Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1976, Qupperneq 13
I Olduvai-gljúfrinu t Austur-Afriku hafa menn fundiS
einna elztar mannvistarleyfar. Hér hafa aldursákvarðanir
veriB merktar ð bergvegginn.
að styðjast og verða getgátur að
duga í bili. Milljóna ára gamlar
beinaleifar mannlegra vera hafa
fundizt bæði í Afríku og Suður-
asíu. Að þvi, er Richard E. Leakey
telur lifði elzti þekkti „Hominidi"
— „Kenyapithecus wickeri" — í
Austurafríku fyrir fullum 14
milljónum ára. Af honum urðu
tvær ættir, annars vegar
„Australopithecus sá, er siðar
varð aldauða (leifar hans hafa
fundizt við Rudolfsvatn og i Oldu-
vaigjánni), en hins vegar „Homo“
sá, sem orðinn er að nútíma-
manni. Frumfaðir þessara greina
á að vera sá sléttubúi, sem kúpan
er af, er Richard Leakey fann við
Rudolfsvatn. Eftir þennan fyrsta
forföður manna kom svo „Homo
habilis" (menjar úr Olduvaigjá),
þá „Homo erectus“ (fyrir u.
milljón árum, einnig menjar úr
Olduvaigjá) og loks Homo sapiens
(menjar frá Omoánni i Eþiopíu),
ættfaðir nútímamanna.
Því nær, sem dregur nútíman-
um í rannsóknum á forfeðrum
manna, þeim mun meira verður
um föng, heimildir um Iífsháttu
þeirra.
Snemma hafa menn gert fyrstu
tilraunir sínar til þess að mæla
hver við annan. Ekki er unnt að
segja hvenær það varð, en ýmis-
legt er þó til marks um fyrstu
tækifæri manna ti.l samskipta
með mæltu máli, svo sem dálitill
beinahnúskur í munninum, sem
tunguvöðvi var áfastur við. Ýms-
ar frumforsendur hafa verið fyrir
því, að menn gætu skipzt á
skiljanlegum málhljóðum að þeir
gengju uppréttir, að tennurnar
væru ekki bundnar við svo „dýrs-
leg“ verkefni, sem það að grípa
fæðu og halda og við önnur verk,
sem hinar þroskuðu hendur tóku
við af þeim. Þá er að nefna
háhvelfda góma, skeifulaga tann-
garða og lokaða og ýmis einkenni
barkakýlisins.
Maðurinn í núverandi mynd er
u.þ.b. 40.000 ára gamall. „Sögu-
legur tími“ hans er þó ekki nema
ein 6000 ár.
Af tíðindum úr fyrnsku er vert
að nefna hér hellamyndirnar
frægu. Þær hafa fundizt víða,
m.a. í hinum alþekkta Altamira-
helli ekki langt frá bænum
Santillana del Mar á Norðurspáni.
Að því er stendur í sögum var
það sumarið 1879, að- áhugaforn-
leifafræðingurinn Marcelino var
að grafa við hinn nýfundna helli
eftir beinaleifum. Lítil dóttir
Marcelinos hafði reikað inn í
hliðargöng í hellinum. Hún kom
§kyndilega út á harðahlaupum og
hrópaði til föður síns, að þarna
væri allt fullt af bolum. Marcelino
hélt, að naut væru að áreita telp-
una og flýtti sér á vettvang. En
þarna voru engin lifandi naut.
Þegar Marcelino rýndi í kringum
sig I rökkrinu í hellinum ætlaði
hann naumast að trúa augum sín-
um. Hellisveggirnir voru alþaktir
myndum af forsögulegum skepn-
um. Þarn-a hlupu og stukku, stóðu
og lágu í alls kyns stellingum
hestar, vísundar, villisvín, hirtir
og loðfílar. Á sumum dýrunum
stóðu ótal spjót og örvar, önnur
voru á bráðum flótta, að ráðast á
menn eða lágu í dauðateygjum.
Málverkasafn þetta var í öllum
regnbogans litum og mjög vel
varðveitt.
