Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1976, Síða 5

„Talinn sérvitur,
þurr heima, en mál-
glaður á bæjum”
Heiðursg es turinn í sams æ tinu
íÁrgarði, skilgreinir sjátfan
sig og svararfyrirsig
Þaö er dálitið erfitt að sitja und-
ir miklu lofi eins og ég hef orðið
að þola hér í kvöld og mér finnst
margt vera ofsagt, oflof. En samt
er það fjarri mér að gruna ræðu-
menn um að þeir hafi talað þvert
um hug sinn. Á góðri stund hafa
menn líka uppfærslurétt og
skáldaleyfi. Það er mannlegt að
þykja lof gott og sjálfsagt þykir
mér það, en ég hef alltaf litið svo
á að við gullhömrum beri að taka
með varúð.
Gamalt spakmæli er á þessa
leið: Þekktu sjálfan þig, þá get-
urðu sigrað heiminn.
Ég hef aldrei látið mér detta I
hug, að ég gæti þekkt sjálfan mig
nógu vel til þess að ég gæti sigrað
heimsbyggðina, enda kæmi það
ekki að gagni, því heiminum gæti
ég ekki stjórnað.
Það sem um mig hefur verið
sagt hér er einhliða, hálfsögð
saga. Ég vil nú reyna að bæta úr
því með því að telja upp nokkra
annmarka mína, veilur og van-
kanta eins og mér finnast þeir
vera.
Ég held að versti gallinn, sem
með mér fer, sé þetta ofsalega
skaplyndi. Það er eins og vestan-
áttin, snöggir sviptibyljir og svo
stafalogn á milli. Þetta kemur
nokkuð vel heim, því sjaldan er
ég langrækur.
Fyrir alllöngu var ég að segja
Jóhannesi á Reykjum frá því, að
ég væri sí og æ skammaður fyrir
það sem hreppsnefnd hafði
ákveðið. „Þú hefur gott af því,“
sagði hann ósköp rólega. Þetta
var alveg rétt og mér fannst að
skapið hafi heldur mildazt eftir
þvf sem árin hafa liðið og nú líði
lengra á milli að ég missi vald á
hinum galda fola sem skaplyndi
mitt er.
Vinnuharður var ég meðan ég
hafði þrek til að vinna sjálfur.
Sérvitur er ég kallaður en það
er ekki ókostur. Það sýnir aðeins
fjölbreytni I urtagarði drottins.
Með mér eru hjón býsna ólík.
Hann heitur hroki en hún auð-
mýkt og er samkomulagið ekki
alltaf gott. Ég er ráðríkur ef ég á
að ráða og einræðisherra var ég
kallaður I sveitarstjórn. Satt var
það, að ef ég réð ekki því sem ég
vildi, er sjaldan kom fyrir, leið
mér ekki vel.
Hins vegar hef ég alltaf unað
því vel að vinna undir annarra
stjórn, og hugsa um það eitt að
gera eins og fyrir er mælt og
langar þá ekki til að ráða.
Ég er mislyndur, þurr á heimili,
en málglaður í meira lagi á öðrum
bæjum en ég.hef oft farið til
bæja, eins og það var kallað, sem
sagt sí og æ verið á flækingi. Slíkt
lundarfar er ekki óþekkt.
Fyrir löngu heimsótti ég Ingi-
björgu Jóhannsdóttur á Silfra-
stöðum. Hún hafði alizt hér upp,
þekkti fólkið og hafði verið kenn-
ari hér. Ingibjörg spurði frétta en
ég var léttur á tíðindum, sagði
kost og löst á hverjum manni og
fór bæ frá bæ alla sveitina. Þegar
umferðinni var lokið fór Ingi-
björg að hlæja og sagði: „Segi
þeir nú að þú sért drumbur."
Það hefur oft verið sagt við mig
að það sé mikill ijóður á ráði
mínu, að ég væri ókvæntur. Já,
það er nú svo. Ég hef verið stór-
kostlega hrifinn af fjöldamörgum
konum, fyrr og siðar, á svæðinu
frá Grindavík og norður á Akur-
eyri. Sumar hef ég getað fengið,
aðrar ekki. En mér finnst það
rannsóknarefni, hvað konur eru
fljótar að hverfa úr huga mínum.
Það er hægt að elska konur, en
það er ekki hægt að eiga þær, því
þær eru frjálsar eða eiga að vera
það og ekki sæmir að halda öðru
fram á kvennaári. I sambandi við
þetta vil ég þó taka fram, að
hjónabandssamninga ber að
standa við eins og aða samninga.
Ég veit ekki neina sálfræðilega
skýringu á fjöllyndi mínu, nema
ef það væri það, að ég er einrænn
og þaldlyndur.
