Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1976, Blaðsíða 12

merkilegur, því að oft getur kom-
irt sér vel art geta gert sig ósýni-
legan. Þetta er reglulegur steinn,
en þó eru mönnum kennd ýmis
kynjaráö til þess aö ná í hann. lfkt
oj? er um óskasteininn, og ma vera
;iö þeim sé ruglaö saman. Annars
eru taldir ýmsir fundarstaöir.
Steinninn er dökklifrauöur á lit
og finnst bæði í kjóahreiöri og
músarrindilshreiöri. Auk þess
finnst hann oft viö sjó. ár og læki.
og eins á víöavangi. En mönnum
helst ekki vel á honum, þótt þeir
finni hann. Leggi þeir hann fró
sér. finna þeir hann ekki aftur.
Séra .Jön Norömann segir í
..Allrahanda" aö Helga amma sín
hafi eitt sinn verið að leita aö
steinum, ásamt öörum hörnum.
Fann hún þá einn fallegan stein
og stakk honum upp i sig. Þá
hvarf hún hinum hörnunum og
tóku þau aö undrast hvað af
henni heföi oröiö. Eóru þau þá aó
kalla á hana, og hún svaraði, en
þau sáu hana ekki að heldur. Þá
fleygöi hún steininum, og þá sáu
börnin hana undir eins og var nú
ljóst aó hún hafði fundiö huliös-
hjálmsstein. Var nú farið að leita
að honunt, en hanri fannst aldrei
aftur.
Svipaða sögu segir Sigfús Sig-
fússon í Þjóðsögum sínum. Ung
systkin fundu huliðshjálmsstein i
kjöahreióri. Var hann lítill og ein-
kennilegur. Drengurinn tók hann
í lófa sér or hvarf þó systur sinni.
Hún fór að kalla ó hann, en hann
svaraði or Iét hana þreifa á sér,
en hún sá hann ekkí að heldur.
Sleppti hann þá steininum og um
leið sá hún hann. Kn er þau ætl-
uðu að taka steininn aftur. þó sást
hann ekki og fundu þau hann
aldrei.
Sennilega hefir lífsteinninn
verið f rægastur allra nóttúru-
steina eigi aðeins f.vrir þaö. að
hann gat grætt öll sár, heldur
lifgar hann þá, sem dauðvona eru
og getur gert menn ödauðlega.
„Hann finnst þar sem jörðin velt-
ist um of* skrugf’a fellur. Hann er
rauður á lit og lítill. Hann finnst á
háfjöllum. Þar grandar ekki eld-
ur sem lífsteinn er inn horinn."
Ef menn vilja verða ódauðlegir,
þá skulu þeir gera skinnsprettu
undir vinstra armi of> stinga stein-
inum inn í sárið, en það grær þá
undir eins or steinninn geymist
undir húðinni. Sá sem fer þannig
að, getur ekki dáið, nema því aö-
eins aö láta skera til steinsins og
ná honum.
Sigfús Sigfússon segir ein-
kennilega þjóðsögu um þessa líf-
náttúru steínsins: ..Sagt er að út-
lendir fiskimenn hafi setíð um aö
stela hér rauðhærðum drengjum
til þess að hafa þá í beitu. Þeir
höfðu alltaf lifstein með sér og
trööu honum inn í líkiö, og þá
helst þaö eins og lífandi, þar til
allt var skorið í beitu."
Talað er um lifsteinahellu. Hún
á að vera hol að innan. og í því
hólfi eru steinarnir, en þeir koma
út á Jónsmessunótt til þess að
leika sér. Slík lífsteinahella á að
vera í Kofra og jafnvel í Baulu
lika. Víðar munu þær finnast eins
og þessi saga sýnir: Oddur biskup
Einarsson var einu sinni á vfsit-
asíuferð og gisti í Kalmanstungu
á Jónsmessunótt. Um morguninn
fyrir sól fór hestadrengur hans að
smala hestum þeirra biskups.
Hann fór norður á engjar og norð-
ur yfir Norlingafljót og upp i
hátsinn fvrir austan Fljótstungu.
Þar varð fyrir honum hellusteinn
og á honum nokkrir smásteinar,
sem voru á sífelldum hlaupum
um helluna. Þeir ýmist hoppuðu
hver yfir annan, eða hlupu hver i
kringum annan, eins og lömb á
vori. Þeir voru bleikleitir, en þó
með ýmáum litum og misstórir.
Pillinum varð starsýnt á þetta
furðuverk. Þegar hann haföi
horft ó það stundarkorn, tók hann
einhvern minnsta steininn, fór
með hann heim og sýndi biskupi.
Biskupi þötti mjög vænt um stein-
inn og sagði að það væri ,,líf-
steinn" og heljan „lífsteinahella".
En þar af má marka hve vænt
biskupi þótti um steininn, aö
hann gaf piltinum 20 hundraða
jiirö fyrir hann. —
Hér haf þá veriö taldir nokkrir
náttúrusteinar, en margir fleiri
munu hafa verið til. Þar á meðal
var steinn, sem ógæfa fylgdi og
kallaöur var Ólánssteinn. Dreng-
ur nokkur að Fjallseli í Fellum
eystra fann eitt sinn rauðan stein
egglaga. Þegar fóstra hans sá
steininn sagði hún: „Fargaöu
þessum steini sem fljótast, það er
ólánssteinn." Ejn ekki er getið um
hvers vegna honum fylgdi ógæfa.