En nú þegar hundrað ár eru
liðin frá fundinum í Altamira og
margir aðrir líkir staðir hafa
fundizt velta menn vöngum yfir
merkingu hellamyndanna.
Kannski voru þær bara málaðar
til gamans! En þetta eru allt veiði-
myndir. Það er ekki ósennilegt að
myndirnar séu gerðar i einhverju
töfraskyni. Það hefur með öðrum
orðum átt að stuðla að meiri feng-
sæld að mála veiðidýrin á
veggina.
Önnur kenning er á þá leið, að
sumar dýrategundir hafi eitt sinn
verið komnar að því að deyja út
og myndirnar hafi átt að koma í
veg fyrir það með einhverjum
yfirnáttúrulegum hætti. Sumir
vísindamenn hafa bent á
örvarnar, sem standa á dýrunum
víða. Draga þeir þá ályktun af
örvum þessum, að myndirnar séu
kennslumyndir fyrir unga og upp-
rennandi veiðimenn. Hellarnir
eru þá sem sé elztu skólastofur,
sem vitað er um. En hver sem
tilgangurinn með myndunum
hefur verið má annars álykta um
ýmislegt annað af þeim. Af þeim
sést t.d. að þegar fyrir 10—30.000
árum hafa menn kunnað að hag-
nýta sér eldinn svo, að hann
varpaði ljósi á rokkin híbýli
þeirra, þessa dimmu hella, svo að
hægt var að mála myndir á
veggina. I öðru lagi er sýnt, að
menn hafa haft verkkunnáttu til
að smíða einhvers konar grindur
eða palla, því öðru vísi hafa þeir
Magnea
Matthíasdöttir
HLJÖÐ
nótt eftir nótt
ber einhver á dyrnar á húsinu á móti
fyrir daufum eyrum
nött eftir nótt
dynja höggin á hljóShimnum
götunnar
og aldrei er opnað.
nótt eftir nótt
ekur leigubíll burt frá húsinu
með vonbrigði í aftursæti.
Böövar
Björnsson
SEGUL-
STEINN
Svolangt
og áður
handan við sumarvötnin
fjöllin m(n öll skógivaxin
sem þú myndir þá loks koma
feta stíginn brosandi
við handartak mitt ofið þögn
og þrá okkar vara.
Og dagarnir liðu, flæddu hver inní
annan, en eigi komst þú
og svefnilukt bros þitt, brostin von
beið við mynni hvers dags
uns upp rann sú stund
ég á eftir þér horfði.
og orðið „aldrei" mér heilsaði
botnlausu handtaki.
Leiðrétting
í Lesbók 8. febrúar sl. hefur fallið niður
höfundarnafn með Ijóðinu „Neistinn", sem
þar birtist ð bls. 6. Höfundur er RuSmundur L.
FriSfinnsson á Egilsá I SkagafirSi. Vegna þess
að höfundarnafnið vantaSi, mátti halda aS
IjóSið væri eftir Erlend Sigmundsson, sem átti
IjóðiS „Hjá Bólu" og birt var næst fyrir
ofan. Leiðréttist þetta hér með.
Guöbrandur Gíslason
GUSTAF MAHLER
vínarborg var góður staður
fyrir mann með stórt ego um aldamótin
þar sungu sporvagnar á teinum sínum
eftir að myrkur máði nýklassisk hús
og önnur músík var ekki af verri endanum
miðstéttin var óperunnar ambátt
þá var tónsprotinn voldugri en sverð
jafnvel fyrir júða einsog þig
brúnó sagði gústi er bestur
berlín london og new york vissu það líka
hvílíkur auður frægð og viska
hvilik nautn að sitja á rauðum stólum og vera
ræddur
í vindlareyk og dufti af holdugum konum
en allt er hégómi og eftirsókn eftir vindi
í draumi liðins lófataks
allt nema ástundun hjartans
einn titrandi bassi
einn tónn
og ástundun hjartans varð framin sem einmana
glæpur
við fjallavatn þarsem gott er að hugsa sér
ungabörn deyja um örófanætur
við blómguð tré berstrípuð af skuggum
en ekki i sælli Vin
fyrir þennan dauða þessar nætur
— örvæninguna á mörkum þagnarinnar
og hljóðsins vil ég þakka
því ef að allt er hégómi
ef allt er hrap
og undir ekkert nema tómið
þá afmá mig af þessu blaði
en ekki þinn tón
úr eyrum okkar allra
SKATTANÖLDUR
hvers á ég að gjalda
sagði piparsveinninn
við skattstjórann
á ég að greiða ríkinu fé
fyrir að þvo mina eigin sokka
fyrir andvökunætur i von um
andardrátt mérvið hlið?
