Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1976, Page 13

THOMAS
MANN
OG
SVEN
STOLPE
THOMAS MANN
Á þessu ári voru liðin
100 ár frá fæðingu hins
heimsfræga, þýzka rithöf-
undar, Thomas Mann, og
hefur þess verið minnzt í
fjölmiðlum víða um heim.
Hann ólst upp í Liíbeck,
þar sem faðir hans stjórn-
aði kornvörufyrirtæki, sem
gengið hafði í ættir. Eftir
lát föðurins, er Thomas
Mann var 16 ára, fluttist
hann með móður sinni til
Munchen, þar sem hann
átti siðan heima, unz hann
fór að ráðum vina sinna og
sneri ekki heim aftur úr
fyrirlestrarferð, er hann
var í, þegar Hitler komst til
valda. Bjó hann siðan
lengstum í Bandarikjun-
um, en fluttist aftur til
Evrópu 1952 og bjó i Sviss
til dauðadags 1955.
Thomas Mann lét mikið
að sér kveða i baráttunni
gegn nasismanum og
ávarpaði oft þýzku þjóðina
á stríðsárunum síðari fyr-
ir milligöngu brezka
útvarpsins. Þekkja því
miklu fleiri nafn hans
heldur en þeir, sem lesa
bækur.
Fyrsta bók hans, „Herra
Friedemann litli." smá-
sagnasafn, kom út, er
hann var 23ja ára, en
grundvöllinn að rit-
höfundarferli sinum og
frægð lagði hann með bók-
inni „Buddenbrooks",
sem kom út 1901. Hann
var þá 26 ára. Til hennar
var sérstaklega skirskotað,
er hann hlaut Nóbelsverð-
launin 1929. Hún ber
undirtitilinn: Hnignunar-
saga ættar, og er reyndar
byggð á sögu eigin ættar i
Lubeck. Um svipað leyti
samdi hann söguna af
Tónió Kröger, sem kom út
á íslenzku 40 árum siðar,
1942, i þýðingu Gisla
Ásmundssonar. Siðan
hefur aðeins ein bók
komið út eftir hann hér á
landi, „Marió og töfra-
maðurinn og fleiri sögur."
1970. i þýðingu Ingólfs
Pálmasonar. En allnokkrar
greinar og smásögur hafa
birst eftir hann i blöðum
og tímaritum.
Thomas Mann var með
afbrigðum vandvirkur rit-
höfundur. Hann unni tón-
list frá æsku og mun hafa
gert sér far um að brjóta
hana til mergjar eins og
annað. Kemur það glöggt
fram i „Doktor Faustus,",
þar sem hann sernur sjálf-
ur tónsmíðar og útlist-
ar þær. Bygging flestra
verka Manns mun
sniðin eftir tónlistarlög-
málum. Hann var mað-
ur hinna miklu bóka.
Buddenbrooks og Dokt-
or Faustus eru um
800 bls. Töfrafjallið (Der
Zauberberg) 1200 bls. og
Jósef og bræður hans
2000 bls. Hann var 12 ár
að skrifa Töfrafjallið og 1 6
ár með Jósef og bræður
hans. En menn skyldu ekki
láta sér vaxa i augum
stærð bókanna, þvi að þær
geyma snilld, en svo er jj
einnig um margar sögur
hans stuttar.
SVEN STOLPE
Á þessu sama ári varð
hinn afkastamikli sænski
rithöfundur sjötugur.
Nýlega kom út annað bindi
endurminninga hans,
„Stormasöm ár", og
þaðan er tekin frásögn sú
af heimsókn hans til
Thomasar Mann, sem hér
birtist. Sven Stolpe er bók-
menntafræðingur að
mennt og var gagnrýnandi
við Aftonbladet
1945—61, en siðan hefur
hann m.a. verið rektor við
menntaskóla. Þrátt fyrir
erilsöm störf hefur hann
skrifað fjölda bóka. Hann
hefur haft sérstakan áhuga
á frönskum og þýzkum
bókmenntum og skrifað
mikið um þau efni sem og
um trúarleg og sagnfræði-
leg efni engu siður en
vandamál samtiðarinnar,
sem hann hefur látið sig
miklu skipta. Hann snerist
til kaþólskrar trúar 1947.
Meðal bóka hans eru ævi-
sögur Jean d'Arc og
Kristinar Sviadrottningar.
Á islenzku kom út bók
hans „í biðsal dauðans" í
þýðingu Karls ísfelds þegar
árið 1941, en siðan ekki
söguna meir. Væri það þó
verðugt verkefni að kynna
hann betur fyrir islenzkum
lesendum, þvi að hann
hefur sýnt það, sem Páll
postuli býður i Rómverja-
bréfinu: „Verið ekki hálf-
volgir í áhuganum, verið
brennandi i andanum."
Sveinn Ásgeirsson.
