Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1976, Blaðsíða 14
Lítt kunnir
Dœttir ur
ífi Karls Marx
Framhald af bls. 5
einkennilegt blaó. Þótt það
kenndi sig ekki við sósíalisma eða
kommúnisma, voru forystu-
greinarnar jafnan mjög róttækar
og allir í blaðstjórninni voru
„marxistar". Fréttir í blaðinu
voru lagfærðar eftir hentugleik-
um, þeim snúið við eða þær jafn-
vel spunnar upp, svo að þær
þjónuðu markmiðum Marx sem
bezt. Marx hafði tvö markmið
aðallega. Hann ætlaði að fá ítök í
hópi lýðræðissinna. Þvi varð blað-
ið að vera læsilegt, svo að al-
menningur kærði sig um það. En
jafnframt hugðist Marx stofna
samtök um allt Þýzkaland, verka-
mannafélög og kommúnistasellur,
sem áttu að vinna að byltingu með
hjálp lýðræðissinna og al-
mennings yfirleitt.
Ýmsir vankantar eru á því að
berjast á tveimur vígstöðvum
samtímis og fékk Marx nú að
reyna það. I fyrsta lagi varð mörg-
um lýðræðissinnum fljótt ljóst, að
hann var aðeins að reyna að not-
færa sér þá til að koma hugðar-
efnum sínum fram. 1 öðru lagi
varð ekkert af stofnun hinna rót-
tæku samtaka. Verst var þó, að
ekkert bólaði á byltingunni, sem
Marx hafði vænzt.
Marx hafði reyndar fengið hug-
mynd um örðugleikana fram-
undan, þegar hann var síðast í
Paris. Þegar fyrstu átökin urðu í
Berlín milli uppreistarmanna og
prússneska hersins sungu upp-
reisnarmenn sálminn „Jesús, þú
ert vor hlif“. Það gátu tæpast
verið félegir uppreisnarmenn,
sem sungu sálma og slógu hörpur
í byltingunni. Þegar aðþrengd
yfirvöld veittu almenningi rit-
frelsi, funda- og félagafrelsi
hrópuðu forystumennirnir fagn-
andi og þökkuðu fyrir í stað þess
að hrifsa völdin. Og þjóðþingið i
Frankfurt sat á rökstólum í stað
þess að gera byltingu.
Marx reyndi eftir fremsta
megni að herða menn og hvetja til
bardaga. Hann hamaðist i blaði
sínu, en greinar hans voru of
fræðilegar og þungar almenningi,
enda sagði biað Verkamannasam-
bandsins um þær: „Söngurinn í
NRZ er orðinn svo háfleygur, að
enginn getur tekið undir hann;
þaó verður að fá túik til að skýra
hann fyrst.“
En Marx lét það ekki á sig fá.
Það var ekki höfuðatriði, að al-
menningur skildi þessar greinar
hans. Meira var vert um það, að
þær hlytu hljómgrunn hjá
menntamönnum. Einnig varðaði
miklu að Marx kæmist sjálfur til
áhrjfa í þeim hópi. Og það tókst
honum. Hann var kjörinn varafor
seti „Sambands lýðræðissinna"
í Köln og stjórnaði fundum i
Gúrsenich. Jafnframt reri hann
að því öllum árum að koma
„marxistum“ í Verkamannasam-
bandið í Köln. Vildi hann bola
andstæðingi sínum, Andreasi
Gottschalk herlækni, frá. Var það
liður i baráttunni við borgaraöfl-
in. En síðan áttu ,,marxistar“ að
taka völdin. Lánaóist Marx að lok-
um að bola Gottschalk burt.
Við það hljóp Marx enn meira
kapp í kinn. Nú var kominn tími
til þess að taka fram í þróun sög-
unnar. Til þess tók hann upp að-
ferð, sem honum lánaðist aldrei
siðan. Hann gerði ritstjórnina og
blaðamenn sér gersamlega undir-
gefna. „I ritstjórnarskrifstofu
verður að rikja algert einræði.
Atkvæðisréttur á ekki heima
þar,“ sagði hann og þar með var
málið útrætt.
Hann lagði land undir fót að
afla fjár til blaðaútgáfunnar, sem
var á heljarþröminni. Undirtektir
voru dræmar. í Hamborg varð
hann félaus og átti ekki fyrir
hótelvistinni og farinu heim til
Kölnar. Frisch nokkur, barón,
kom honum til hjálpar. Baróninn
sá peningana ekki aftur og þegar
Marx var spurður um þetta
nokkrum árum síðar kvaðst hann
vera búinn að gleyma þessu
„skítti“.
Tilraunir hans til byltingar-
áróðurs i feróalaginu höfðu farið
út um þúfur. Hann gerði sér þá
vonir um betra gengi í Rínar-
héraði, en þær brugðust líka.
Lýðræðissambandið liðaðist
sundur, þegar rauði blærinn á því
var orðinn öllum augljós. Verka-
mannafélagið i Köln hafði talið
7000 félaga, þegar bezt lét, en
aðeins 2000 voru eftir að Iokum.
Höfðu margir sagt sig úr félaginu,
er Marx bolaði Gottschalk burt,
því Gottschalk var vinsæll og vel
metinn.
Það kom æ betur í ljós, að al-
menningur vildi umbætur en ekki
gagngera byltingu. Jafnvel áttu
hugsjónir um lýðræðisstjórn
erfitt uppdráttar. Enginn fursti
var sleginn af. Marx var fullur
fyrirlitningar á þessari deyfð, en
varð að sætta sig við hana. Hann
lagði þó ekki árar í bát. Árið 1848
var gerð tilraun til gagnbyltingar
í Vín og urðu þá almenn uppþot.