Mér þykir alltaf gott að vinna
einn, enda likar mér fátt sem aðr-
ir gera. Ég hef löngum ferðazt
einn og líkar það vel, þótt ég hafi
ekki á móti góðum félagsskap.
Mér finnst stundum að ég sé kald-
ur í gegn.
Þegar Sigurður bróðir minn tal-
aði við foreldra okkar sagði hann,
pabbi minn og mamma mín i hlý-
legum tón, en ég sagði bara pabbi
eða mamma.
Ég er svo kaldlyndur að ég hef
ekki grátið siðan ég var 17 ára.
Það var út af stelpu. Síðar sá ég
að hún var rétt og slétt og margar
eins. En þótt ég sé umvafinn þess-
um kuldahjúp, held ég nú samt að
innst inni finn ég til á svipaðan
hátt og annað venjulegt fólk.
Afstaða mín til umhverfisins,
fólksins í sveitinni er ópersónu-
leg. Mér finnst að ég eigi ekki
neina sérstaka vini, en mér er
meinlaust við allt fólk sem ég
þekki og ég held að ég megi segja
að ég beri ekki þungan hug til
nokkurs manns, en hafi það ein-
hvern tíma verið er það liðið hjá
sem betur fer.
Ég hef stundum hugleitt það
sem Sigurður á Nautabúi sagði
eitt sinn um þessa miklu vináttu
milli fólks, að stundum væri hún
horfin á snöggu augabragði og
komin óvinátta í staðinn.
A móti þessu kemur það, að ég
hef oft fundið yl frá sveitungum
mínum. Þessi ylur er heldur ekki
persónubundinn, ekki frá einum
eða fáum heldur öllum.
Það var í febrúarmánuði 1960,
að það var búið að auglýsa sam-
komu í Laugarhúsinu, en þegar
það fréttist að faðir minn væri
andaður, var samkomunni aflýst
tafarlaust. Ég átti ekki von á
þessu, en þótt ég sé kaldur, fann
ég ylinn. Annað vil ég nefna. Það
var í þessu húsi fyrir ári síðan.
Þegar ég gekk upp í þennan
ræðustól, kvað við dynjandi lófa-
tak um allan salinn, en það er
ekki venjulegt, þótt réttur og
sléttur sveitamaður stígi í ræðu-
stól.
Ég ætla nú að hverfa úr skrifta-
stólnum og víkja að öðru.
Rómverjar hinir fornu heimt-
uðu brauð og leiki. Brauð og leik-
ir eru frumstæðar þarfir i mann-
legu lifi. Fyrst brauð og svo leikir.
Forfeður vorir héldu veizlur sem
stóðu i hálfan mánuð og höfðu
nóg að drekka að því er sagan
segir. Um aldir og fram i byrjun
þessarar aldar voru brúðkaups-
veizlur mestar.
Á þessari öld velsældar og
tækni hafa leikir verið með ýmsu
sniði. Einn þátturinn bæði hér i
sveit og annars staðar er það sem
kallað er samsæti og vil ég nú
segja lítið eitt frá þeim.
Prestum sem hafa verið hér síð-
ustu áratugina hefur verið haldið
samsæti, þegar þeir hafa farið. Þó
var sr. Sigfúsi á Mælifelli ekki
haldið samsæti þegar hann flutt-
ist til Sauðárkróks 1918 eftir 18
ára prestsþjónustu.
Sólborgu ljósmóður var haldið
samsæti þegar hún hafði gegnt
ljósmóðurstörfum í 20 ár við mikl-
ar vinsældir og lánsemi.
Fyrsta samsæti hér i sveit var
haldið að Lýtingsstöðum 12. júni
árið 1909. Ég var þá á 4. ári og það
vill svo til, að það sem gerðist
þennan dag, er það fyrsta, sem ég
man eftir. Ég man þegar Ólina
ljósmóðir gekk hröðum skrefum
inn gólfið í miðbaðstofunni þar
sem ég svaf. Bróðir minn var þá
að fæðast. Þetta samsæti var hald-
ið vegna þeirra Jóhanns P. Pét-
urssonar hreppstjóra á Brúna-
stöðum og Guðlaugar Gunnlaugs-
dóttur, ekkju Björns Þorkelsson-
ar á Sveinsstöðum. Þeir Jóhann
og Björn höfðu gefið Lýtings-
staðahreppi eitt þúsund krónur
árið 1902, sem þá voru 100 ær-
verð. Þessi sjóður er enn til og
heitir Vinargjöf. Þeim voru færð-
ar gjafir: Jóhanni var gefin vegg-
klukka, sem enn er til, og Guð-
laugu ruggustóll, sem var til til
skamms tima.
Arið 1909 voru bannlögin ekki
gengin i gildi og brennivín selt i
búðum á kúta og pottflöskur.
