Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1976, Blaðsíða 2

Þessi stálhylki meðal stjarnanna
munu halda áfram aS reika og
þreytulegir menn fara upp til að
vanhelga hinn milda mána.
Þar stofna þeir sin lyfjabúr.
Nú þegar þrúgurnar þroskast
vaknar vínið til lífsins,
milli fjallsins og fjörunnar.
Kirsuberin dansa í Chile,
dökku dularfullu stúlkurnar syngja
og vatnið speglar sig í gíturunum.
Pablo
Neruda
LET-
INGINN
Sólin skín á allar dyrnar og
gerir kraftaverk við kornið.
Fyrsta vinið er Ijósrautt,
það er blitt sem barn.
Annað er hrjúft og sterkt
eins og sjómannsrödd.

Gerður
Magnúsdöttir
SVIP-
MYNDIR
ÚR
SKUGGA-
HVERFI
Skuggahverfið getur ekki talist eitt af
fegurstu hverfum borgarinnar, en i
augum þeirra sem þar slitu
barnsskónum er það ekki án þokka ef til
vill vegna þess hve litið það hefur breyst
undanfarin 30—40 ár.
Enn standa mörg hús út i götuna en
talað var um fyrir 40 árum að þyrfti að
flytja þau vegna umferðar. Einstaka
fallegt, stilhreint timburhús er enn að
sjá og þeirra á meðal er Bjarnaborg sem
stendur austanvert við Vitatorg.
Bjarnaborg væri allra failegasta hús ef
henni væri vel við haldið. En margt er
breytt sem setti svip á hverfið.
Turnhúsið fyrir neðan Vitatorg hefur
verið svipt sínum sérkennilega turni og
venjulegur kvistur kominn i staöinn og
Kaupangur er orðinn hálfgert
viðrinishús í þessum steinserki sem
hann var klæddur i. Vitatorgið hljómar
ekki lengur af æskuglöðum
barnaröddum þvi að nú geta þau ekki
lengur leikið sér þar. Skurðgoðið okkar
hefur lagt það undir sig. Og Imba gamla
lallar ekki lengur á eftir beljunum á
Blómsturvöllum því að fjósið er orðið að
bílasölu.
Einstaka hús er horfið og svo er um
húsið sem ég ætla að ræða um hér en það
stóð beint á móti Vitatorgi við
sunnanverða Hverfisgötu og var nr. 80.
Þar er bíllinn líka kominn í stað húsa og
kálgarðs. Þetta var hús afa og ömmu og
við það eru bundnar margar ljúfar
minningar en einnig nokkrar sárar.
Þær bestu eru tengdar minningu afa
og ömmu, Helga Jósefssonar trésmiðs og
Ingigerðar Jónsdóttur. Amma var fædd
16. desember 1865 að Hrafntóftum i
Holtum en afi að Uppsölum i Flóa í
nóvember 1863.
Þetta hefur vist verið snoturt hús
þegar afi keypti það en þegar ég man
fyrst eftir var það búið að missa sinn
upprunalega svip. Afi gamli var afar
hagsýnn maður og í fyrra striðinu voru
mikil húsnæðisvandræði hér í borg svo
að hann bætti við húsið á ýmsum stöðum
og ekki græddi útlitið á því en það hefur
sjálfsagt græðst i rými sem tapaðist í
Það þriðja er gimsteinn,
draumsóley og eldur.
Mynd: Bragi Ásgeirsson.
Hrafnhildur Schram þýddi.
HúsiS mitf snýr aS hafinu og jörSinni,
konan min hefur stór augu,
á litinn eins og heslihnota.
Þegar nóttin fellur á, klæðist
hafiS hvítum og grænum skrúða
og síðan dreymir haflöSrið
eins og sægræna stúlku í tunglsljósinu.
Ég vil ekki skipta á plánetu.
útliti. Mér telst svo til að um tíma hafi
búið um 8—10 fjölskyldur f húsinu og
eitthvað af einstaklingum. Það hafa
líklega ver 12 kolaeldfæri í húsinu. Ekki
hefur alltaf verið gott loftið í þessum
hibýlum þvi að oft sló ofan í eldfærin
þegar áttirnar voru óhagstæðar og auk
þess elduðu sumar af gömlu konunum á
olíuvélum.
Fólkið sem leigði hjá afa og ömmu var
flest sveitafólk eins og þau. Það var vant
því að draga að mat á haustin og þess
vegna þurfti það að hafa geymslur. Afi
byggði geymslur handa öllu þessu fólki
meðfram kálgarðinum að austan. Efst
var svo verkstæðið hans sem var fyrir
endanum af kálgarðinum að sunnan með
tveim stórum gluggum og var það
veglegast af þessum húsum því að ekki
var hægt að segja að geymslukofarnir
væru beinlinis til prýði og ekki bættu
kamrarnir úr en þeir voru nauðsynlegir
þvi að engin vatnssalerni voru í húsinu.
