Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1976, Blaðsíða 5
söguleg sannindi og vísindalegan
sósfalisma, sem engin rök fengju
bitiö. Aö áeggjan Engels tók hann
sér fyrir hendur aö sanna það, að
veraldarsagan heföi frá öndveröu
verið stéttabarátta og hámark
hennar yröi lokaorrusta auövalds
og öreiga, heimsbylting, sem
lykta mundi með sigri sósial-
ismans og yröi þá stofnað velferö-
arríki á jörðu.
Þetta var mikilvægt framlag til
kommúnisma. En það var heldur
létt á metunum í baráttunni fyrir
mannréttindum, sem geisaði á
þeim tíma. Greinargerðin var
ekki fallin til þess að sameina
sósfalista eða efla samkennd
verkalýðsins; verkalýðurinn
skildi ekki þessa háfleygu hug-
speki.
Alþýða manna leit veruleikann
nokkuð öðrum augum en Marx.
Mikill glundroði rfkti um alla
Evrópu. Marx sat við lestur og
hripaði hjá sér athugasemdir.
Heimspekingar túlka tilveruna á
ýmsan hátt, reit hann, en raun-
hæft er aðeins að breyta henni.
Byltingarandi lá í loftinu um alla
Evrópu, og skraf um það að búa í
haginn fyrir byltingu var dálftið
út í hött. Hungursneyð var víða í
álfunni. Kartöflusýki hafði legið í
landi i nokkur ár. Við þetta
bættist uppskerubrestur á korni
og loks hafði verð á nauðsynjum
hækkað stórlega. Arið 1847 var
komin afdráttarlaus kreppa.
Hunguruppþot urðu í Berlin,
Breslau og Stettín líkt og orðið
hafði í hunguruppreist slésvfskra
vefara árið 1844. Marx hafði mis-
skilið þá uppreist og haldið hana
kommúníska byltingu.
Atvinnuleysingjar þyrptust
saman á götum úti. Þeir, sem
höfðu vinnu voru sviknir um laun
sín. Þýzkur iðnaður var sex sinn-
um öflugri en hann hafði verió
um aldamót — en launakjör enn
óbreytt. I ofanálag geisaði kólera
og lagðist einkum á slitna verka-
menn, menn sem unnu að jafnaði
16 stunda vinnudag. Englending-
ar höfðu þá lögfest 10 stunda
vinnudag hjá sér. En þótt ástand-
ið væri bágborið og brýn þörf að
bæta úr því var það ekki fyrst og
fremst neyð fátæklinga, sem
kveikti óeirðir um löndin, heldur
var það andleg hreyfing meðal
almennra borgara í Þýzkalandi.
Menn voru frjálshuga, framfara-
sinnaðir lýðræðisvinir. Margir
létu til sín taka. Fánalitirnir
þýzku voru magnað sameiningar-
tákn og menn hylltu þá fölskva-
laust. Þeim þótti tími til kominn
að hverfa frá lénsskipulaginu
gamla, sem hafði gengið sér til
húðar. Flestir Evrópumenn voru
orðnir fullsaddir af forsjá þröng-
sýnna yfirvalda, sem þóttust hafa
guðsnáð til verka sinna og stjórna
f umboði hans.
Marx taldi, að nú drægi brátt til
byltingar þeirrar, sem hann hafði
boðað. Fyrst mundi auðvaldið
vinna sigur á lénsvaldinu en þá
yrði lokaorrusta, auðvaldið færist
í blóðugri byltingu öreiganna og
fullkomið friðar- og velferðarríki
risi á rústum þess gamla. Nú var
enginn tími fyrir heimspeki og
hugmyndafræði. Nú reið á að
koma á framfæri pólitískum leið-
beiningum.
Sambandsþing kommúnista var
haldið í London 1847. Á þvf þingi
var Marx falið að semja stefnu-
skrá. Hann fór strax að semja
ásamt Engels, en verkið dróst á
Ianginn, því Marx þurfti að koma
mörgu að og var honum annað
betur gefið en skrifa knappt.
Félagarnir í London gerðust
óþolinmóðir. Þeir fóru að reka á
eftir Marx og hótuðu loks því að
grípa til sinna ráða, ef stefnuskrá-
in bærist þeim ekki bráðlega. En
Marx tókst að ljúka henni áður en
af því yrði. Bar hún heitið
„Stefnuskrá kommúnistaflokks-
ins“. Hún var skírð upp árið 1872
og hefur heitið „Kommúnista-
ávarpið" upp frá því.
