Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1976, Page 9
Stolz við hljóðfærið. Eftir hann liggja meíra en 2000
lög. 50 óperettur og söngleikir og tónlist viS 100
kvikmyndir. Þessi einstæði öldungur byrjar starfs-
daginn kl. 6.30 og vinnur tiu klukkustundir ð dag.
eitthvaö frumlegt. Eftir því sem
árin liða, getur áhuginn á hinum
fögru dofnað en vaxið á hinum
ljótu. Maður getur orðið þreyttur
á ljóma hinna fyrri, um leið og
augu manns opnast fyrir kostum
hinna síðari. Lífið sér um það.
Hversu margir stíga ekki
upp f ranga lest, þegar i upphafi.
Ég veit um einn. Ranga lestin,
hvað mig snertir, var pósturinn.
Árið 1889 komst ég i þjónustu
hans, og árið 1935 fór ég þaðan
fyrir aldurs sakir. Þegar ég nú
horfi til baka á þessi 45 ár, finnst
mér stundum, að ég hefði ef til
vill getað notað þau betur. En
einnig verr, hvislar undireins við-
vörunarrödd. Örlögin hafa ekki
alltaf á eins röngu að standa, eins
og einu sinni hefur virzt.“
Við ræddum um það við Gísli
Sigurðsson, ritstjórnarfulltrúi, I
sambandi við þessa grein um Bo
Bergman, að það væri þarft verk
að skrifa heilan greinaflokk um
slíka afreksmenn á gamalsaldri;
þeim til skammar, en þó helzt til
uppörvunar um leið, sem þættust
vera orðnir of gamlir til að gera
þetta og hitt á miðjum aldri. En
ég hafði einmitt sagt f greininni,
að tilgangur hennar öðrum þræði
væri að reyna að breyta hugsana-
gangi manna og afstöðu gagnvart
aldrinum, en allt, sem miðaði í þá
átt, væri mannbætandi, yki trú
manna á eigin mátt og drægi
þannig úr aumingjaskap.
Það varð þó aldrei úr þessum
greinaflokki, en gæti orðið það, og
nú ætla ég að bæta fyrir það að
nokkru með því að minnast svolft-
ið á Robert Stolz, sem var sam-
tímamaður okkar allra, en Iék þó'
á pianó fyrir Johannes Brahms og
var einu sinni heima hjá valsa-
kónginum Johanni Strauss. Heim-
ildir er að sjálfsögðu að finna víða
um hann, t.d. f alfræðiritum, en
heimildamaður minn verður fyrst
og fremst Otto Leisner, sem heim-
sótti Robert Stolz fyrir tveimur
árum, og myndirnar, sem þessari
grein fylgja, voru teknar við það
tækifæri.
Þá fór það ekki á milli mála, að
Stolz væri 93ja ára, fæddur 25.
ágúst 1880, og það kemur heim
við fréttina um andlát hans. En f
öllum þeim alfræðibókum, sem ég
hef fundið hann i, er hann sagður
fæddur 1882. A þeirri skekkju
getur verið-sú einfalda skýring,
að hver etur upp eftir öðrum.
Fyrir tveimur árum sagði Stolz:
„Því hefur verið logið upp á mig
oftsinnis, að ég væri dauður, en
greinilegt er, að enn hefur Guð
almáttugur biðlund, hvað mig
snertir. Ef ég gæti ekki unnið,
myndi mér finnast sem mér væri
ofaukið. En annars er það sann-
færing mfn, að eina leiðin til að
sýna þakklæti fyrir þær gáfur,
sem maður hafi þegið i vöggugjöf,
sé að nota nota þær án afláts!“
Og það gerði Stolz svo sannar-
lega til hins siðasta. Alls samdi
hann yfir tvö þúsund sönglög, 50
óperettur og söngleiki og hljóm-
list við 100 kvikmyndir og listsýn-
ingar á skautum. A tiræðisaldri
tók hann til starfa kl. hálfsjö á
hverjum morgni, og vinnudagur
hans var 10—12 klst. Er hann var
sóttur heim fyrir tveimur árum,
var hann að semja vals fyrir
alþjóðlega blómasýningu í Vfn.
Á níræðisaldri samdi hann
MÚSIK
söngleikinn „Draumaeyjuna“ og
stjórnaði frumflutningi hans við
hátíðaleikina í Bregenz. Margir
töldu þetta verk vera eitt af því
bezta, sem hann hefði samið um
dagana.
Varla mun sá dagur líða, að
ekki sé nafnið Robert Stolz nefnt
i einhverri útvarpsstöð í heimin-
um. Og þeir lesendur þessarar
greinar, sem ekki hafa gefið nafn-
inu gaum hingað til, en ætla að
gera það, eiga vafalaust eftir að
segja: „Nei, er þetta eftir hann!
Og þetta líka!“ Nær öll verk hans
hafa verið leikin inn á hljóm-
plötur, og á því sviði er Stolz
einnig brautryðjandi, því að
þegar árið 1904 lék hann inn á
eina af fyrstu Edison-plötunum.