1 horninu milli geymslanna og
verkstæðisins sá afi ráð til að búa út eina
ibúðina enn. Hún var eitt herbergi og
eldhús. Ekki var mjög bjart i ibúðinni
þeirri en þar óist upp Elías Mar sem er
kunnur rithöfundur. Hann var öll
unglingsárin ákíiflega fölur og
renglulegur. Setti ég það í samband við
birtuna í íbúðinni og fannst hann vera
eins og jurt sem vex í skugga en er að
reyna að teygja sig í ljósið.
Þegar ég hugsa um afa og ömmu er
mér minnisstæðast hve ólik þau voru.
Amma var dóttir sæmilega efnaðs
bónda í Holtum í Rangárvallasýslu. Hún
þótti glæsileg stúlka á yngri árum,
söngvin, vel verki farin og því eftirsótt,
en vegna einhverrra ástamála eða
einhverra atburða þar að lútandi flutti
hún burt i annað byggðarlag og gerðist
ráðskona á ríkisbúi og þótti farast það
mjög vel úr hendi. Talið var líklegt að
hún ilentist og yrði húsmóðir á þeim bæ
en svo varð ekki.
A þessum bæ var afi vinnumaður.
Hann var elstur tiu systkina og hafði
oröið að leggja hart að sér við vinnu alla
tíð og var ákaflega vinnugefinn á meðan
hann mátti. Ekki þótti hann fríður
maður.' Hann var lágur vexti, tæplega
meðalmaður og þrekinn a.m.k. þegar
aldur færðist yfir. Fremur var hann
stórgerður í andliti, hafði hrafnsvart
hrokkið hár og mjög dökk augu.
Þeir sem bjuggust við að amma yrði
húsmóðir á þessu stórbúi hafa sjálfsagt
farið að endurskoða þá hugmynd því að
allt í einu eitt haustið eða nánar til tekið
1. okt. 1899 var sent eftir ljósmóður þvi
að ráðskonan hafði tekið léttasóttina. En
það hafði eftir því sem amma sagði farið
mjög dult að hún átti von á barni. Og
þarna var móðir mín Sigriður Helga-
dóttir í heiminn borin.
Af einhverjum ástæðum gengu þau afi
og amma ekki strax i hjónaband. Sumir
sögðu að henni fyndist hún taka niður
fyrir sig með vinnumanninum en fimm
árum síðar gengu þau í hjónaband og
eignuðust son. En þá voru þau flutt
suður.
Afi vann við smiðar I Thom-
sensmagasini og var alltaf kallaður
smiður en ekki veit ég hvort hann hafði
tilskilin réttindi en hann vann við
smíðar ávallt eftir það. Byggði bæði hús
og stniðaði húsgögn. Ég held að hann
hafi verið dágóður smiður þegar hann
hafði efni til.
Ekki treysti ég mér til að leggja dóm
á það hvort amma hafi tekið niður fyrir
sig að giftast afa en svo mikið er víst að
óiíkari hjón gat varla.
Hann var eins og áður segir
samanrekinn og þunglarhalegur og steig
þungt til jarðar, en hún var há,
beinvaxin og spengileg, og allra kvenna
léttstígust. Hann þótti fastur á fé, allt að
því naumur, en hún svo örlát að líklega
hefði hún gefið allt úr búinu ef hún
hefði haft auraráð. En auraráð lét hann
hana ekki hafa og vissi hún litið um
fjárhag hans. Hún fór stundum í
fiskvinnu til að hafa aura fyrir sig en þá
gaf hún venjulega börnum sínum og
barnabörnum. Skapmaður mun afi hafa
verið mikill, þó að ég sæi hann ekki oft
skipta skapi, þá stóð okkur krökkunum
töluverð ógn af honum. Það var eins og
þrekinn skrokkur hans geilsaði frá sér
þessu skapi, en hún var léttlynd og blíð
en þó ekki skaplaus og kunni þá list að
stilla sig. Þó að afi væri sagður naumur
lagði hann mjög vel til heimilisins. Hann
var fornbýll átti alltaf saltkjöt saltfisk,
kæfu og siátur á verkstæði sínu. Hann
tók venjulega sjálfur til í matinn og kom
þá með eins mikið handa tveimur eins og
við mundum kaupa handa 4—5 og
margur saltkjötsbitinn komst á
kvöldborðið hjá okkur en oft var þröngt
i búi því að þetta var í kreppunni. Ekki
vissi ég til að afi segði neitt við því og
hlýtur hann þó að hafa vitað það. Eins