Skráin þótti frábært verk á
þeirri tið. Aldrei áður hafði birzt
jafnkynngimögnuð stjórnmála-
yfirlýsing. Aldrei fyrr hafði rang-
látt þjóðfélag verið fordæmt af
þvílikri málsnilld.
Við nána athugun kom í ljós, að
fátt var um upprunalegar hugsan-
ir í stefnuskránni. En fram-
setningarmátinn var einstakur.
Höfundar létu sér ekki margt
fyrir brjósti brenna. M.a. Iugu
þeir þvi hikstalaust, að páfinn,
Metternich fursti, zarinn og fleiri
yfirvöld ofsæktu kommúnista
fyrir hugsjónir þeirra. Reyndin
var nú sú, að'" fáir sem engir
könnuðust við þessa broslegu sér-
trúarsöfnuði, hvorki kunningja-
hóp Marx í Brússel né
Kommúnistasambandið í London.
Félagar i Kommúnistasambánd-
inu tóku stefnuskránni tveim
höndum. Voru þeir stórhrifnir og
fyrirgáfu Marx seinlætið óðara.
Og 22. febrúar kviknuðu svo
þeir byltingarlogar, sem breidd-
ust út um alla Evrópu áður en
varði. Konungi Frakka var steypt
af stóli og stofnað lýðveldi í
Frakklandi og þaðan breiddust
frelsishugsjónirnar áfram yfir
Þýzkaland.
Karl Marx fór að láta niður hjá
sér. Hann taldi sig eiga ýmsar
sakir við „vini“ sína Prússa og
hugðist nú snúa heim og ljúka
þeim.
BYLTING MEÐ
SILKIHÖNZKUM
Það var óskadraumur Marx, að
bylting yrði i Þýzkalandi. Lifði
hann alla tíð i þeirri von og enn
mörgum árum síðar, er hann var
sem fátækastur í London, gladdist
hann, er hann spurði óeirðir og
uppreisnir einhvers staðar. Hann
þráði byltinguna, en hataði
ríkjandi þjóðskipulag, hvort
tveggja af ofstæki miklu. „Blóðug
styrjöld — líf eða dauði“, það var
kjörorð hans. Hann var og sann-
færður um það, að „blóðferillinn í
kjölfari byltingarinnar skipti
.engu máli“.
Vmsir aðrir umbótamenn á
þessum tima hölluðust að því, að
stigvaxandi þróun væri heppi-
legust. En Marx kærði sig um
ekkert nema byltingu. Hann
neyddist síðar til að draga nokkuð
úr kröfum sínum, en gerði það
aðeins til málamynda. Lokatak-
mark hans var eftir sem áður
blóðug bylting. Hann var alveg
laus við miskunnsemi.
Febrúarbyltingin í París var nú
um garð gengin og búið að stofna
síðara lýðveldið. 1 marz 1848 urðu
óeirðir í Þýzkalandi og Austurríki
og veldisstólar gerðust valtir.
Víða I Evrópu risu miklar mót-
mælaöldur gegn lénsskipaninni
og menn heimtuðu frelsi sitt.
I Stehelys Café kom fastahópur stúdenta „Doktors-klubburinn" sem Marx aðlagaðist. beir voru sammála I þvi
áformi. að beita kenningum heimsspekinnar til dreifingar á pólitlsku sprengiefni.
Metternich fursti, sem var
kanzlari keisarans, var samnefn-
ari alls þess, sem lýðræðissinnar
hötuðu mest. Hann var rekinn frá
hinn 13. marz og flúði til
Englands. Hið heilaga bandalag
(sem Rússar, Prússar og Austur-
ríkismenn stofnuðu 1815) og
Karlsbadsambandið (sem þýzku
sambandsríkin stofnuðu 1819),
sem Metternich hafði notað til að
gera allt þýzkt land að allsherjar
fangelsi með ritskoðun og öðrum
fantaskap, var nú bráð hætta búin
af frjálshyggju forystumanna og
auknum skilningi alþýðu. Mikið
bar á lýðræðissinnum alls staðar
og kröfðust þeir mannréttinda
sinna og almenns frelsis skilyrðis-
laust.
