndir úr
eyjunum, sem bregða Ijósi á
liðinn tlma. Efst má sjá
norðurbæinn I Skáleyjum.
sem byggður var 1913. Þar
standa tlu manns utan
dyra, en þvl miður er mynd-
in ógreinileg. Næst fyrir
neðan er slðasta timbur-
kirkjan I Flatey. Hún var
byggð 1865 og rifin 1926.
Næstneðst má sjá leyfarnar
af slðasta bænum I Rúffeyj-
um, en myndin er tekin
1940. Neðst er gömul
mynd, sem sýnir þegar sel-
urinn er reiddur heim.