Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1976, Page 6

EFTIR
BJARTMAR GUÐMUNDSON Á SANDI
ÞAÐ var á dögum klifborans of> á
undan aktyjíjunum, kerrunni
dráttarvélinni og bílnum.
Það var löngu áöur en grindar-
ljárinn kom til sö}>u, sláttuvélin,
tætarinn og turninn.
Það var á moóan ekki var til í
héraöi þumlunf'.slanfiur akvesar-
spotti ofi öll húsin í dalnum voru
meö torfþaki nema kirkjurnar ok
eitt eóa tvö önnur.
Þaö var á meöan túnin voru
búin til meó reku ok undirristu-
spaöa ofi lönfiu áöur en kjarninn
tók að rufila sköpunarverkið.
Þaö var á meðan útheyin héldu
lífinu í fianfiandi peninfii ofi Is-
lendinfiar lifðu vel á atorku
handa sinna en illa á leti ofi
ómennsku.
Þaö var á aldarmorfini þefiar
fióðar verur tóku að spinna í óska-
klæðið handa þeirri kynslóð, sem
enn er uppi ofi nú hefir séð meira
af umbótadraumum rætast en all-
ar aðrar áður í þessu landi saman-
lafit í 1000 ár.
Lítill karl stendur fyrir sunnan
baðstofustafn ofi horfir á nýlundu
mikla suðvestur á Kisa.
Kisi er smávatn milli austur-
bakka Skjálfandafljóts ofi ba'jar-
ins með baðstofustafninn. Á ein-
um stað i Kisa óx ferfiinstoppur.
Mörgum hefir orðið sptirn: Hví
þetta Kisa nafn?
Þvi svarar einhver mér vitrari
seinna. Samt get éfi sagt:
Kæmist langsýnn prófessor ein-
hvern tíma upp á Granastaðanipu
ofi liti þaðan ofan á Fljót or Kisa,
má vera að hann sæi líkinfiu með
lögun hans og ketti.
En þetta átti ekki að vera neinn
náttúrunafna boðskapur.
Þarna er krakkinn sunnan und-
ir bæjarvegg í glaða sólskini i
ágúst og horfir á nývirki suðvest-
ur á Kisa. Menn eru þar á ferð og
draga á eftir sér mikinn heyfleka.
Nú er í fyrnsku fallið hvort
þeir óðu vatnið í buxnahald og
mitti eða reru flekann áfram á
prammi. Þeir voru búnir að slá
ferginstoppinn, sem puntaði upp
á þetta stöðuvatn í krika suðvest-
ur undir Fljótsbakka.
Fergin er engu grasi líkt öðru.
Það vex i vatni. Þegar það er losað
á að skera það mitt á milli yfir-
borðs og botnleóju. Um fram alla
muni: Það má aldrei skera það
niðri í leirnum. Það er fergins-
morð. Um það bil helmingur af
hverju strái er venjulega niðri í
vatni og ber nokkurn leirlit. Hitt
sem uppúr er ber dimmgrænan
lit. Stráin eru sivöl og fríð. Það er
nokkur vandi að skera fergin svo
vel sé. Það er líka nokkur vandi
að gera ferginsfleka úr þvi, þegar
það er laust, og fleyta honum um
vatnið að þurrkvelli. Iléðan af
þarf enginn að læra það, þvi ferg-
in heyjar enginn maður framar.
Sjónarvottur okkar við bað-
stofustafninn má ekki kyrr vera
þegar heyskaparmenn nálgast
túnbakkann. Þetta er eins og að
ferðamenn séu að koma heim ti!
síns lands úr víkinfi. Drengur er
búinn að hlusta á fornsögulestur
mikinn part úr vetri, þar sem
oliulampi hafði brennt skamm-
bita nærri sundur yfir lampaglas-
inu. Ilann sendist suðvestur tún
til að sjá betur. Þetta er eins og
við vitum svipað og víkingar séu
að koma með feng sinn vestan um
haf eða austan úr Bjarmalandi.