Robert Stolz ólst upp við hin
beztu skilyrði, sem hugsazt gat, til
að nema hljómlist. Faðir hans,
Jakob Stolz, var kunnur hljóm-
sveitarstjóri og hljómlistar-
kennari, en móðir hans var
konsertpíanóleikari.
„Ég á móður minni allt að
þakka. Ég var tólfta barnið í fjöl-
skyldunni, og þar sem ég var bæði
yngstur og veikbyggðastur, lét
hún sér sérlega annt um mig. Hún
kenndi mér fyrst á píanó og ég
man, þegar hún fór með mig í
rökkrinu að pfanóinu, eftir að
pabbi var farinn á sfna venjulegu
kvöldgöngu og ailt var hljótt i
húsinu, og sagði við mig: „Hugs-
aðu þér, Robert, að það sé kalt úti,
og að lítill fugl goggi á gluggann,
af því að honum sé kalt og vilji
komast inn. Hvernig myndir þú
lýsa þvi með tónum?“ Eg lék það,
sem mér datt í hug, og á þann hátt
hef ég vanizt því frá barnæsku að
tjá tilfinningar og hughrif í
músfk.“
Stolz var sjö ára gamall, þegrr
hann lék fyrst opinberlega á
píanó. Tónskáldið Johannes
Brahms, sem var vinur föður
hans, var meðal áheyrenda og
spáði því, að hann ætti mikla
framtíð fyrir höndum f heimi
hljómlistarinnar.
Arið 1899 fór Stolz til Vínar til
að hlýða á Johann Strauss sjálfan
stjórna óperettu sinni, „Leður-
blökunni". Daginn eftir var hann
boðinn heim til Strauss. Stolz var
þá tæpra 19 ára, og fundur þeirra
skipti sköpum í lífi hans.
„Ég fór heim til hans í
Igelgasse. Það var ögleymanlegur
viðburður að standa andspænis
„hinum ódauðlega“. Eftir að hafa
'talað við hann og hafa hlýtt á
„Leðurblökuna" i þrjá tima undir
stjórn hans, gagntekinn af hrifn-
ingu eins og allir áheyrendur,
fannst mér ég skilja sannleikann í
orðunum: Það er ekki til nein létt
eða þung músfk, heldur aðeins
góð eða slæm! Það er undarlegt að
hugsa til þess, að nokkrum vikum
eftir að ég hitti snillinginn,
fylgdu honum hundruð þúsunda
manna til grafar.“
Arið 1904 kvæntist Stolz
leikkonunni Grete Holm, og árið
eftir var hann ráðinn aðalhljóm-
sveitarstjóri við hið fræga
Theater an der Wien. Eitt af
fyrstu verkefnum hans þar var
frumflutningur „Kátu ekkj-
unnar“ eftir Franz Lehár.
Óperettan var flutt 457 sinnum og
þótti slíkur viðburður, að með
þeim flutningi hefur verið sagt,
að „silfuröld“ óperettunnar hæf-
ist, en stjörnustjórnandi hennar
varð Robert Stolz.
En hinum unga hljómlistar-
manni var ekki nóg að stjórna
annarra verkum. Hann vildi sjálf-
ur semja. Og brátt hafði fjöldi
Vinarsöngva og léttra laga frá
hendi hans náð miklum
vinsældum. Stolz hefur sagt: „Það
sem aðeins er skrifað fyrir pen-
inga, lifir sjaldan lengi. Ég sem
tónlist af því að mér finnst það
vera köllun mín, til að vekja gieði
og fögnuð. Og það er oft miklu
meiri vandi að skapa eitthvað,
sem gildi hefur, í litlu lagi en
stóru verki.“
Árið 1910 var óperetta hans,
„Das GlUcksmádel“ (Gæfustúlk-
an), frumflutt, en síðan sneri
Stolz sér að þöglu kvikmyndunum
og samdi tónlist við mikinn f jölda
þeirra. En það var árið 1916, sem
nafn hans flaug um heiminn
ásamt laginu „Im Prater bluh’n
wieder die Baume", en það fór
sigurför um heiminn, þegar fyrri
heimsstyrjöldin stóð sem hæst.
„Enn laufgast trén i Prater“
hefur orðið að eins konar kynn-
ingarlagi fyrir Vfn, en Prater er
skemmtigarður þar. I kjölfarið
Framhald á bls. 14
TSTOLZ
Síðasti valsakóngurinn iætur ekki
Elli keriingu draga úr iífsnautn-
inni, þótt hann sé orðinn 93ja ára
Til vinstri: Stolz á vínekrur og framleiðir sitt eigið hvítvín. Hér skenkir frú Stolz, sem raunar heitin Einzi, í glas hjá
gömlu „Mutti sem búin er að vera hjá þeim I 30 ár. AÐ neðan: Robert Stolz hlustar á upptöku heima hjá sér og frú
Einzi sem er eitthvað um 40 árum yngri aðstoðar hann.