Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1976, Blaðsíða 14

Einu sinni voru allir
íbúar jarðarinnar
hirðingjar og enn
reika 50 milljónir
manna fram og aftur
án tillits til landa-
mæra og þjóðernis,
sem einkenna hið
búfasta mannkyn.
En sem ættflokki
fækkar þeim stöð-
ugt. Lífsvenjum
þeirra er ógnað.
Heimur nútimans.
hefur ekki rúm fyrir
stærsta minnihluta
sinn.
Hirðingjar
— stærsti minnihlutahópur
jarðarinnar
EFTIR FRIÐRIK
SCHJANDER
Fimmtfu milljónir er ekki smá-
ræðisættflokkur Hann er álfka
stór og Bretar og Frakkar hvorir
um sig, og sfður en svo „litli
bróðir" f fjölskyldu heimsins.
Samt sem áður er til fimmtfu-
milljóna manna ættflokkur, sem
heimurinn heyrir sjaldan getið
— hann á ekkert rúm f alþjóða-
samfélagi, hann vantar foringja
og formælendur. Hann er stærsti
minnihluti heims, en hefur engin
áhrif, ekkert vald.
Þetta eru leifar hirðingjanna.
Búfjárfólk, sfgaunar, bedúfnar,
reikandi ættflokkar, sem láta sig
ekki varða landamæri og þjóð-
erni.
Síðustu leifar
Hirðingjar eru óupplýst fólk,
því að skólar og menntun fara
ekki saman við flakk þeirra. Þeir
eru þóttafullir og mikillátir, og á
fólk, sem hefur valið sér fasta
búsetu, Ifta þeir meðaumkunar-
og fyrirlitningaraugum.
1 rauninni eru hirðingjar
sfðustu leifar frumbyggja jarðar,
þvf að einu sinni vorum við allir
hirðingjar og það er ekki fyrr en
á sfðasta skeiði sögunnar, að
mestur hluti fbúa jarðar hefur
tekið sér fasta búsetu. En nú er
það aðeins Iftill hundraðshluti
þeirra, sem flakkar stöðugt um,
og hann er að finna á landbelti,
sem teygir sig um Mið-Afrfku og
Mið-Austurlönd til Pakistan.
Hirðingjum fækkar sf og æ.
Stjórnmálaástand og tækniþróun
hafa hjálpazt að þvf að gera þeim
erfitt fyrir að viðhalda ævaforn-
um lifnaðarháttum sfnum.
Margir hirðingjaætt-
stofnar hafa lagt ár-
ar í bát.
Seinustu tuttugu til þrjátfu ár-
in hafa margir hirðingjaflokkar
verið neyddir til fastrar búsetu.
Sem dæmi má nefna Eskimóa f
Grænlandi og Sama nyrzt f
Noregi og Svfþjóð. Að vísu eru
enn sem komið er margir Samar
og Eskimóar, sem á vissum árs-
tfmum færa sig til og reika um
sem búf járfólk, veiðimenn og sjó-
menn, en þeir- eru allt fyrir það
„skrásettir“ þjóðfélagsþegnar og
hafa sitt persónunúmer, lífeyri
og fast heimilisfang.
Indfánar f Bandarfkjunum
voru lfka hirðingjar unz þeim var
þjappað saman f sérlendur, og
það sem sfðar hefur Snert
menningu þeirra bendir ekki til
góðs fyrir aðra hirðingja, sem
fyrr eða sfðar verða að gefa upp
flakktilveru sína.
Að breyta lifnaðarháttum er
ekki gert f einu kasti, og
hirðingjarnir veija helzt það lé-
legasta úr menningu hinna bú-
föstu. Og fá þá um leið orð á sig
að vera yfirborðslegir og kæru-
litlir — þó að sannleikurinn sé sá
að þeir hafa verið sviptir sinni
eigin menningu án þess að fá
nokkuð f staðinn til að fylla upp
tómið.
Stöðugt á undan-
haldi
Eftir þvf sem tækniþróunin
hefur sðtt fram hafa
hirðingjarnir verið á undanhaldi.
Bithagar þeirra hafa verið rækt-
aðir og skipulagður landbúnaður
hefur lagt undir sig þá jörð, sem
þeir litu á áður sem sfna eign.
Bráðum er eyðimörk og
skrælnuð lönd það eina sem eftir
er skilið handa hirðingjunum.
Sfðustu tvö árin hefur veðurfarið
verið óvcnjulegt á svokölluðu
Sahelsvæði f Afríku, og heimur-
inn hefur veitt þvf athygli, hve
Iffskjör hirðingjanna eru bág.