Nema ferginið betur fenfiið. Þeir
stíga upp á bakkann bullblautir
upp eftir öllu og taka að moka úr
flekanum upp á hann. Þaðan á
svo að dræsa því upp um tún.
Aldrei framar verður hey lagt á
reipi og dræsað. Þetta eru nú
vinnubrögð þegar farið er aö
moka með göfflum upp úr vatn-
inu. Drengur má ekki kyrr vera
og byrjar að moka upp með sinum
eigin giifflum, berum fingrum.
Ilann hefur engan gaffal annan.
Mikið langaði hann þá til að vera
orðinn stór og annar eins heljar-
maður til athafna og þeir hinir
þarna. Það var eins og atvikin
vildu fara að eggja hann strax til
heyskaparverka, sem voru svona
stór í sniöum.
Hann var 6 ára eða 7. Kisaferg-
inið þakti allan vesturvöllinn.
Flekkurinn var tvöfaldur aö flat-
armáli móts við toppinn, sem los-
aður var, eða nærri því þrefaldur
þó. Þessi var vöxturinn.
Á sínum tíma var heyið sett
saman vestur við garð. Ég fer
ekki með, hvort það reyndust 20
baggar eða 30 ellegar eitthvað þar
á milli. Aðkomumenn en ekki
heimamenn áttu þetta hey. Prest-
urinn í Húsavík, séra Jón Arason,
fékk Kisaengið lánað þetta sumar
og gekk sjálfur í að heyja það með
tveim piltum sinum.
Ekki þó svo að skilja að heima-
menn væru aðsókpsminni i vot-
enginu en Húsvikingar. Nei, nei.
En það var víðar til fergin og
blástör í djúpengi.
Ekkert kúahey jafnast á við
fergin. Séra Jón ætlaði að drýgja
töðuna af Húsavíkurtúni meó
þessum heyskap og bæta kúm
sinum í munni.
Heyskapurinn hafði gengið eins
og í sögu hjá séra Jóni og heyið
var komið saman vestur við garð
ilmandi þurrt. Samt urðu tvö slys
í Kisa við þennan heyskap, þó um
annað vitnaðist ekki fyrr en
seinna.
Séra Jón tapaði hring sínum
niður í vatnið af hendi sér. Eigi
veit ég hvort það var sjálfur
tryggðapantur hans, giftingar-
hringurinn, eða annar, þó held ég
það helst.
Hitt var það að Húsvikingar
skáru ferginið of nærri rót. Van-
kunnátta við ferginheyskap olli
því að þeir skáru það niðri í leirn
um í staðinn fyrir að skera það
ofar. Allt sem lífsanda dregur
þarf að meðhöndla i samræmi við
lögmálin. Af þessum orsökum dó
ferginstoppurinn út og var aldrei
heyjaður framar. Fáein ár á eftir
sást þó strá og strá á stangli strita
við að lifa í botninum. En þau
fengu enga aðstoð frá öðrum
stráum og dóu því út. Kisi var
búinn að missa sitt mesta stolt að
fullu og öllu fyrir tilkomu Hús-
víkinga. Hann hafði að vísu
fengið gullbaug fyrir snúð sinn.
Með honum hefir hann þó aldrei
skartað hið minnsta, því hringur-
inn lagðist strax í botnleirinn og
faldi þar dýrð sína fram á þennan
dag.
Enginn býst við að dimmgrænn
ferginstoppur vaxi þarna framar.
Það mundi heldur enginn telja
lengur til fjármunalegs ábata.
Séra Jón mundi ekki heldur stíga
niður úr festingunni til að draga á
sig fingurguil, þó það flyti upp
einhvern daginn. Sá rógmálmur
er víst í engum metum þar upp-
frá, ekki einu sinni tryggðapantar
ástarinnar.