Marx taldi sig verða að fara til
Þýzkalands og undirbúa bylting-
una. Fór hann til Parísar og það-
an til Rínarlanda. Hann hafði með
sér ávarpið þeirra Engels og átti
það að vera leiðarvísir fyrir átök-
in, sem i vændum voru. En
ástandið í Þýzkalandi var annað
en Marx hafði gert sér í hugar-
lund. Hann kom þangað mánuði
eftir óeirðirnar í Köln og hafði þá
samið nýtt ávarp, „17 kröfur
Kommúnistaflokks Þýzkalands".
Þar var ekki kveðið jafn fast að
orði um erfða- og eignarétt og
4ður.
Iðnaðaröreigarnir, sem Marx
ræðir um í ritum sínum, voru
ekki til í Þýzkalandi þegar þetta
var. Rinarhérað var þéttbýlast
allra sveita í Þýzkalandi og jafn-
vel þar bjuggu aðeins 27% manna
í borgum. Verkamennirnir, sem
Marx sneri sér til, voru félags-
hyggjumenn og þeir börðust fyrir
hagsmunum stéttar sinnar af því
þeir óttuðust vélvæðingu í iðn-
aðinum. Þeir kærðu sig kollótta
um þjóðfélagsbyltingu.
Það var augljóst, aó beinharður
kommúnismi og áform um blóð-
uga byltingu áttu ekki upp á pall-
borðið hjá þessum mönnum. Enda
ritaði Marx þetta í bréfi til
Engels: „Flokkur okkar, flokkur
alþýðunnar er ekki til i Þýzka-
landi nema í orði.“
Marx venti því kvæði sfnu I
kross. Hann lagði ávarp sitt til
hliðar, því það var ekki tímabært,
og gerðist „demókrati". A þeim
tima voru allir þeir Þjóðverjar
„demókratar,“ sem vildu ein-
hvers konar þjóðfélagsumbætur;
var sá flokkur mjög rúmur og i
honum bæði öreigar og eigna-
menn. Marx vildi komast hjá því,
að verða talinn sérlundaður of-
stækismaður, því honum lá á að
veita umbótahneigð „demókrata"
í „réttan“ farveg. Til að svo mætti
verða varð hann að hafa málgagn.
Hann afréð því að blása Iffi f
„Rheinische Zeitung" og skírði
það nú „Neue Rheinische
Zeitung" og undir stóð „málgagn
lýðræðis". Gafst frelsara
öreiganna nú færi á því að flytja
almenningi skoðanir sínar og
kynna jafnframt á sér nýja og
áður ókunna hlið.
Þannig var, að Marx hafði feng-
ið prentara einn til þess að prenta
blaðið og varð sá að sæta afarkost-
um. Bar hann svo lítið úr býtum,
að hann varó að greióa undir-
mönnum sínum tiu alger smánar-
laun og sættu þeir sig þvi aðeins
við þau, að mikið atvinnuleysi var
í Köln og þriðjungur borgarbúa á
hreppnum. Fyrsta tölublað nýja
blaðsins kom út 31. maí 1848.
Tóku vinstrimenn i Verkamanna-
sambandinu í Köln því illa. Þeim
var kunnugt um launakjör
prentaranna við blaðið og átöldu
Marx fyrir arðrán og svik v’ið
blásnauða verkamenn, sem ættu
yfir höfði sér að missa vinnuna.
Var á það bent, að öll önnur blöð
greiddu hærri laun en blað dr.
Marx.
En Marx lét þetta sem vind um
eyru þjóta. Hann kærði sig
kollóttan um allt launaþras. Slík
smáatriði skiptu ekki máli.
Byltingarhugsjónin skipti hins
vegar öllu. Marx vænti þess að
verða alls ráðandi um blaðaút-
gáfu í Köln. Hann sætti sig reynd-
ar við það að lokum, að starfs-
menn hans tækju sér hvild á
sunnudögum.
„Neue Rheinische Zeitung"
reyndist mjög róttækt blað. Þó
kenndi það sig aldrei við
kommúnisma. En það réðst á ný-
stofnað þjóðþing í Frankfurt af
slfkri heift, að helmingur hluthaf-
anna heimtaði fé sitt aftur.
„Neu Rheinische Zeitung" var
Framhald á bls. 14
Heimsspekingurinn Hegel. próf. I Berlln og andaðist þar 1831, leiddi
skilgreining rökhyggjunnar. til heimsspekilegra skynsemis ályktana og and-
svara gegn „forsendum raunveruleikans." Hinn ungi Marx varð „Hegel-
sinni" og andsnúinn guðs-trú, sem væri deyfingarlyf rlkjandi valds á
almúgann.
©