Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1976, Blaðsíða 8

Til vinstri: Poppmynd eftir Tryggva Ólafsson: „5 mlnútur yfir 11 ", 1973,
olía. Að ofan: Francis Bacon: Mynd af Innocent X páfa, máluð eftir
málverki Velazques, 1953. Til hægri: Marcel Duchamp: ,,Ready made",
1912—16.
afkvæmi neyzluþjóð:
Snemma sumars árið 1965 átti
greinarhöfundur erindi til
Kanada og greip hann þá tæki-
færið og skoðaði söfn og sýningar
í borgunum New York og
Washington. Allir sem komið
hafa til New York vita hve áhrifin
af þessari risaborg og lífsháttum
þar eru yfirþyrmandi, og þá eink-
um ef viðkomandi nær að kynnast
borginni frá hinum ólíkustu
hliðum, svo sem ég gerði mér far
um. Fifth Avenue eða Fimmta
tröð eins og íslendingum er gjarnt
að nefna götuna, er sennilega sú
borgargata veraldar, sem býður
upp á mestar og breytilegastar
andstæður. Við þessa götu og
þvergötur hennar eru ýmis veg-
legustu listasöfn veraldar,
dýrustu verzlanir og auðmanna-
hótel. Við annan enda Fimmtu
traðar er svo Bovery-hverfið þar
sem ofdrykkjumenn dveljast i
unnvörpum á gangveginum, en
við hinn endann er Haarlem-
negrahverfið, sem einnig á þó
sína fínu götu, sem er 15 þver-
götum ofar endimarka Fimmtu
traðar og er þannig 125 þvergata
New York borgar. Gesturinn sér
fátt eitt á 10 dögum i slíkri risa-
borg, ekki sízt þegar bróður-
partur daga fer í skoðun lista-
safna, en greinarhöfundi tókst þó
að komast í sjónmál við margt,
þótt litið yrði um rækilega skoðun
hins litríka borgarlifs.
Þetta var vettvangur og um-
gjörð fyrstu kynna undirritaðs af
pop-list, og fyrir mann, sem alla
tið hafði bergt af brunni
Evrópskrar hefðar í eldri og nýrri
myndlist voru áhrifin sláandi.
Raunar hafði hann sjálfur dútlað
við ýmsar nýjungar siðustu árin,
en þær voru allt annars eðlis og
meir í ætt við tilraunir þess eldra
umhverfis. En einmitt þessi
árátta hans varð til þess að hann
tók ekki skyndiafstöðu til þessar-
ar nýlistar en gerði sér far um að
kryfja hana til mergjar. Það varð
ekki auðvelt og fyrstu kynnin
urðu sem torfrista, og brá hann á
það ráð að leita á næstu ölkrá að
svaladrykk, áður en ný atlaga
væri gerð á fund hinna nýju
gilda. Þetta reyndist snjallræði,
og enn i dag er þessi aldna ölkrá á
Manhattan greinarhöfundi jafn-
hugstæð og fyrstu áhrifin af
amerisku poppi!
Það dugir ekkert minna en að
vera gjörkunnur neyzluþjóðfélag-
inu í sinni fyllstu mynd, svo sem
fram kemur í stórborgum heims-
ins í dag til þess að vera fullkom-
lega fær um að skilja og upplifa
innsta eðli pop-listar. Ekki gat
greinarhöfundur kosið sér betri
vettvang en New York borg
þessara ára, því að söfn og sýn-
ingarsalir voru yfirfull af ferskri
poplist auk þess sem fjölbreyti-
leikinn var bókstaflega svimandi.
