Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1976, Blaðsíða 10

Hattar á ferS. Úr kvikmyndinni
„ Draugur fyrir hádegi".
Til hægri: Blái maðurinn. Úr kvikmynd
Richters „Draumar, sem verða keyptir
fyrir peninga" frá 1944—47.
hlaðiö önn og ákafa. Fólk var
aö koma og fara, spyrja og fá
fvrirmæli;’ bréf voru lesin
fyrir, áætlanir og verkefni
rædd, og sfminn hringdi lát-
laust. Þar sem ég geröi ráö
fyrir aö sjúkrahúsvist hans
hlyti aö hafa dregið úr ysnum
og þysnum, var ég í sannleika
sagt furöu sleginn þegar ég
komst að raun um aö allt gekk
sinn vanagang. Þegar þann
sama .norgun hafði ftalskur út-
gefandi komið með handrit að
bók, sem var í undirbúningi,
um „Dada Drawings“ eftir
Hans Richter; svissneskur
safnstjóri kom til að ræða um
stóra yfirlitssýningu á málverk-
um Richters; þrykkjari kom til
aö fá samþykki listamannsins
við nokkrum ætimyndum
(aquatint) áður en prentun
hæfist; forstjóri kvikmvnda-
hátfðar kom til að tilkynna, að
hann langaði til að ganga frá
kvikmyndadagskrá tileinkaðri
honum undir heitinu „Homage
to Richter".
Ég kom rakleitt úr friði og
kyrrð Mosfellssveitar og fylgd-
ist þögull með þessum fyrir-
gangi, sem minnti á óperusýn-
ingu með „masestro qui“ og
„professore la“, skella á einsog
óveður og loks fjara út aftur,
þannig að við sátum enn einu
sinni í friði og ró. Ég lét þess
getið, að mér þætti vænt um að
sjá að ekkert hefði breyst og
hann væri sffellt önnum kaf-
inn. Þá sneri þessi 88 ára gamli
vinur sér að mér og sagði: „Ég
skal segja þér, að sú var tfðin
að ég naut þessara anna, en nú
þreyta þær mig bara.“ Það var í
þeirri andrá sem mér var ljóst,
að þetta yrði I sfðasta sinn sem
ég hitti Hans Richter.
Frá vinstri: Hans Richter, S.M. Eisenstein og Man Ray i vinnustofu þess siðastnefnda I París 1929.
EINMANA
LEG
ÆVILOK
Árið 1872 var Marx 54 ára að
aldri. Honum virtist heldur aftur
farið. Margir kunningjar hans
höfðu snúið við honum baki af
þvi, hve hann var erfiður við-
skiptis. Bakúnín, rússneski anar-
kistinn, sagði að Marx væri
„hefnigjarn eins og Jehóva“.
Proudhon kallaði hann „bandorm
sósialismans". Ýmsir létu Marx
þó njóta þess. sem hann hafði
unnið í sósialiskum fræðum, en
þeir voru „þreyttir á nöldrinu frá
London", eins og Agúst Bebel
sagði, og flestir á einu máli um
það, að það væri hið mesta ólán
hverjum stjórnmálaflokki að hafa
Marx innan sinna banda.
Marx forsmáði þá sem endra-
nær alla félagslega viðleitni
sósíalista. Einkum fórust honum
svo illa orð um foringja þeirra, að
þess var tæpast að vænta, að þeir
hændust að honum. Hina tólf full-
trúa, sem sósíalistar komu á þing-
ið i Berlín 1877 (og höfðu að baki
sér hálfa milljón atkvæða) kallaði
hann smáborgara og smásálir.
Ágúst Bebel, Liebknecht og
þeirra kumpána nefndi hann
„asna“; þótti honum þeir litlu
skárri en sá armi Gyðingur
Lassalle og kvað þá hafa „enga
krafta í kögglum. Þetta eru gaml-
ar kerlingar". Marx hafði ein-
hvern tíma sagt, að „fjandinn
mætti hirða allar almannahreyf-
ingar“. Og hann hafði enn jafn-
litla trú á gáfnafari alþýðu.
Þannig var nú komið fyrir hon-
um i útlegðinni i London, að hann
var sígramur og beiskur í lund,
félitill eins og fyrri daginn, og
einmana.
Einn var sá, sem aldrei brást
honum, og er ekki að vita hvernig
annars hefði farið. Þetta var
Friedrich Engels. Engels var ein-
kennilegur maður. Hann var
sannfærður sósíalisti. Þó hafði
hann árum saman setið I herbúð-
um auðvaldsins miðjum. Stýrði
hann lengi ullarverksmiðju föður
sins í Manchester, og varð aðal-
eigandi hennar árið 1864. Þetta
fyrirtæki hét Ermel & Engels. Af
því var góður arður og mátti Karl
Marx þakka sínum sæla fyrir það,
eins og fram hefur komið.
Engels hélt sig eins og sómdi
verksmiðjueiganda og truflaði
sósialisminn hann ekkert i því.
Hann var f virðulegum auð-
mannaklúbbi, sem hét Albert
Club, hann stundaði refaveiðar og
hann átti gæðinga í stalli. Hann
var auðugur og vel metinn maður
í fám orðum sagt. Þó var hann
kommúnisti, hafði verið það lengi
og ennþá lengur en Marx. En
hann var jafneinkennilegur auð-
maður og kommúnisti. Aldrei sat
hann sig úr færi um það að græða
fé, en var þó sjaldan kátari en
þegar hann þóttist sjá fram á
kauphallarhrun og kreppu. Þá
hlaut nefnilega að vera bylting á
næstá leiti. Engels lifði yfirleitt
æði klofnu lífi. Hann sótti port-
vins- og kampavínsveizlur starfs-
bræðra sinna en honum hund-
leiddist þær. Vildi hann miklu
heldur drekka í knæpum með
ólæsri, irskri verkamannsdóttur,
sem hann hafði tekið upp á arma
sína og hét Mary Burns. Hann bjó
í glæsilegum húsakynnum niðri í
miðbæ og stundaði viðskiptin af
mesta kappi, eins og vera bar í
hans hópi. A hinn bóginn bjó
hann með ómenntáðri alþýðu-
konu, styrkti Marx til verka með
fé og sendi honum ritgerðir í
vinstri sinnuð blöð og efni í
Auðmagnið.
Engels samdi sig alla tíð að
skoðunum og vilja Marx, enda
dugði ekki annað, ef vinskapur
átti að haldast, þvi Marx var svo
einstrengislegur og óbilgjarn.
Engels taldi sér hæfa að „leika
aðrafiðlu". Þannigtók hann sjálf-
ur til orða. Marx var aftur á móti
konsertmeistarinn, og þegar
Engels hafði fundið hann lét