Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1976, Page 14

Sköld undir skinnfeldi
Þrettán verzlanir
á Eyrarbakka 1917
Framhald af bls. 9
á þessum tímamótum sem endra-
nær getur afmælisbarnið glaðst
yfir að eiga marga vini og enga
óvini eftir Iangt og heilladrjúgt
þjónustustarf, það er meira en
margur getur sagt i dag i hinum
margslungna viðskiptaheimi.
En hinar almennu vinsældir, er
Guðlaugi Pálssyni hafa hlotnast,
eru ekki minnst þvi að þakka að
verslun hans hóf þegar frá byrjun
aó selja á almennum markaði
garðávaxta- framleiðslu Eyr-
bekkinga, sem var stór þáttur i
atvinnulífi þeirra og er enn þó
það sé ekkert nærri því eins al-
mennt og áður var. Auk garð-
ávaxta verslaði hann einnig með
aðrar landbúnaðarvörur, s.s. ull,
gaerur, egg og fl.
Það má því segja að V.G.P^hafi
verið fyrst til að setja ísl/kartöfl-
ur á almennan verslunarmarkað,
en það var vorið 1919. Það ár
óskaði Heildverslun Magnúsar
Kjaran í-Reykjavík fyrst eftir að
fá sendar kartöflur frá Eyrar-
bakka og fór fyrsta sendingin af
stað 7. maí kl. 5 að morgni. 1
þessari ferð voru kartöflur send-
ar með 12 hestvögnum eða
kerrum. Reiknað var með að ferð-
in tæki rúman sólarhring og
stóðst sú áætlun því að morgni
næsta dags um kl. 8 voru Eyrar-
bakkakartöflurnar komnar á
markað í Reykjavík. Þessi við-
skipti jukust siðan ár frá ári við
ýmsar verslanir i bænum, þar til
myglan herjaði og lagði að nokkru
í rúst um tima þessa ræktun Eyr-
bekkinga en framleiðsla þeirra
þótti góð og var almennt seld
undir vöruheitinu „Eyrarbakka-
kartöflur". Síðar eða eftir 1950
kom önnur plága i kartöflurækt
Eyrbekkinga, hnúðormurinn, og
var það til þess að ræktun á
kartöflum varð að hætta þar á
stórum landsvæðum og hefur
farið þar minnkandi síðan, enda
sjávarútvegur og fiskverkun aðal-
atvinnuvegur kauptúnsins í dag.
Oft vandasamt verk
að koma afurðum
óskemmdum á
Reykjavíkurmarkað
hvenær sem
kallið kom.
Þegar hafðir eru í huga þeir
samgönguerfiðleikar er þá voru
hér á milli framleiðslu og
markaðsstaða, Eyrarbakka og
Reykjavíkur, þá má telja það
mikið áræði að fara út í slfka
flutninga, með jafn viðkvæma og
áhættusama vöru og garðávextir
eru yfirleitt.
Sem nefnt, þá voru það 12 hest-
vagnar, sem lögðu upp í þessa
fyrstu ferð. Hæfilegt magn í
hvern vagn, er einn hestur dró,
var talió 350 til 500 kg. En upp
hina illræmdu Kamba mun vera
algjört hámark 400 kg og þá
aðeins að um úrvals góða dráttar-
Jóhann Loftsson, fyrrum lesta-
maður á áttræðisaldri þegar
myndin er tekin.
f greininni um Eyrarbakka
frá fyrri tlma, er minnst á fjóra
trausta ferða- og lestamenn er
sáu um flutninga með hest-
vögnum á allskyns varningi
milli Eyrarbakka — Reykjavlk
— Eyrarbakka á fyrstu áratug-
um llðandi aldar.
Einn af þessum þá þekktu
lestamönnum er enn á llfi og á
heima á Bakkanum slnum að
Háeyri. Hann varð 84 ára 24.
janúar s.l.
hesta væri að ræða. Þessar lesta-
ferðir þörfnuðust mikillar að-
gæslu s.s. að varningur skemmd-
ist ekki af frosti eða á annan hátt.
Þá var að sjálfsögðu áríðandi að
aktygi og annar aðbúnaður hest-
anna væri í fullkomnu lagi svo
slys og meiðsli yrðu umflúin
o.s.frv.
Guðlaugur Pálsson minnist
þessara lestamanna með hlýjum
en hýrum svip. Þeir voru og urðu
að vera ákaflega duglegir, gætnir
og reglusamir. Traustir ferða-
menn.
Þeir sem með þeim síðustu
stunduðu þessa atvinnugrein,
áður en flutningabíllinn tók við á
Eyrarbakka, um 1925, voru
Ingvar Guðmundsson, Guðjón
Guðmundsson, Jóhann Loftsson
og Kristinn Hróbjartsson. Þeir
voru allir orðlagðir úrvals ferða-
menn, sem skildu sitt vandasama
hlutskipti.