Potturinn kostaði þá 40 aura. Nóg
brennivín var i samsætinu á Lýt-
ingsstöðum og þegar leið að
kvöldi héldu sumir heim undir
áhrifum. Þeir Guðmundur í
Bjarnastaðahlíó og Jósef á Hofi
flugust á fyrir sunnan bæinn á
Sveinsstöðum. Ólína ljósmóðir
var kölluð á vettvang til að skilja
þá og gerði það, en sagt er að
Jósef hafi slitið tölu úr svuntunni
hennar.
Þar á Lýtingsstöðum gerðist
minnisvert atvik. Þear Jóhann
hreppstjóri var að stiga á bak, féll
hann og festist í ístaði. Fósturson-
ur Jóhanns, Jóhannes Kristjáns-
son, var nálægur. Á réttu augna-
bliki náði hann i taumana á hest-
inum og hélt honum svo ekki varð
stórslys og þótti það vel gert.
Jóhannes var þá á 17. ári, snöggur
og harðvítugur og vel að manni
þótt ungur væri.
Ég hitti nýlega Jónas Jóhanns-
son frá Lýtingsstöðum og spurði
hann um samkomuna 1909. Hann
var þá 13 ára og sagðist muna vel
eftir henni. Það hefði verið reist
mikil flaggstöng á bæjarhólnum
sunnan og austan við þinghúsið
og niyndarlegt flagg dregið þar
upp. Svo sagði hann að dansað
hefði verið á hlaðinu fram undir
sólarupprás og spilað á harmón-
íku. Minnisstætt var honum
glæsilegt par, sem dansaði skottís.
Það var Guðjón Isfeld utanbúðar-
maður hjá Popp og Sólveig
Daníelsdóttir á Steinsstöðum, sem
var talin ein af fallegustu konum
í héraðinu.
Svo liðu árin og það mun hafa
verið árið 1921 að rætt var um að
halda Jóhanni hreppstjóra sam-
sæti í annað sinn og var ærin
ástæða til. Hann hafði þá verið
hreppstjóri í 54 ár. Hann gaf Lýt-
ingsstaðahreppi tíu þúsund krón-
ur árið 1915 sem var stórfé í
þeirri tíð. Sú gjöf heitir Fram-
farasjóður. Litlu síðar gaf Elin
kona hans fjögur þúsund krónur,
sem er sjúkrasjóður og margir
fengu styrk úr áður en Almanna-
tryggingar komu til sögunnar.
Jóhann á Brúnastöðum hófst
upp úr umkomuleysi og fátækt og
fyrir dug og ráðdeild varð hann
einn af ríkustu bændum í hérað-
inu, þótt hann lærði ekki að skrifa
fyrr en hann var kominn um tvi-
tugt. Jóhann var ráðrikur og ráð-
hollur og ekki þóttu ráð ráðin hér
í sveit, nema til hans væri leitað
og hann var svo viðkvæmur i lund
að hann mátti ekki aumt sjá.
Það var um haust, sem umræð-
an var um annað samsæti með
Jóhanni, en á þeim tíma er allra
veðra von, svo samsætinu var
frestað.
Þá kvað Þorsteinn Magnússon í
Gilhaga:
Þeim fannst það fara betur
að fresta því unz hlýnar þeyr
og vita svo í vetur
hvort veslings karlinn ekki deyr.
En þetta ráðgerða samsæti var
aldrei haldið og lifði þó Jóhann
hreppstjóri nokkur ár eftir þetta,
en hann varð 93 ára. Ég hef heyrt
að keyptur hafi verið stafur til að
gefa honum, en hann hafi ekki
viljað þiggja hann.
Vorið 1920 var Ólafi Briem á
Álfgeirsvöllum haldið samsæti
þegar hann flutti til Reykjavíkur.
Ein setning frá þvi hófi er í minn-
um höfð. Séra Tryggvi Kvaran
flutti ræðu fyrir minni Ólafs og
varpaði fram þessari spurningu:
„Mundi ykkur ekki bregða í brún
ef Mælifellshnjúkurinn væri allt í
einu horfinn?"
Þetta var snjöll samliking, þvi
Ólafur Briem var að ýrnsu leyti
fyrirmaður samtiðar sinnar.
Hann var ríkisbóndi, stúdent að
menntun, þingmaður Skagfirð-
inga þriðjung aldar og lengi odd-
viti og sýslunefndarmaður Lýt-
ingsstaðahrepps. Hann hafði
reikningsgáfu Briemsættar svo
góða að villur munu ekki hafa
fundizt í reikningum, sem hann
gerði.
Það er ekki hægt að bera fram
neina hliðstæða samlikingu um
mig, þegar ég hverf úr héraði.
Það er það mesta ef hægt væri að
segja, að það kæmi haustblær á
Hólsbunguna. Hólsbungan hefur
sett svip á mig og mína kynslóð
Framhald á bls. 16
©