Aftur á móti varð brennisteinn-
inn sannkallaöur ógæfusteinn,
þvi að úr honum var gert púður.
Það var fyrsta múgdrápsvopnið
og um það kvað Sigurður Breiö-
fjörð svo:
Hermenn. borgir, hús og skip
á hafnar mjúkum dýnum,
verður allt í einum svip
eldur í kjafti þínum.
Hati þig sérhver hugmynd kvik
á himni, sjó og landi,
aldir, daga og augnablik
eisa full af grandi.
I hrokafullri sjálfumgleði geta
menn nú brosað af meðaumkun
að þjóðtrú allra alda og undrast
hvað forfeðurnir voru heimskir
að gleypa við öllum hégiljum. Og
sú heimska er ekki talin minnst,
að trúa því, að steinar geymi í sér
dularöfl.
Þessir menn gleyma því, að í
þjóðtrúnni birtist fyrsti vottur
allra vísinda. Kemur þetta nú
einna ljósast fram í trúnni á nátt-
úrusteina.
E’yrir örófi alda hafa vitringar
fengið hugsýnir og hugboð unt
ótal greinar sköpunarverksins.
Fáfróður almúgi gat ekki skilið
þetta þá, en túlkaði það ásinn veg
og bætti við ýmsum ályktunum og
ágiskunum eftir sínu höfði, öld
fram af öld. Þetta varð þó til þess
að sögurnar geymdust, þar til nýir
vitringar komu fram og sönnuðu
að kjarni þeirra væri réttur.
Vér vitum ekki hvar hún er upp
runnin trúin á náttúrusteina. Ef
til vill er hún komin frá vitring-
um margra þjöða. En það er talið
eitt af mcstu afrekum nútímavís-
inda að sanna, að þessi trú hefir
verið rétt. Mann hafa nú uppgötv-
að að efniö er ekki annaö en
bundin orka, og þar er ekki við
lambið að leika sér. Ur náttúru-
steinum hafa vísindamenn leyst
kjarnorkuna, sem nú ógnar til-
veru mannk.vns á þessari jörð.
Dularkraftar þeir, sem vitring-
arnir fornu sáu 1 hugsýn að fólgn-
ir voru í efninu, hafa verið leystir
úr læðingi svo rækilega að öllum
stendur ógn af.
Verbúöarrústir ö
Selatöngum
Selatangar eru undarlegt
ævintýraland og óviða munu
jafnskemmtilegar minjar um
útræði hér á landi og einmitt
þar, þótt staðurinn hafi verið
lítt þekktur fyrr en nú á síðustu
árum.
Selatangar eru um það bil
miðja vegu milli Grindavíkur
og Krýsuvikur, nokkru austan
við Isólfsskála. Þarna hefur Ög-
mundarhraun gengið í sjó fram
og myndað tanga og er þar
sæmileg lending. Hana hafa
menn hagnýtt sér og smám
saman myndazt þarna verstöð,
sem harla lítið er þó vitað um
úr rituðum heimildum. Hins
vegar vitna rústirnar um það,
sem þarna hefur farið fram.
Hér er fjöldinn allur af fisk-
byrgjum og nokkrar verbúðir,
sem hægt er að greina, og er
þetta listilega vel hlaðið úr
hraunhellum og stendur allvel,
þótt tímans tönn hafi unnið á
sumu.
Síðast er talið, að róið hafi
verið frá Selatöngum 1884.
Fyrir mun hafa komið, að menn
lentu á Selatöngum síðar ef
lending var ófær annars staðar,
en siðasti formaður af Selatöng-
um mun hafa verið Einar bóndi
í Stóra-Nýjabæ í Krýsuvik
Einarsson, afi Þorvaldar
Þórarinssonar lögfræðings.
Ruddur vegur liggur af þjóð-
veginum, ísólfsskálavegi, gegn
um hraunið og niður á Sela-
tanga, en hann er illfær litlum
bilum. En fjarlægðin er ekki
meiri en svo, að þeir, sem rösk-
ir eru til gangs fara það á
stuttri stundu og er vissulega
ástæða til að hvetja þá, sem
áhuga hafa á minjum sem þess-
um, að kynnast þessum
einkennilega minjastað.
Erfitt er nú að sjá, hverju
hlutverki hver og ein rúst hef-
ur gegnt, enda eru þær mjög
misgamlar og hinar elztu
nokkuð ógreinilegar. Þó má
yfirleitt greina verbúðirnar af
bálkunum, sem sofið hefur
verið á, og sumar eru skiptar
með vegg. Uppsátrið sést einnig
allglöggt, en rústirnar ná yfir
talsvert stórt svæði með
sjónum.
Vestan við rústirnar er sand-
fjara og í hraunjaðrinum þar
vestan við er hellir, Nórarhell-
ir, sem hægt er að komast í um
fjöru. Hann mun draga naf sitt
af þvi, að Hraunsmenn I
Grindavík geymdu þar sela-
nætur sínar.