Sigurðui* Guðjónsson
VITRlIiV Á
VALHTSAHÆB
Hver er munur lifs og
dauða? Hvað aðskilur gleði
og sorg? Eiga þessi and-
stæðu fyrirbirgði ekki eina
rót? Seytla þau ekki frá
\ sömu uppsprettu, kvíslast
um stund í margar elfur,
en sameinast loks í einum
ósi? Ég kann ekki rök-
fræðileg svör við þessum
I spurningum. En fyrir
nokkrum árum lifði ég
\ undarlega reynslu sem
\ þurrkaði út þessar and-
| stæður i vitund minni.
Ég hafði nýlega orðið
fyrir þungu áfalli. Dauðinn
hafði barið að dyrum
minum. Eitt kvöld um
sólarlag i októbermánuði,
skömmu eftir heimsókn
þessa kuldalega gests,
varð mér gengið með fjör-
um á Seltjarnarnesi. Hug-
\ ur minn var hvorki haldinn
hryggð né gleði. Hann var
aðeins örmagna og dofinn
eftir erfiðar nætur og langa
daga. Veðri var dálitið ein-
kennilega háttað. Það var
léttskýjað að mestu, en til
hafs i vestri sigldi ófrýni-
legur, kólgugrár skýjaflóki
með miklum bólstrum og
bökkum, sem hreytti
dimmum éljum til sjávar. Á
bak við var sól að renna.
Ég horfði á þetta sljór og
hugsunarlaus. En allt i
einu brauzt sólargeisli með
marglitu Ijósbroti gegnum
sortann og speglaðist á
úfnum vatnsfletinum. Það
var ekkert i þessari sýn
sem minnti á líf, aðeins
glóandi eldhnöttur, himinn
og haf. Við þetta gerðist
tvennt í huga mér sam-
timis.
Á broti úr andartaki
flaug þessi hugsun gegn-
um sál mina: „En jörðin
var þá auð og tóm og
myrkur grúfði yfir djúpinu
og guðs andi sveif yfir
vötnunum. Þá sagði guð:
Verði Ijós! og það varð Ijós.
Og guð sé að Ijósið var
gott; og guð greindi Ijósið
frá myrkrinu. Og guð
kallaði Ijósið dag, en
myrkrið kallaði hann nótt.
Og það varð kveld og það
varð morgunn, — hinn
fyrsti dagur." Jafnframt
hljómaði niunda synfónía
Beethovens, Óðurinn til
gleðinnar um huga minn,
ekki stef fyrir stef, heldur
öll i einu, án upphafs og
endis. Þetta er eitt furðu-
legasta undur ævi minnar.
Ég trúi því að ég hafi blátt
áfram, skynjað leyndar-
dóminn djúpa . —
uppsprettu lifsins. Hugur
minn sem var tómur og
dauður varð nú heiðrikur
og tær. Ég sá allt i skæru
og nýju Ijósi.
Náttúran hafði um-
skapazt í æðri mynd. Þegar
ég gekk upp móana á Val-
húsahæð talaði til min
hvert smáblóm, söng við
mér hvert strá, brosti til
min hver mosaskóf,
hvislaði að mér hver
steinn.Og unaðslegur ilm-
ur af lyngi fyllti andrúms-
loftið. Ég sá þennan bláa
flóa og þennan snævi-
krýnda fjallahring i fyrsta
sinn. Nú þekkti ég fjöllin,
þessa fornu vini mina, og
þau voru svo sterk og
seiðandi i Ijósaskiptunum
að mig langaði til að ganga
inn í hamrana. Ég var ekki
lengur áhorfandi að
náttúrunni. Ég var inni i
náttúrunni.
Siðan virti ég fyrir mér
húsabreiður Reykjavikur
þar sem mennirnir vona,
syndga, dreyma, fagna,
elska, hlæja, hata, gráta
— og leita. Og ég skynjaði
hjartslátt þessarar borgar
og heyrði andardrátt
hennar. Þá fannst mér ég
heyra mitt eigið hjarta slá
og hlusta á minn eigin
andardrátt. Og einhvers
staðar úr iðrum sálar
minnar heyrði ég óm sem
breiddist út yfir borgina, út
um allt ísland, alla jörð og
um alheiminn sjálfan.
Á þeirri stundu var
hvorki til sorg né gleði gott
né illt, ást né hatur, Ijótt
né fagurt, rétt né rangt.
Það var einungis fullkomið
samræmi og óbrigðult rétt-
læti — aðeins einn hljóm-
ur. Þessi tilfinning hvarf
jafn skyndilega og hún
kom og við tók hversdags-
leiki lifsbaráttunnar. En
þessari upphafningu hef
ég aldrei gleymt. Þessi
djúpi hljómur hefur berg-
málað í sál minni allar
stundir síðan og ég veit að
hann ómar að baki alls
þess sem ég skynja og lifi.
Mér finnst sem hann sé
hið eina og varanlega. Allt
hitt er aðeins hillingar,
skuggar og leikir barna.