Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1976, Side 3

Matthías Johannessen
SKÁLD
UNDIR
SKINNFELDI
Þegar Olav H. Hauge las ljóö
sfn í Norræna húsinu, ekki alls
fyrir löngu, mátti hver maður
heyra, að þetta norska ljóðskáld
hefur orðið fyrir áhrifum af forn-
um íslenzkum skáldskap, ekki sízt
ljóðum og vísum Egils Skaila-
grímssonar. Enginn orti betur um
sjó og skip en Egill og aðferð hans
í vísunni Þélhöggr stórt fyr
stáli... hefur ekki farið framhjá
Olav H. Hauge. Tungutak hans er
í ætt við stein og jörð; minnir
einnig stundum á skógarhögg,
hrynjandi afls eða axar, sagar eða
sleggju og annarra amboða sem
hann hefur ort um; á sér rætur í
veruleika vinnandi handar.
Skáldið er frá Ulvik í Harðangri
og býr þar ásamt konu sinni. Milli
Oslóar og Ulvik er margra
klukkutíma ferð. Þar er afskekkt
hérað og mætti ætla að ljóðskáld,
sem þar hefði alið aldur sinn,
væri að einhverju leyti einangrað
frá umheiminum. En svo er ekki.
Fá skáld á Norðurlöndum hafa
þýtt meir og betur heimsljóðlist á
i eigin tungu en Olav H. Hauge.
Hann yrkir að sjálfsögðu á ný-
norsku og er þessi harðangurs-
mállýska hans með köflum svo lík
íslenzku að öllum verður ljóst að
stofninn er einn, þó að greinarnar
séu tvær. Eitt þeirra ljóða, sem
Olav H. Hauge las upp i Norræna
húsinu er um Leif Eiríksson og
birtist í ljóðabókinni Dropar í
austavind (1966), annað, Egill,
fjallar um Egil Skallagrímsson.
Ég hef þýtt þessi ljóð, auk nokk-
urra annarra smákvæða, þ. á m.
Svarta krossa, sem mun vera
þekktasta ljóð skáldsins: knappt
og eins og höggið í stein, eins
konar sálmur um líf mannsins —
dæmið sem aldrei gengur upp og
nærist á andstæðum sinum:
svart/hvítt; snjór/regn;
lifandi/dauðir; klaki/svörður; 1
þessu ljóði er stutt ferð, en þó sú
eina sem farin er Áfangastaður-
inn: klakaþúfa (klakatuve, eins
og segir í ljóðinu) — nokkur fet
af frosnum sverði.
Olav H. Hauge er náttúruskáld.
Hann tók á sig krók í upplestrin-
um í Norræna húsinu til að lýsa
yfir því, að það væri að visu ekki
neitt sérstaklega vinsælt að yrkja
ekki pólitísk ljóð nú á dögum, en
á því taldi hann enga þörf og
sagði, að fólk væri ekki svo vit-
laust, að það sæi ekki það sem
aflaga fer i samtimanum, þótt
skáld séu ekki sífelldlega að klifa
á því í verkum sínum. Þessi at-
hugasemd er merkileg með tilliti
til þess, hve -oft er krafizt i
dægurbaráttunni að list sé gegn-
sýrð þjóðmálaþrasi. En ljóð Olav
H. Hauge fjalla samt um þá dýr-
keyptu reynslu — að vera maður,
og þá oft með skírskotunum til
náttúrunnar eins og góðra skálda
er siður.
I Noregi er Olav H. Hauge tal-
inn I hópi helztu Ijóðskálda og
áreiðanlega að makleikum. I
Norges Litteratur Historie
er langur kafli um hann; þar er
hann m.a. kallaður „evrópu-
maðurinn frá Ulvik“ þó að hann
hafi verið á móti aðild Noregs að
Efnahagsbandalaginu og fullyrt
að hann sé „mesta ljóðskáld Nor-
egs eftir styrjöldina“. Stórt orð
Hákot — og engin ástæða til að
hengja sig i slíkar yfirlýsingar
breyzkra bókmenntafræðinga. En
hitt segir meiri sögu að ástæða er
til að bíða nýrra ljóða hans með
eftirvæntingu, enda þótt hann sé
að nálgast sjötugsaldurinn. Ungt
fólk er ekki sízt unnendur ljóða
hans. Sjálfur hvatti hann mig til
að lesa Olav Nygard, „hann er
mikið skáld“.
Það hlýtur að vera íslendingum
fagnaðarefni, að þetta merka
norska skáld skuli standa svo
djúpum rótum í Islenzkri menn-
ingarhefð, sem raun ber vitni.
