Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1976, Page 4

Kaupstaðabúar, einkum og sér í lagi Reykvíkingar,
hafa almennt litla hugmynd um allt það félagslíf, sem
viðgengst í félagsheimilum sveitanna, þar sem fram fara
jöfnum höndum bftlaböll, leiksýningar, hjónasamkomur,
samsæti, málfundir og erfisdrykkjur. Enn lifir sú skoðun,
að viða í sveitum sé mikið fásinni, einkum að vetrarlagi.
Það sanna er þó kannski öllu frekar á þá lund, að
fásinnið ríkir í frystikistublokkunum í úthverfum höfuð-
borgarinnar, þar sem kjarnafjölskyldan einangrast i ein-
hverri kommóðuskúffunni; situr öll kvöld framan við
sjónvarpið og kemur sárasjaldan á samkomur.
Til sveita hefur orðið gerbreyting á þessu með tilkomu
félagsheimilanna. Auk þess er þvi likast, að til sveita búi
með fólki rikari þörf á að hitta fólk og blanda geði við
náungann. Almenn bilaeign hefur og útrýmt þeim erfið-
leikum, sem áður voru þvi samfara að komast á innan-
sveitarsamkomu að vetrarlagi. Mönnum vex heldur ekki
i augum að aka á samkomur i næstu sveitum og
kunningsskapur hefur af þessum sökum aukizt.
Stundum er rætt um, að flytja list um landið og látið i
það skina, að menninguna vanti. Þá er átt við einhverja
sparimenningu, sem atvinnumenn standa fyrir. Það er
þó regin misskilningur, að einhverskonar menningar-
leysi ráði rikjum i samkomuhaldi til sveita. Þar fæst
einmitt sannur þverskurður af íslenzkri samtima menn-
ingu eins og hún birtist í dreifbýlinu. Kannski eru
leikþættir ekki alltaf mjög „professional", en aungvu að
síður hafa allir gaman af. En þegar kemur til hins talaða
orðs, eru margir sem ekki þurfa að biðja einn eða neinn
afsökunar og gætu margir lært af mergjuðu orðfæri
þeirra. Þesskonar íþróttir iðka menn gjarnan i sam-
sætum, þegar haldið er uppá afmæli, eða einhver
kvaddur, sem er að flytjast á brott.
Til fróðleiks — og vonandi nokkurrar skemmtunar —
skal nánar brugðið Ijósi á þetta með þvi að skyggnast inn
úr dyrum á félagsheimilinu Árgarði i Lýtingsstaðahreppi,
þar sem sveitungar héldu samsæti Birni Egilssyni frá
Sveinsstöðum þar i sveit, nýlega sjötugum. Þar flutti
Björn sjálfur tölu, sem hlýtur að teljast harla sérstæð,
svo sem hans er von og vísa. Björn Egilsson hefur raunar
oft skrifað i blöð, þar á meðal Lesbókina og hefur nú í
smiðum ákveðið greinarefni, sem Lesbókin fær til birt-
ingar. Hér á undan er ávarp Guðmundar Halldórssonar,
rithöfundar frá Bergsstöðum, og síðan svarræða Björns.
Þeir Guðmundur og Björn búa nú báðir á Sauðárkróki.
©
„Ræðir fleira en
skepnuhöld og
tíðarfar”
Guðmundur Haiídórssonfrá Bergsstöðum
rœðirum keiðursgestinn, Björn
Egilssonfrd Sveinsstöðum, isam-
sæti íÁrgarði íLýtingsstaðatireppi
Það er vel við hæfi, að merkra
timamóta í ævi Björns á Sveins-
stöðum sé minnzt með einhverj-
um hætti í þessari sveit. Heiðurs-
gestur þessa samkvæmis varð sjö-
tugur í ágúst i sumar og flestum
að óvörum eins og stundum verð-
ur, þegar ungir og gangfráir
menn verða allt í einu gamlir eft-
ir lyktarvondum kirkjubókum.