Engu að síður mátti búast við að
ýmis vandkvæði kæmu upp í
þessum löngu og ströngu lesta-
feröum. Eitt sinn var t.d. talið að
lestamenn frá Reykjavik kæmu
með mjög hættulegan smitandi
sjúkdóm frá höfuðstaðnum og
voru þeir því settir í sóttkví á
ísbreiðu, sem tjaldað var á, austan
Eyrarbakka, en þetta var um
hávetur. I sóttkví var þeim haldið
þarna í 3 til 4 sólarhringa eða þar
til fullvíst var talið að þeir hefðu
ekki tekið veiki þessa.
Þessa upprifjun í tilefni
merkistimamóta vinsæls athafna-
manns á Bakkanum síðustu 60 ár
er ástæðulaust að hafa öllu lengri.
Hann hefur skipað sér i hóp
annarra dugandi, sívinnandi elju-
manna þjóðar okkar.
En saga Eyrarbakka i þrem
bindum, sem út kom fyrir
nokkrum árum, hefði ekki orðið
jafn glæsileg og raun ber vitni ef
við ættum ekki í öllum kyn-
slóðum nokkra slíka menn eins og
Lauga á Bakkanum.
Árið 1927 giftist Guðlaugur
Pálsson Ingibjörgu Jónasdóttur
frá Garðhúsum, Eyrarbakka.
Hann er þakklátur forsjóninni
fyrir það gæfuspor, honum
hlotnaðist góður maki.
Börn þeirra hjóna eru þessi:
Ingveldur, gjaldkeri — áður
gift Geir Gunnarssyni ritstjóra.
Jónas, starfar við eigið fram-
leiðslufyrirtæki. Kvæntur Odd-
nýju Nicolaisdóttur. Haukur,
söngmálastjóri Þjóðkirkjunnar.
Kvæntur Grímhiidi Bragadóttur.
Páll, ókvæntur og starfar við
starffræðivfsindi í Svíþióð. Stein-
unn, gift Magna R. Magnússyni,
kaupmanni. Guðleif, gift Leifi
Magnússyni, hljóðfærasmið. Eina
dóttur eingaðist Guðlaugur áður
en hann gekk i hjónaband, Guð-
rúnu, sem er gift Magnúsi Vil-
hjálmssyni, skipásmið. Barnabörn
og barnabarnabörn eru nú 23
fædd.
Framhald af bls. 3
þekkja af ljóði eftir Stefán frá
Hvítadal. Hann sagði að það væri
gott minningarljóð um „þennan
dreng frá Ulvik, sem lagði stund á
verkfræði, en fékk tæringu og fór
af þeim sökum á heilsuhæli í
Sogni. Stefán fór til Björgvinjar
og síðan Islands og orti ljóðið,
þegar hann frétti lát þessa norska
vinar sins.“
Stefán segir m.a. i ljóðinu:
Þá sást í hilling
það sveinaval.
Um Island og Noreg
vió áttum tal...
Er Hel í fangi
minn hollvin ber,
þá sakna ég einhvers
af sjálfum mér.
Mjótt er á munum, þegar þessar
tvær systurtungur eiga í hlut, ís-
lenzkan og Ásens mál, enda er
spurning, hvort Olav H. Hauge
hefur nokkurn tíma gert betra
kvæði en þetta hnitmiðaða ljóð.
Það birtist í hans fyrstu bók. Glör
í oska, 1946, þegar höfundurinn
var teimur vetrum miður en fer-
tugur. Flest það sem gerir hann
að því skáldi, er síðar verður við-
urkennt, birtist hér — nema ef til
vill frjálsmannlegra lífsviðhorf,
sem blæs gegnum hans Dropa í
austanvindi.
1 einu kvæða sinna gerir hann
sig að tréskósmið, segir enn frem-
ur, að ljóðið eigi að bera hugann
áfram:
Holur skal tréskór
og hæfa skankanum
eins skáldverk smfðast
f skó handa þankanum.
Garðyrkjumaðurinn verður að
vera þúsund þjala smiður. Af því
skapast samlíkingin. Fossinn,
fjörðurinn og snæfannirnar,
stjörnur og kirsiberjatré, furan
sem verður gulli brydd í morgun-
sárið, hefilbekkurinn og fjalhögg-
ið úti á hlaðinu — allt er hans,
verður mynd og sendiboð, verður
að smiði I skó fyrir hugann. Tök-
um sem dæmi kvæðið Kvöld f
Nóvember:
Hann hirgir loftið.
Að fer kul og kal.
Um kálgarð minn
og aldinreit ég Ift
Þar hangir epli efst
á grein. Ég hlýt
að eiga von á góðu
Stafla skal
ég viði f köst og
kálið skera. Trjám
er komið mál að planta.