„Ég las Heimskringlu Snorra
þegar ég var tólf ára gamall, að
sjálfsögðu á ný-norsku,“ sagði
hann við mig í vetur. „Síðan las
ég Islendinga sögurnar og hafði
mesta ánægju af Eglu, Grettis
sögu sem ég las ungur og þótti
mjög spennandi, og að sjálfsögðu
Njáls sögu sem ég hefi lesið oft,
jafnvel upphátt, enda er hún
kannski bezta sagan. Gísla saga er
einnig góð“
Olav H. Hauge sagðist hafa
reynt að lesa Eddu-kvæðin á
íslenzku, meðan hann dvaldist
hér, og að sjálfsögðu skildi hann
margt, svo líkar sem tungurnar
eru. „Ég veit hvernig gamla málið
var“, segir hann, „og mörg gömul
orð nota ég í mínum skáldskap.
Málfræðin var flókin áður fyrr,
en íslenzkan nú er mér erfiðari
heldur en fornmálið vegna þess,
hve mörg nýyrði eru komin inn í
rnálið, t.a.m. símaskrá sem forn-
menn þurftu ekki á að halda af
skiljanjegum ástæðum. Þeir
notuðu einfaldara mál en við. En
með orðabók get ég lesið léttan
skáldskap á íslenzku".
Skáldið sagði að það hefði haft
mikil áhrif á hann í æsku að vita
„að báðar þjóðirnar, sú íslenzka
og norska, eru sama fólkið, ein
Ljöö eftir Olav H. Hauge
Maíthías Johannessen snaraöi ö íslenzku
Svartir krossar :
Svartir krossar
í hvitum snjó
híma regnvotir á verði.
Komu þeir dauðu
yfir klungraðan mó
með krossa á herðum
og lögðu þá frá sér
og leituðu i klakann að ró
hver undir sinum sverði.
Leifur Eiríksson
Svart skip á gráu hafi
Dagar og nætur undir seglum.
Óviss er ægis máttur.
Kannski tekur hafið aldrei enda.
Samt heldurðu í vestur,
sérð haf liggja við land.
Ljárinn
Ég er svo gamall
að ég gef mig að Ijá.
Hljótt syngur hann í grasi
og hugsunin fer á stjá.
Og .það er ekki sem verst,
segir grasið,
að falla fyrir Ijá.
Þegar ég vakna
Svartur hrafn heggur
i hjarta mitt, þegar ég vakna,
Vakna ég aldrei aftur
til ægis og stjarna, skóga og nætur
og morguns með fuglum?
Þú varst vindurinn
Ég er bátur
án vinds.
Þú varst vindurinn.
Var það leiðin sem ég átti að fara?
Hver spyr um leiðina
sem hefur slikan byr!
Hefðirðu ekki brynju
batztu á þig steinhellu,
hefðirðu ekki sverð
þreifstu lurk.
Ég held þú hafir haft augun
hjá þér hvar sem þú fórst,
en þegar þú ortir
dróstu skinnfeld yfir höfuð þér
Ljóó þetta hefur verið nákvæmar þýtt, sjá Lesbók, 19. tbl. 1968.
ætt. Og það sem maður lærir í
æsku situr djúpt i manni“.
Hann talaði um gamla ísland og
sagði, að „kannski ætti maður
ekki að kynnast nýja íslandi. Það
er gamla landið, sem stendur
manni fyrir sjónum. En það er
gaman að verða vitni að því, að
þið getið lifað i nútímanum, fylgzt
með, verið evrópskir eins og við
og aðrir Evrópubúar — þó haldið
áfram að vera íslendingar.“
Hann sagði að margir Norð-
menn hugsuðu um, „að gaman
hefði verið, ef við hefðum haldið
áfram að tala fornmálið. En það
var ekki sízt vegna þess að lút-
nersku prestarnir í Noregi, pré-
dikuðu á dönsku, að við glötuðum
tungunni. En mállýskurnar eru
enn sterkar"
Hann kvaðst hafa lært knappan
stíl sinn af Eddu-kvæðum. I Ijóða-
bókinni Pá Ornetuva, 1961, eru
einkunnarorðin úr Skírnismál-
um: Ara þúfu á skaltu ár sitja,
horfá heimi úr, snugga heljar til.
Mörg ný-norsk skáld hefðu
orðið fyrir áhrifum af gamla mál-
inu, t.d. Aasen og Sivle sem hann
nefndi sérstaklega. „Gamla ljóð-
listin hefur haft mikil áhrif á
ný-norsk ljóð. Og einnig á dönsk
ljóðskáld, t.a.m. Torkild Björn-
vig“.
X X
Og ennfremur: „Fornar
islenzkar bókmenntir lifa ekki að-
eins með Norðurlandaþjóðum,
heldur eru þær kunnar víða um
lönd. En ég tel samt að Norðmenn
hafi minni áhuga á þessum gömlu
bókmenntum en vert væri. Eg
held þó að ung skáld í Noregi séu
að fá æ meiri áhuga á Islandi og
Færeyjum".
Oláv H. Hauge minntist á Arne
Skeie frá Ulvik, sem Islendingar
Framhald á bls. 14