Margir hefðu kosið að vera nær-
staddir Birni einhverja stund úr
þeim degi, til að votta honum
virðingu og þakklæti fyrir per-
sónuleg kynni og margþætt störf í
þágu sveitar og héraðs. Og undar-
leg mætti sú tilhögun kallast, ef
hann, sem búinn er að sitja svo
margar veizlur og flytja ræður í
þeim öllum,slyppi sjálfur við slík-
ar hremmingar.
Björn er af mörgum talinn vera
ekki eins og fólk er flest. Mér
þykir það sfður en svo nokkur
ókostur við manninn, heldur
þvert á móti, og það mun flestum
finnast, er þekkja hann eitthvað
að ráði. Hugsanir mannsins, orð
og athafnir falla ekki alltaf í sama
farveg og hjá almenningi. Mér
verður minnisstætt þegar ég kom
ókunnugur í fjarlægar byggðir, að
ég var gjarnan spurður hvaða
bóndi ætti flest fé í sveit minni.
Björn spurði aftur á móti;
Hvur á flestar bækur í þinni
sveit?
Þetta lýsir manninum vel.
Þegar almenningur spyr og
ræðir lon og don um skepnuhöld
og tíðarfar, finnur Björn sig þess
tilknúinn að Ijúka upp munni um
lögmál orsaka og afleiðinga;
karmað utan um menn, afstæðis-
kenningu Einsteins og fleira sitt-
hvað þess háttar. Á stórum kont-
órum, þar sem lítið heimsvanir
sveitamenn gleyma stundum því
sem þeir ætluðu að segja og fára
að stama, lyftist fyrst brúnin á
Birni. Hann réttist í sæti sínu.
Svipurinn verður í senn harður
og ágengur og málfarið fagurt og
áhrifamikið. Hann hefur gert sér
ljóst, að á slíkum stöðum borgar
sig ekki að biðja um smátt. En
kontórstjórinn hugsar kannski
undir lestrinum, um leið og hann
lítur til Björns og af honum til
dyranna, að betra hefði nú verið
og þægilegra að fá einhvernveg-
inn öðruvísi oddvita inn á sig,
kjarkminni og ekki svona and-
skoti rökvísan, orðheppinn og töl-
ugan.
Hitt vita svo Lýtingar betur en
ég, hvað Björn hefur komið með
af fjármunum úr stjórnstöðvum
landsins á meðan hann var odd-
viti fyrir þessa sveit. Varla hefur
það sem fékkst ódrýgzt til muna i
ferðakostnað, þótt Hansensbræð-
ur vilji hafa eitthvað fyrir snúð
sinn. Það var mikill fjárhagslegur
ávinningur fyrir Lýtingsstaða-
hrepp í oddvitatíð Björns hvað
hann var hræddur við loftleiðina
milli Sauðárkróks og Reykjavik-
ur. Hann var enn þá hræddari við
flugið en sjálfan Rauða herinn.
Næst langar mit til að skýra frá
því, að Björn gekk eitt sinn á fund
Sveins Guðmundssonar kaupfé-
lagsstjóra og bað hann um vinnu.
Mun hann þá hafa verið búinn að
losa sig við skepnur sínar að
mestu. „Vinnu,“ endurtók Sveinn
í stríðnistón. „Ngi, ekkert hægt
með þig að gera, þú ert svo vit-
laus; seldir ærnar fyrir hálfvirði
og folöldin fyrir ekki neitt.“
Viðskiptum þeirra sveitung-
anna lauk svo með því, að Sveinn
bauð Birni að taka við endurskoð-
un á reikningum kaupfélagsins.
Þetta sýnir hvaða álit og traust
Björn hafði út á við, þrátt fyrir að
sjálfur telur hann sig vart læsan á
tölustafi og fjármálavit a.m.k.
ekki fyrir sjálfan sig. En honum
er illa við að borga undir sig með
bilum.