Þetta voru ennþá meiri viðbrigði
en þegar Jackson Pollock kom
fram með slettulist sína (action
painting) á fimmta áratugnum
og sprengdi svið geometríunnar,
en með þvi gaf amerísk framúr-
stefnulist nýlist gamla heimsins
langt nef í fyrsta skipti og
hrifsaði jafnframt að nokkru til
sín frumkvæðið. Endalok mynd-
listarinnar töldu margir evrópsk-
ir listfræðingar og harðlínumenn'
sig sjá í þessu ameríska kukli, og
jafnvel algert hrun er poppið kom
fyrst fram. Þeir hafa nú orðið að
láta undan síga, þrátt fyrir hetju-
lega baráttu og nú er svo komið að
verk meistara þessara listastefna
hlaupa upp í milljónir dollara, er
vel lætur t.d. seldist mynd eftir
Pollock á 2 milljónir dollara á
uppboði í Astralíu fyrir 2 árum.
Peningar kveða hér að vísu
ekki upp lokadóm, en víst má
íelja að listastefnur þær sem átt
hafa uppruna sinn í Bandaríkjun-
um síðustu áratugi hafi valdið al-
gjörri byltingu innan myndlistar-
sviðsins, og fjöldi málara sem
voru hnepptir í þrælahald ein-
hverra listpáfa í París og jafnvel
hættir að mála eða gistu geð-
veikrahæli, tóku gleði sína og
munduðu pentskúfinn sem ákaf-
ast á ný.
En hvað er þá pop-list og hverj-
ar eru forsendur hennar? Er hér
um eitthvert fyrirbæri að ræða,
sem ris allt í einu og upp úr þurru
sem sérstæð uppfinning eins
manns eða listahóps? Þessu tel ég
mig geta svarað neitandi, því að
allar listastefnur eiga sér aðdrag-
anda og þjóðfélagslegar for-
sendur. Myndlistarmaðurinn er
einfaldlega barn samtíðar sinnar,
hann er aldrei á undan samtíð
sinni í eiginlegri merkingu,
heldur fylgir meginhluti sam-
tíðarinnar ekki framvindunni og
er þannig meir í sjálfri fortíðinni.
Þess vegna þjóna þeir myndlistar-
menn fortiðinni sem reyna að
koma sér innundir hjá almenn-
ingi með þvi að sigla honum sam-
síða. Þorri almennings kærir sig
yfirhöfuð ekki um að leggja á sig
það erfiði sem er samfara því að
skilja samtíð sína og hefur svo
jafnan verið.
1 grein um sýningu þá á ís-
lenzku poppi, sem nú stendur yfir
á Gistasafni Islands, sagði undir-
ritaður m.a.: Meglnkjarni Pop-
listar er þannig algjört endurmat
á rúmtaki og efniviði myndverks-
ins og um leið að knýja skoðand-
ann til að sjá hversdagslega hluti
í nýju og óvæntu ljósi. Ekki svo að
skilja að myndverkin séu búin til
úr ódýrum léttfengnum efniviði,
því að ósjaldan eru verkin gerð úr
rándýrum, sjaldgæfum efnum.
Hitt mun öllu réttara, að pop-
listamenn hafna engu úr um-
hverfinu sem hugsanlega gildum
og nothæfum efniviði.
Poppið kemur einnig fram sem
eðlilegt andsvar gegn harðlínu-
mönnum í hefðbundinni, óhlut-
kenndri list, — og vissulega er
poppið eins algjör andhverfa
slíka viðhorfa og hugsast getur,
því að listastefnan hafnar engum
túlkunarmáta með öliu.
Hér kemur einnig fram hin tor-
ráðna gáta hins raunverulega,
uppgötvun veruleikans sem til-
gangslausan eða mikilfenglegan
og skilgreining þessara kennda.
Slíkar hugleiðingar þýska heim-
spekingsins Friedrich Nietzche
höfðu þrengt sér upp á yfirborðið
og liggja að baki harmatölum
þýska skáldsins Rainer Maria
Rilke, þegar hann segir 1902: „að
í umhverfi sínu er maðurinn eins
og hver annar hlutur, óendanlega
einn, og öll samkennd er bundin
!!l