Þeim hefur verið ýtt inn á
svæði sem aðrir hafa ekki viljað
Ifta við hingað til. En einn góðan
veðurdag verða hirðingjarnir
neyddir til að hopa enn frekar á
hæli, unz þeim verður ekkert
eftir skilið.
Þá komast þeir ekki lengur hjá
þvf að fá sér fastan samastað, ef
þeir eiga að hjara af. Og þá lenda
þeir að sjálfsögðu aftast f bið-
röðinni að Iffsgæðunum.
Með öðrum orðum — það er
ótrygg framtíð, sem bíður þessara
fimmtfu milljóna manna, ef
heimurinn tekur ekki á sig
ábyrgð á sfðustu hirðingjasam-
félögunum. Vissulega reyna yfir-
völd f mörgum löndum að búfesta
hirðingjana, en það er ekki fyrst
og fremst með velferð
hirðingjanna fyrir augum. Þar
geta aðrar hvatir komið til — þau
vilja hindra óspektir f vissum
landamærahéruðum eða stöðva
útbreiðslu smitandi sjúkdóma.
WHO, Alþjöðaheilsugæzlan,
hefur látið rannsaka heilsufar
hirðingjanna einmitt vegna þess,
að menn hefur grunað að þetta
flökkufólk geti verið hættulegir
smitberar. En það hefur sýnt sig,
að mjög oft eru hirðingjarnir
bæði frfskari og bctur nærðir en
nágrannar þeirra, sem eiga fasta
bústaði.
Mjótt er bilið milli
sæmilegrar afkomu
og hungurs.
Hins vegar er bilið milli bjarg-
álna og sultar oft mjótt meðal
hirðingjanna. Þeir lifa á búfénaði
sfnum og tvö þurrkaár með
lélegri beit geta orðið örlagarfk
fyrir afkomu þeirra. Heilir ætt-
stofnar geta þurrkazt út.
Hirðingjarnir eru oft sakaðir
um að vera óþrifnir en könnun
hefur afsannað þetta.
Lifnaðarhættir hirðingjanna
eru f rauninni fremri cn þorps-
búa sem eiga hcima næst þeim.
Þeir flytja matarleifar og úrgang
f burtu og þegar þeir að fimm
árum liðnum snúa aftur við til
fyrri tjaldstæða sinna hefur
náttúran fyrir löngu þrifið ti!
fyrir þá, þvf að þeir hafa engin
niðursuðufiát, plastpoka og
flöskur til að skilja eftir.
Menn þvo sér
úr sandi!
Það er auðvitað cðlilcgt að
menn haldi, að hirðingjar séu
óhreinir, búandi við veðráttu, þar
sem vatn er dýrmæt vara, er fara
verður sparlega með. En einmitt
þcssar ástæður hafa kennt
hirðingjunum að halda sér tit-
tölulega hrcinum með öðrum
hjálpargögnum og til eru f raun-
inni hirðingjar, sem allt frá
vöggu til grafar nota nauðalftið
vatn sér til þrifnaðar. Þetta á til
dæmis við um hinn sagnfræga
Tuaregaættlokk inni f Sahara,
einn af sfðustu leifunum af
ósviknum hirðingjastofni. Til er
um það bil hálf milljón af
Tuarcgum, sem dreifðir eru yfir
stór flæmi f suðurhluta Sahara.
Þeir safnast sjaldan saman f stóra
hópa heldur slá niður tjöldum
sfnum langt frá öðrum. Tuaregar
varðv.eita málshátt, sem er á
þessa leið: „Þvf lengra, sem er á
milli tjaldanna, því skemmra er á
milli hjartanna“, og samkvæmt
þessu lifa þeir. Það er f f jöllunum
f svo nefndu Hoggarhálendi að
stærstu Tuaregahópana er að
finna og Hoggar hefuf Ifka verið
mikilvægasti dvalarstaður
þessara hirðingja. A liðnum öld-
um hefur þróazt með þeim undra-
verður hæfileiki til að lifa af í
einum ömurlcgasta hluta Sahara-
eyðimerkurinnar.
Þar eð aldrei kemur hér deigur
dropi úr lofti, scgir það sig sjálft,
að þjónustan við heilsu og hrein-
læti er þeim óþekkt fyrirbrigði.
Vatn er of dýrmætt til þess að
nota það f þessu augnamiði, cn þó
furðulegt megi heita virðast
Tuaregarnir ekki sérlega óhrein-
ir. Þeir nudda sig mcð sandi og
hatda sér ótrúlega hreinum með