Björn Egilsson er býsna af-
kastamikill rithöfundur, og grein-
ar hans fjölbreyttar að efni. Væru
skrif hans öll komin á einn stað
mundu þau fylla nokkrar bækur
ósmáar. Þau eru gædd sterkum
persónulegum einkennum, og þar
sem honum tekst bezt, sérkenni-
legum töfrum. Margt af greinum
hans og ræðum geyma persónu-
lýsingar og aðra sannfræði. Sumir
segja of margorður, aðrir segja
allt í lagi með það, af því að
höfundurinn sé svo eðlilegur og
skemmtilegur I frásögn, og skrifi
alltaf eins og út úr manns eigin
hjarta. Myndin verði alitaf heil-
steypt og lifandi og ég get tekið
undir að þá sé vel. En lifandi
myndir koma aldrei nema frá
opnum huga. Þessu til stuðnings
nefni ég atómbréfin til Indriða G.
Þorsteinssonar. Mér er kunnugt
um, að þau vöktu athygli víða um
land fyrir frumlegt málfar,
óvenjulegt hugmyndaflug og
frjálslega afstöðu til bókmennta
og höfunda þeirra. Þótt bændur
séu að mínum dómi yfirleitt
greindir og vfðsýnir, þá gerist það
sannarlega ekki á hverjum degi
að rosknir menn í þeirri stétt
kynni sig með líkum hætti á síð-
um dagblaðanna.
Ég tel mig ekki fara neitt óvar-
lega með staðreyndir, þótt ég segi,
að Björn hafi lagt Tímanum til
ekki óverulegt magn af líflegasta
aðsenda efni hans um þrjátíu ára
skeið. En nú er framkvæmda-
stjóri Tímans, Kristinn Finnboga-
son „kraftaverkamaður“, búinn
að taka Tímann af Birni um aldur
og ævi og launa þannig dygga
þjónustu. Fannst þá mörgum, að
honum hefði ekki átt að vera illt
of gott.
Þá hefur verið sagt að Björn og
Friðrik læknir hafi haldið lífinu í
blaðinu Einherja síðan ég fór að
sinna því. Ég get ekki látið vera
að tjá þeim báðum þakklæti fyrir
lífgjöfina ef svo er. En ég verð
sjálfsagt einn um það.
Seinasta blaðagrein, sem ég
hefi séð frá hendi Björns, fjallar
um hálfgert „ævintýrafólk" og
áætlanir þess um að sökkva miklu
gróðurlendi undir vatn vestur á
heióum. Þá mundi fljóta yfir
verulegan hluta af bezta afréttar-
landi margra sveita í Skagafjarð-
ar- og Húnavatnssýslum, þar með
talin Ferðalok Jónasar Hallgríms-
sonar, að sumra sögn.
Það getur aftur á móti ekki
flokkazt undir ritmennsku, þegar
Björn labbaði á slönguskónum til
Jóhannesar Kjarvals listmálara
og bað hann að mála fyrir sig
mynd af Guði almáttugum. Guð-
speki Björns á ég annars ekki gott
með að skilja eða meta og svo er
um fleira fóik. Öðru hef ég tekið
eftir. Húfuskyggni hans veit allt-
af nokkuð upp á höfðinu. Ásjóna
hans vísar einnig til sömu áttar,
upp á móti himni og sól, þangað
sem guðdómurinn hefur lengi
haft sitt höfuðból og stjórnarset-
ur.
Líklegt þykir mér, að Björn
muni fara sínu fram, eftir að
þangað væri komið, eins og hér á
meðal okkar og hafa samvizku
sína fyrir sitt leiðarljós og stefnu-
mark. Bústaðaskipti í þeim skiln-
ingi eru þó væntanlega ekki í
nálægð.
Vonandi eiga síðustu spor
Björns á Sveinsstöðum eftir að
geymast í grasi þessarar fögru
sveitar, þar sem Svartáin líður út í
byggðina hægstreym og tær. Hér
eru líka handarvik hans flest. Ég
veit að niður hennar lætur Birni
Ijúft í eyrum.
„Allt, sem mest ég unni og ann,
er í þínum faðmi bundið“ var
einu sinni ort um fagra sveit af
góðum dreng. Björn hefur með
vissum hætti verið að yrkja um
sveit sína og börn hennar lifs og
liðin. Hann getur ekki talizt lang-
ferðamaður, þegar veröldin er
lögð til grundvallar, en hefur
samt farið nógu langt og dvalið
Framhald á bls. 16
/