Ferginshey séra Jóns stóð fram
á vetur vestur við garð og var svo
sótt einhvern tíma fyrir jólin. Frá
því lagði ilman mikla inn í nasa-
holur heimakúnna, þegar
krakkarnir ráku þær götuna vest-
ur völlinn frá fjósinu i haga
morgun hvern hálft sumar. Þær
fengu þá vatn i munninn af ílöng-
un og tóku til fótanna á kostum í
áttina að sælgætinu, svo
krakkarnir komust fyrir þær
aðeins með naumindum og gátu
forðað þeim frá að gerast brotleg-
ar við boðorðin. Þetta var spari-
hey systra þeirra i Húsavíkurfjósi
og jólamatur. En það vissu þær
víst ekki. Kýr geta verið fleygi-
vakrar af freistingu þegar fergin
er annars vegar, og fingralangar í
ofanálag. — Þetta ferginsverk
gróf eftir fyrsta verulegum hey-
skaparáhuga hjá krakkanum.
Næstu vikurnar fór hann oft
með kaffi á engi og sá þar þá allt i
nýju ljósi. Þar voru síst minni
tilþrif en hjá Húsvikingunum í
Kisa. Um allan Kíl, Slý og Streitu
og allsstaðar reis störin upp úr
votenginu í öllu sinu veldi. Þetta
voru engin smáræðis strá. Eða
engjaflæmin. Vaxtarlag starar-
innar var eggjandi. Þetta voru
tveggja feta löng strá og á ein-
staka stað þriggja og sum fingurs-
gild við rótina. Og þetta vöxtulega
gras fór upp á þurrkvellina með
tilstuðlan atorkunnar.
Menn mega trúa því að verklag-
ið kom fljótt inn í hugarheim
krakkans. Það tognaði úr honum
við að horfa á þá sem sóttu störina
út í vötnin og kornu með hana í
haugum upp á þurrkvöllinn. Það
var blár krakki, sem ekki skildi
hvað var að gerast. Það lá líka í
andardrætti allra þegar þeir
tylltu sér niður á ýtu og fóru að
drekka kaffið. Grasið, heyið^ar
undirstaða alls veraldargengis,
meira að segja sálarfriðs þegar
vetraði að. Og undirstaða hey-
skaparins var atorkan. Halda
menn að svona augljós sannindi
hafi farið fram hjá krakkanum?
Á enginu gerðu menn ný og ný
strandhögg. Það voru manndóms-
högg. Sá krakki var smárra sanda
og sæva, sem ekki fann að svona
var það. í honum var enginn veig-
ur. Þetta teygði úr smáfólki og
innan um það kviknaði ljós og
gerði bjart kringum sig. Allt var
af grasi komið, heyi. Ekkert til
hnífs og skeiðar án heys, þegar
rétt var rakið til rótarinnar. Eng-
inn klæðnaður án heys. Engin
kind ef ekki var hey. Engin kýr.
Hesturinn óx og dafnaöi og hélt
lífi á heyi. Burðarþol hans og
dráttarafl var gras, hey i um-
breyttu formi. Grasið gaf lifinu
lit, án þess engin efni, aðeins basl
og bágindi. Engið gaf. Heyskapar-
maðurinn tók. Enginn þurfti að
halda að stráin færu að slá sig
sjálf, draga sig upp sjálf, þurrka
sig sjálf. Og enginn kom utan að
frá voldugum stjórnarráðum til
að rétta heyið upp í hendur þeirra
sem ekkert höfðust að. Nei. Það
var betra að til voru karlar i krap-
inu, sent höfðu buröi til að taka
stráin, þegar guð var búinn að
láta þau spretta, og bjarga þeim
heim í tóft fyrir vetur.
Með þetta allt í huga fór ungl-
ingurinn ekki að þola sér við
nema biðja um orf og hrífu og
leggja sjálfur hönd á þau. Þetta
var ekki af kröfugerð annarra til
lítils fólks. Það kom eins og af
sjalfu sér að innan. Það kom bara
yfir það eins og sundlöngun
andarungans, sem henti sér út á
fyrsta pollinn, sem hann sá, ný-
kominn úr egginu.
Framhald á bls. 15
©