ekki getaö málað loft margra hell-
anna. Loks benda litirnir i mál-
verkunum til nokkurrar kunnáttu
um efni. Blóð, fitu, mold og vatn
verður að blanda í ákveðnum
hlutföllum. Og sú staðreynd, að
litir þessir hafa varðveitzt jafnvel
og raun ber vitni er hin merkileg-
asta. En hinn upphaflegi tilgang-
ur með myndunum mun trúlega
verða okkur hulinn enn um sinn.
Víkjum nú aðeins að leifum
fornra hámenninga. Það, sem
fundizt hefur i grafhýsum, rúst-
um og helgistöðum í Egyptalandi,
víða í Asíu, i Mesópótamíu og Mið-
og Suðurameríku ber ekki aðeins
vitni hátindum fornmenningar,
heldur sýnir það okkur einnig
hve ört mannsandinn hefur
þroskazt á nálægri tíð.
1 sambandi við forna
hámenningu ber líka að nefna
skiptingu manna í kynflokka.
Hvernig varð sú skipting? Það
virðist tiltölulega einfalt mál. Ef
upphaflegur hópur manna
tvístrast af ytri atvikum stuðlar
úrvalið hjá hinum einstöku ein-
angriiðu hópum að því að smám
saman taka að erfast eiginleikar
sem hæfa sérstaklega aðstæðum á
hverjum stað. „Einangrunarlög-
málið" er talið einn mikilvægasti
þáttur í skiptingu manna í kyn-
flokka. Má hér nefna fituríka húð
þeirra, sem búa í köldum löndum
eða dökkan litarhátt þeirra, sem
búa á suðlægum slóðum. önnur
einkenni svo sem lögun vara og
eyrna, hár og líkamsvöxtur hjá
hinum einangruðu hópum manna
eru hins vegar ekki komin undir
úrvali umhverfisins. I sambandi
við húðlit vaknar sú spurning,
hvers vegna ibúar norðurslóða
séu ljósir á hörund en
suðurheimsbúar dökkir. Og hvor
liturinn var fyrri, sá ljósi eða
hinn dökki. Og loks: Hvernig
urðu Kinverjar gulir?
Til þess eru trúlega margir or-
sakir. T.d. verndar dökki liturinn
húð manna í sólsterku hitabeltinu
svo hún brennur ekki, en hleypir
útfjólubláum geislum i gegn og
helzt þannig D-vítamín í húðinni.
D-vítamín ver menn gegn ensku
veikinni. Sjúkdómur þessi vofir
t.d. yfir mönnum i sólarlitlum
löndum, fái þeir ekki nóg D-
vítamín í fæðunni; má hér nefna
fisk.
En því dekkri, sem húðin
verður, þeim mun minna D-
vítamin myndast við jafnmikla
geislun. Það þýddi aftur, að húð-
dökkir menn yrðu að greiða
verndina gegn bruna með D-
vítamíni, ef svo má segja. En þá
kemur sólin og bætir þeim upp
þann skort.
Spyrji menn nú hvaða húðlitur
sé elztur verður að svara því til,
að það sé sennilega sá svarti. Gera
má ráð fyrir þvi að þeir af svarta
kynstofninum, sem lögðu leið sína
noður á bóginn, þar sem færri
voru sólarstundir hafi brátt tekið
að þjást af D-vítamínskorti. Þeir,
sem siðan fengu ljosari húð að
erfðunt urðu að sjálfsögðu lang-
lífari í landi en hinir og þannig
breiddi ljós húðlitur smám
saman út um norðurhvel jarðar.