Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1976, Blaðsíða 2
Einvera er ekki almennt keppikefli
í nútímanum. Nær lagi væri, ad
nútímamaðurinn keppi að því að forð-
ast einveru eftir fremsta megni, rétt
eins og að vera einn með sjálfum sér
samsvari kvalræði. Og hver reynir
ekki að komast hjá kvalræði. Mér
skiist að fjöldi fólks telji sig ekki hafa
andlegan styrk til þess að vera ein-
samalt stundinni lengur. Þá býst
angistin til atlögu og almennt ráð til
þess að stökkva henni á flótta er að
leita eftir sálufélagi, eða einungis að
vita af einhverju fólki í námunda og
fylla dægrin með skvaldri, helzt
hávaða.
Sú hugmynd að búa einsamall í húsi
eða íbúð, þykir ekki hnýsileg; menn
vita að gamalt fólk gerir það af illri
nauðsyn, þegar makinn er fallinn frá
og börnin komin á tvist og bast. En
það er talin vera eymdartilvera. Að
búa einsamall upp til sveita, er aftur á
móti einhverskonar fjarstæða, sem
fólk lætur sér ekki koma til hugar að
nokkur geri af fúsum og frjálsum
vilja. Maður skynjar hryllinginn í
svip viðmælandans, þegar aðra eins
f jarstæðu ber á góma og þá er spurt:
„Er þetta virkilega til?“
Jú, reyndar er það til og jafnvel
algengara en íbúar höfuðborgarinnar
hafa hugmynd um. Hjá Stéttarsam-
bandi bænda er talið, að samkvæmt
meðaltali úr 9 sýslum séu 26,7%
bænda ókvæntir eða nálægt 1280
bændur alls. Af þeim hefur stór hluti
aldraða foreldra sína „í horninu“ eða
annað venzlafólk. Ekki er gott að
segja um, hve einsetubændur eru
margir, en þeir gætu skipt tugum.
Ugglaust kemur það á óvart, en hitt
kann einnig að þykja ótrúlegt, að ein-
setubændur vorkenna ekki sjálfum
sér af hlutskipti sínu og búa yfirleitt
við þá sálarrór og andlega heilsu, að
einveran er þeim síður en svo erfið.
Þeir eru sammála um, að líf af þessu
tagi hafi sína kosti og allir tala þeir
um frelsið og það, að vera alls engum
háður.
Sé það manninum nauðsyn að
eignast sálufélag, þá er ekki þarmeð
sagt, að einsetumaður á afskekktum
bæ hafi það ekki. Þessum mönnum er
það sameiginlegt, að þeir eru mikið
fyrir skepnur og eiga gott sálufélag
með hundinum og hestinum og fénu.
Þegar öllu er á botninn hvolft, er sá
félagsskapur kannski fullt eins náinn
og meðal nágranna í miðlungs frysti-
kistublokk við Hraunbæ eða Æsufell.
★
Ástæðan til þess að ég heimsótti á
síðastliðnu sumri fimm einsetubænd-
ur í Biskupstungum, var sú að ég
þekkti þetta fólk allt frá þeim árum,
þegar ég var að alast upp þar í sveit.
Ég vissi, að þetta var skemmtilegt og
viðræðugott fólk, sem nýtur þess eins
og hver annar að fá gest í heimsókn óg
hefur í heiðri þann gamla og góða
sveitasið að leggja niður störf og
ganga til bæjar með gestinum.
Kannski voru þeir ekki allir upp-
veðraðir yfir myndatökunni, en þeir
liðu mér það þá sem gömlum sveit-
unga og fyrir það er ég þakklátur. Sá
elzti í þessum hópi er sjötugur, sá
yngsti 24 ára. Meðal einsetubænda
eru konur æði sjaldgæfar; þó er ein í
þessum flokki.
Það er misskilningur, að einsetu-
bændur séu ómannblendnir og inn-
hverfir. Miklu fremur má segja, að
atvikin hafi hagað því svo til, að einn
góðan veðurdag stóðu þeir einir uppi
á jörðinni og urðu að velja um að
hverfa frá sjálfstæðum búskap, eða
búa einir. Að sjálfsögðu er misjafnt
og fer eftir einstaklingum, hversu
mikið samband einsetubændur hafa
við nágranna sína. Búskapur af þessu
tagi getur gengið snurðulaust, meðan
starfsþrek og heilsa eru óbiluð. Flest-
ir reyna að þrjózkast við og standa
meðan stætt er. Ég býst við að hin efri
ár séu samt kvíðvænleg í augum
einsetubænda; sá tími kemur, að upp-
gjöf er óumfiýjanleg og hvert á þá að
leita? Velferðarþjóðfélagið ætti að
kunna svör við því og skal ekki nánar
farið út i þá sálma, en einsetubændur
teknir tali.
FIMM
EINSETU-
BÆNDUR
í Biskups-
tungum
Texti og myndir:
Gísli Sigurðsson
/
Et bara
þegar ég er
svangur ”
segir Guðmundur Jónsson
einsetubóndi á Kjaranstöðum
Kjaranstaðir standa i Biskups-
tungum miðjum, þar sem víð-
feðmir mýraflákar, holt og gras-
lendi teygist í allar áttir og sýnist
furðu ósnortið. Engin alfaraleið
liggur þar nærri. Einhverntíma
fyrr á árum hafði maður öslað
keldurnar, sem umlykja flesta
bæi á miðsvæói sveitarinnar, en
nú liggur bærilegur vegur frá
Vatnsleysu um Arnarholt og í
hlað á Kjaranstöðum. Þaðan verð-
ur fagurt útsýni til fjalla, en í
þetta sinn grúfði þoka óþurrka-
sumarsins 1975 yfir landinu og
skildi eftir hárfína dropa á
skriðnum puntinum. Og háin tek-
in að spretta uppúr gulum hrakn-
ingnum.
Á Kjaranstöðum býr Guðmund-
ur Jónsson einsetubóndi. Bærinn
stendur á dálitlu holti og lætur
litið yfir sér i bjartviðri, hvað þá í
þoku. Að utan er gamli torfbær-
inn að mestu eins og hann var, en
mjög endurbættur að innan. 1
þetta sinn virtist ekkert lífsmark
á Kjaranstöðum; ekki einu sinni
hundur að rjúka upp með gelti
svo sem venja er til. En ekki hafði
ég barið lengi, þegar Guðmundur
kom til dyra og ljómaði af ánægju
að sjá þó ekki væri nema einn
lifandi mann utan úr þokunni. Eg
skildi myndavélina eftir í bílnum
til þess að hræða.ekki neinn að
óþörgu; gekk i bæinn með Guð-
mundi og minntist ekki á erindið
fyrsta klukkutímann. Þegar ég
fór að ía að ætlun minni, var eins