Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.1976, Blaðsíða 16
Merkur rithöfundur komst að þeirri niður-
stöðu, að einungis þeir svellríkustu og snauð-
ustu I hverju þjóðfélagi, gætu leyft sér þann
munað að hafa ekki aura á sér. Flestir aðrir
verða að láta sér lynda að taka æði oft upp
budduna og hafa mikið samneyti við verzlanir.
En hvorttveggja er, að verzlunarhættir breyt-
ast, — og verzlanirnar sjálfar ekki síður. Á
striðsárunum kom ég í fyrsta sinn gestkomandi
til Reykjavíkur og sá ekki betur en fólk hlypi út
í búð eftir einu vinarbrauði með kaffinu. Það
var eins og ekkert væri til matarkyns á
heimilunum; allt varð að sækja út i búð jafn-
óðum, enda heyrði kæliskápurinn þá til
draumórum og mjólkurflöskurnar voru látnar
út á svalir eða tröppurnar til að siður súrnaði í
þeim.
Sumar verzlanir voru á þessum tima yfirmáta
„fínar forretningar", trúlega eftir dönskum
fyrirmyndum; samt var fínna að láta þær heita
eftir enskum borgum; Edinborg, Manchester,
Liverpool, Glasgow, Bristol og London. Þrátt
fyrir „den danske máde" í afgreiðsluháttum,
var ekki til nokkur búð sem héti Roskilde eða
Odense.
Innan við afgreiðsluborðin i þessum „fínu
forretningum" gengu brilljantíngreiddir menn
með hálstau og stifelsi í flibbanum. En það var
líka stifelsi í kurteisinni, bukt og beygingar og
þéringar að sjálfsögðu. Allt andrúmsloftið var í
þá veru, að það hlyti að vera mikil náð að fá
afgreiðslu. Til að auka á lotninguna fylgdi
þessum stöðum sérstök búðarlykt, sem nú er
víst ekki lengur til. Að minnsta kosti er hún
öðruvisi. Finu búðirnar með ensku nöfnin hafa
vist flestar lagt upp laupana og heyra til sög-
unni og siðast kom ég i búð af þessu tagi árið
1960, — það var úti i Kaupmannahöfn.
Á sínum tima voru kaupfélögin mynduð með
þá hugmynd fyrir augum að útvega félags-
mönnum lífsnauðsynjar á lægsta hugsanlegu
verði. Þingeyingarnir stofnuðu á sínum tíma
einskonar Hagkaup og skiptu upp mélpokunum
í sjálfboðavinnu. En fljótlega uppúr aldamótum
var byrjað að reka kaupfélögin eins og venju-
legar kaupmannaverzlanir — nema hvað
gróðinn af verzluninni, sem nefndur var arður,
átti að útdeilast til félagsmanna eftir árið.
Meginreglan varð hinsvegar sú, að sjaldnast
var hægt að greiða neinn arð. Sumpart var það
vegna þess að gróðinn ázt upp við það eitt að
halda uppi þjónustu, en sumpart var það vegna
þess að kaupfélögin misstu sjónar á upphaflegu
takmarki sínu og fóru að ausa fé i þá fásinnu að
koma uppfinum búðum. Kjörbúðir voru boðorð
dagsins og ég man til dæmis að talað var um
það að ný verzlun Kaupfélags Rangæinga á
Hvolsvelli sem opnuð var að mig minnir 1956,
væri ein fínasta samvinnuverzlun á Norður-
löndum. Vonandi hafa Rangæingar kunnað vel
að meta það; hvort þá hefur munað mikið um
arðinn er svo annað mál.
Uppá siðkastið er svo kominn til skjalanna
gersamlega nýr verzlunarmáti sem byggir á að
halda kostnaði i lágmarki, forðast dýrar innrétt-
ingar og láta viðskiptavininn njóta þess með
lægra verðlagi. Lengi vel voru þeir í Hagkaup
einir um hituna; Nú hafa fleiri bætzt við:
Vörumarkaðurinn, Fjarðarkaup og fleiri eru á
leiðinni. Hér er i rauninni kominn sá strætis-
vagn, sem kaupfélögin misstu af og hefðu átt
að hafa forgöngu um. Þetta er sú verzlun sem
flestir kjósa nú á dögum: Að geta farið svo sem
vikulega á bilnum og gert helztu innkaup á einu
bretti og sjá það svart á hvitu, að innkaupin
hafa þrátt fyrir allt komið mun léttar við pyngj-
una en ella hefði orðið. Það er raunverulegur
arður; i þesskonar verzlun er einhver vitglóra.
Vonandi verður ástæðulaus iburður samferða
þéringunum fyrir fullt og allt úr verzluninni. í
stað hins kuldalega ávarps: „Hvað var það fyrir
yður?" heyrist nú miklu oftar spurt: „Get ég
aðstoðað?" eða eitthvað ámóta, óhátíðlegt og
þægilegt. Sem sagt; þetta er á réttri leið og
hinar nýju „magnverzlanir", sem gegna nú
upphaflegu hlutverki kaupfélaganna, eru
áreiðanlega framfaraspor. Ég hygg að æði
margir láti sig litlu skipta, hvort þeir ganga á
steingólfinu beru, eða hvort hillurnar séu
gerðar úr óvönduðu efni, ef sjálf verzlunin
hefur fjárhagslegan ávinning I för með sér.
Gisli Sigurðsson.
Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
Ifenl áu» Utfif Fot- i Htírt *ct Isícír'^M^j Dtr, KUR- IftTiBj Buff
||i § F A fi 0. fí V u 0 R U R 2 s
\ * A F A R Pí/KK —ir O L 1 flut.0 FULL T b fí
1 d" QU U £ P Ikflu F9 s K \ T A M £ T
Bffii
ít?' ri m 0 N D A R '0 í> « R 5 K£L w A i> ff
€ F L fí Wr, L 'o A N 'n t>r- UttL LIFDI R A u Ð i N
c«.* HRflrT 1 H b Ð u Ní iflíiil vc o T iónt) Hm irjT. R •| L FUUL
lhk- AR M 1 £> U "R H'VKCI o K T f O B J R V L
r*T' 1 L L m <> S R 1 R 1 N D ftj tíLÍR Hm R Ct Ð A Eíí. Vll.Lt K A
Æ 1 A ;ct>* L 'A b £ V i> A ÖZ R to L U
K A i> A L L f OM- NLT- •oÐUR m73kt OCkH L / N T ÍÍKKui vr«<- r A K
firfil- m«r- 1 Hh / L / M fm £ T N u SíÚKfl ÍfLTU N o T A t*> b
R 0 L A ÍVCÍMIi {1fot-l 6. L O R A RÖOD Til R O n U R
2 F fí M 6. A® R 'fl HÚi- IHU d A f L i ri N
S £ A £ £ tn l a £ A £ / £ A n
ÍKo^,
ktnft
am
AR
NflF(0
'A. ÍTÓH-
FC-To T (
e ypiR
s
/vifíRK
ifjft
ÍOM'
HL J ■
SflKfl
LEMTfí
KflLK-
mm
SlÐfí
Væri
k fc'tM
<y
$T-
ArtRf)
MOUrtS
hlfiFtJ
SflM-
hlX
fUSK
SftTo
$ÆTl
K
CkL-
Ei>TÍ\