Brjóta vil
nú land og mörk,
Skáldlegast væri að ljúka þessu
greinarkorni hér. En trúin á
landið og þá arfleifð sem birtist
með meiri mælsku en listrænni
fegurð i Búnaðarbálki Eggerts
Ólafssonar, krefst þess, að því sé
bætt við, að Olav H. Hauge er
útlærður garðyrkjumaður og ég
sá ekki betur en hann hefði
jafnvel meiri áhuga á að tala um
jarðyrkju en aðrar yrkingar. Þvi
til stuðnings vitna ég í lokin í
setningar sem ég punktaði niður á
minnsblöð: „Hann talaði um góða
jörð hér á landi... Spurði um
landbúnað... Hrósaði mjólkinni
og sagði að hún væri „sérlega
góð“... spurði hvort við
ræktuðum kartöflur... Einnig
hvaða orð við notuðum yfir
kartöflur... Það væri minnsta-
kosti ekki norrænt orð að
uppruna".
þótt Iftið sé um yl
og kingi niður snjó
á hnjúkum hám.
að hlfðum miðjum, heppnast
fátt eitt mér,
en haug af eplum
tekst að bjarga þó,
þá húmar að og haustið
að oss fer.
1 vestri mánasigðin
hvassan hjó
á himni, einnig gjörn
að bjarga sér,
er saknaðsgeislum glitar
jörð og sjó.
Á norsku:
Han sperrar loftet.
Njatti kjem med frost.
Eg fer med augo yver
hagen, veit
det hent att eple í
ein topp. Egleit
pá mildver enno.Veden
skal í kost,
og kálen takast upp
og kulast, tre
skal plantast, og det burde
vorte tid
til nybrot óg. No ser
eg hausten iid
og marki frys og
snöen kaster ned
midtlides og eg veit eg
rekk ikkje mitt
Den epleslumpen fær
eg berga, kor
som er, so er i minsto
ei sut kvitt.
I vest er mánesigden ute, stor
og haustkvass, gjerug
med á berga sitt
ein saknadssolbunde át
ei myrk jord.
Það er ekki neinn symbolismi,
engin dulin merking í kvæðinu,
þar segir bara frá vestlenzkum
bónda f hversdagsklæðum. Sagt
er bara frá manni, sem á heima í
landslaginu: snjór á fjöllum niður
i miðjar hlíóar. Eplin eru þroskuð
á greinum trjánna. Bjarga skal
því, sem bjargað verður, þótt ekki
heppnist allt. Hann hugsar og hef-
ur áform um að brjóta land og
gróðursetja tré. Haustsvipur er
yfir. Tunglið varpar þunglyndis-
legum blæ yfir allt og alla, enda
dylst ekki, að honum er þungt um
hjartað.-------
Lftill akur, karl og kona hálf-
bogin við vinnu. Það er björt vor-
nótt, grasið er fagurgrænt, hér og
þar aldintré í blóma. Bak við
steingarð og dimma skugga af ald-
intrjám sér í vatn. Lengst bak við
eru dimm fjöll með snjóhvítan
jökul á tindum. Tungl er á lofti og
speglast í bláu, leyndardómsfullu
vatni.
Þannig eru höfuðdrættirnir í
málverki eftir þekktan norskan
málara, Nikolai Astrup Vornótt f
garðinum. Ut af þessari mynd
hefur Olav H. Hauge lagt í einu af
sínum allra beztu kvæðum, og
nefnir það Til eit Astrup-bilete,
prentað i bókinni A Arnarþúfu
1961. Það er náttúrulýsing, en al-
veg einangruð frá umheiminum, f
kring, landslag, sem þegar hefur
verið umskapað í listaverk.
I vandasömu formi sonnettunn-
ar tekst Hauge að miða allt við
verk sitt, hina frjálsu hrynjandi.
Hvergi er orði ofaukið, né heldur
vantar neitt, til þess að gera fasta,
en þó eðlilega sköpun, svo að allt
er blátt áfram, látlaust og fagurt
og eðlilegt.
Kvæðið hefur verið túlkað sem
vernd um draum gegn aðsteðj-
andi háska, steingarðurinn er
tákn þeirrar verndar. Hann veitir
og er hlif gegn kulda gegn eyð-
ingu, háska, einsemd. En jafn-
framt er það tákn samræmingar
við náttúruna, þar sem öll fjar-
lægð er útilokuð, bæði i tíma og
rúmi, en tómið er umskapað i
heilagan, jurtagarð draums og
gróðrar:
Má vera dreymdi þau
um þennan fund,
er þeim var leyfður
jarðarkringlu á
með hegg og eplablöðin
björt og smá,
er blómgast dulargræna
vorsins stund
við fjörðinn? Saman
gróðursetja á grund,
f gæfu vfgðan akur
fræjum sá,
sem þar á bak við steingarð
þroska ná,
af þeim var lagður
kringum helgan lund.
Þau rfkið erfa
rækta sfna jörð.
Og roða draumsins slær
á Ijósan svörð.
Þau tóku ekki eftir
komu hans,
er ofan af jöklum steig á
vatnsins flóð,
til griðastaðar gengu,
þegar tróð
f gullnum kufli máninn
léttan dans.
A norsku:
Kan hende drömde dei
om dette her
á mötast pá ein klote,
pá ein stad
Norska
sköldiö
0LAV
H.
HAUGE
Framhald af bls. 2