Þá færðist Marx allur i aukana og
reit hverja greinina eftir aðra í
blað sitt; sá hann í uppþotunum
nýja og gæfulega strauma, sem
boðuðu byltingu. Vonaðist hann
auðvitað eftir henni til Þýzka-
lands líka.
Hann reyndi að stofna til
uppreisnar I Köln áður en
slokknaði i byltingarglóðunum i
Rínarhéraði. Kvöldið 25. septem-
ber 1848 voru reist 30 götuvígi í
grennd við Kölnardómkirkju.
Æstir menn söfnuðust að og
hótuðu yfirvöldunum öllu illu. En
þegar birti af morgni var enginn"
eftir í vígjunum. Nóttin hafði ver-
ið bæði löng og köld. Höfðu blöð
hin hæðilegustu orð um tiltækið
og kölluðu það „fáranlegan
grímudansleik". Féll Marx þetta
þungt.
Vonirnar frá því vorið 1848
voru nú farnar að dofna. Þjóð-
höfðingjum hafði ekki verið rótt
undan farið, en nú sáu þeir sér til
furðu, að líkiega mundu þeir lifa
þetta af. „Byltingarmenn“ vildu
sem sé þýzkan keisara og „þýzkt
ríki undir einni kórónu“. Að vísu
átti þetta ríki að verða svipað og í
Englandi, lýðveldi undir tákn-
rænni kórónu, „þjóðstjórn“ með
lítilsháttar glysi og prjáli svo sem
við átti.
Það rann upp fyrir Marx, að
ekkert yrði af byltingu i Þýzka-
landi; afturhaldsöflin væru að ná
undirtökunum á almenningi. En
Marx var ekki af baki dottinn
fyrir því. Nú boðaði hann heims-
styrjöld árið eftir. Og Friedrich
Engels, ritstjóri NRZ í útlöndum,
sá styrjöld þessa í huganum:
„Otrýma verður afturhaldssöm-
um þjóðflokkum og erfiðum
smáþjóðum (hann átti við Slava)
gersamlega, reynist þær ekki
nægilega byltingarsinnaðar."
Hann hvatti Evrópuþjóðir til þess
að sameinast gegn afturhalds-
seggjunum Rússum.
En Þjóðverjar kærðu sig sizt
um styrjöld af öllu, sem þeim stóð
til boða. Þeir óskuðu ekki eftir
öðru en friði, vinnu og sæmilegu
frelsi. Og þeir vildu um fram allt
fá yfir sig keisara, helzt af
Hohenzollerættinni, sem sé
„svikulan, ósvífinn, grimman
kúgara“, eins og Marx orðaði það.
Þessar skoðanir virtust orðnar
ofan á. 16. mai 1849 kom út til-
skipun um það, að dr. Karl Marx,
aðalritstjóri „Neue Rheinische
Zeitung" yrði á brott úr Prúss-
landi tafarlaust.
Þetta kom Marx mjög á óvart.
Hann taldi það höfuðverkefni
blaða „að naga rætur ríkjandi
þjóðskipulags," en fékk þó alls
ekki skilið það, að yfirvöldin
legðu hömlur á slíka starfsemi.
19. mai 1849 kom síðasta tölu-
blað NRZ út. „Málgagn lýðræðis"
kastaði nú af sér sauðargærunni.
Marx lauk máli sínu í blaðinu
heiftúðugur og sagði svo í forystu-
greininni: „Við munum ekki sýna
neina miskunn og ætlumst heldur
ekki til miskunnar. Við munum
ekki hlífa ykkur þegar þar að
kemur". Að því kom þó ekki
meðan Marx lifði og ekki fyrr en
mörgum áratugum síðar, þá í
Rússlandi.
Marx leitaði örvæntingarfullur
að merkjum byltingar i Frank-
furt, Baden og Kaiserslauten og
reyndi hvað hann gat að eggja
menn. En orð hans fengu engan
hljómgrunn framar i Þýzkalandi.
Nú var Bismarck tekinn við
stjórninni.
Jenny Marx var löngu hætt að
dreyma um örugga afkomu. Hún
seldi silfurmuni sína og húsgögn í
Frankfurt en Marx hélt til
Parísar og kallaði sig „Monsieur
Ramboz“. En honum varð ekki
vært í París og hélt þá til London.
Jenny og börnin komu þangað í
september. Jenny gekk þá með
fjórða barnið.
Þegar Marx var kominn til
London ritaði hann Engels, vini
sínum: „Hvað eigum við nú til
bragðs að taka, kæri vinur? Ætli
maður verði ekki að snúa sér að
bókmenntum eða Verzlun fyrst
um sinn?“
En ekkert varð af því. Ævi
Marx upp frá þessu var hér um
bil óslitin harmsaga.
Sem aSalritstjóri „Rheinische Zeitung" lenti hinn 24 éra Marx I kasti viS
prússneksu ritskoðunina. Teikning frð þeim tlma sýnir Marx sem Prometheus
hlekkjaðan við prent-pressuna. Konurnar við fætur hans tðkna Rinar-héruð.
Prússneski örninn glefsar eftir lifur hans — en þó öfugumegin.
Hugsýn sovézkra mðlarans Motsney: Karl Marx með rosknum félögum úr
„Doktors-klúbbnum" frð Berlin. Þegar ðrin liðu komst hann þó I andstöðu
við þð flesta.
Karl Marx dðði mjög tengdaföður
sinn, prússann Baron von West-
phalen, og tileinkaði, þessum
„æskuþrungna öldungi" doktors-
ritgerð sina.
Ástmær Karls. Jenny hrærðist til
tðra yfir ástarljóðum hans — en hún
þrábað „svartvillinginn sinn" að
halda fingrunum frá pólitlk.
A22