Lesbók Morgunblaðsins - 18.07.1976, Blaðsíða 2

Ólympíumaður er sá, sem trúir
á hugsjónina um Ólympíuleikana,
— og tekur þátt í þeim. Margir
teija Jesse Owens mestan þeirra
allra. Það mætti jafnvel halda því
fram með nokkrum rétti, að hann
væri fremsti íþróttamaður allra
tíma. Owens tekur ekki undir
þetta sjálfur. Og hann lifir ekki i
endurminningunni. Það gera þó
margir gamlir íþróttamenn.
Owens kemur ekki heldur til
hugar að bera afrek sín saman við
afrek yngri manna til þess að
sýna, að enginn hafi nokkurn
tíma tekið sér fram, eins og al-
gengt er um iþróttamenn. „Menn
geta ekki farið aftur í tímann,“
segir hann. „Það er langt liðið frá
því að ég var í fararbroddi. Það
væri til lítils að bera árangur
minn saman við árangur yngri
manna. Slíkur samanburður er
fánýtur.“
Owens heitir James Cleveland
Owens fullu nafni og er sonur
óbreytts baðmullartínslumanns
frá Alabama. Nú eru bráðum 40
ár liðin frá þvi að hann gat sér
heimsfrægð á Ólympiuleikunum í
Berlin. Hann vann þar til fjög-
urra gullverðlauna og gerði
Hitler gramt í geði, svo ekki sé
meira sagt. Það var sannarlega
ekki ætlunin, að svertingi sigraði
á þessum leikjum. Það áttu hinir
kynhreinu, arisku íþróttamenn að
gera.
Owens hefur nú tvo um sextugt.
Hann býr á búgarði skammt utan
við Phoenix í Arizona og nýtur
Sagan um Jesse Owens er
klassísk olympísk saga, sem rifj-
uð er upp fyrir hverja Olympíu-
leiki; ekki vegna þess að met
hans hafi staðið öll átök af sér,
heldur vegna þess að Owens var
greinilega óvelkominn á
Olympíuleika Hitlers og hann
vann sigur í f jórum greinum með
glæsibrag sem jafnan er vitnað
til. Hér til vinstri er Owens I stofu
sinni, 62 ára gamall, umkringdur
verðlaunagripum. Segja má, að
hann hafi lifað á þeirri frægð,
sem honum hlotnaðist í Berlfn
1936. Alan Hubbard ræðir hér við
Owens.
frægðarinnar. Húsið er glæsilegt.
Þar eru veggir þaktir minjum um
íþróttaferil eigandans, heiðurs-
skjöl, Ijósmyndir og verðlauna-
peningar. Owens bjó áður i
Chicago, en fluttist til Arizona
fyrir orð Jack Leonards, gamals
vinar síns. Taldi Leonard, að þar
væri hægara fyrir Owens að sinna
störfum sínum.
Ófáum frábærum iþróttamönn-
um hefur lánazt að lifa á frægð-
inni alla ævi og Owens er einn
þeirra. Hann er á stanzlausum
ferðalögum um þver og endilöng
Bandaríkin. Það er starf hans að
opna sýningar, halda ræður og
erindi í alls kyns klúbbum og
félögum og útbreiða yfirleitt
Ólympíuhugsjónina sem víðast.
Hefur hann af þessu dágóðar tekj-
ur nú orðið. Hann hefur sérstaka
skrifstofu til að skipuleggja þessa
starfsemi, þvi að hún er bæði víð-
tæk og tímafrek. Hefur Jack
Leonard verið honum innan
handar í því efni.
„Ævinlega reyna einhverjir að
misnota menn á borð við Jesse,"
segir Leonard. „Jesse er fullgóð-
lyndur. Hann vill vingast við alla
og er bölvanlega við það að neita
þeim um greiða. Hann hefur
sæmilegar tekjur nú orðið, en það
veitir ekki af þeim. Frægðin
kostar talsvert stundum. Jesse fer
ekki svo á milli fylkja, að hann
greiði ekki stórfé þjónum, burðar-
mönnum og sendlum. Óbreytt
fólk gæti gefið þessum mönnum
hundrað krónur í þjórfé, en Jesse
verður að gefa þúsund. Hann vill
ekki, að það orð komist á sig, að
hann sé nánös. Það mundi mælast
illa fyrir.“
Owens 'er reglumaður. Þó þigg-
ur hann í glas endrum og eins, en
það er allt og sumt. Honum finnst
hann verði að ganga á undan
æskufólki með góðu fordæmi. Það
er honum mikið áhugamál. Hann
er líka trúhneigður maður, en
„flaggar því ekki“, eins og
Leonard segir.
Það stóð þannig á, þegar ég
ætlaði að hitta Owens, að hann
var að koma af golfvellinum og
átti fyrir höndum að fara til
Phoenix að halda ræðu. En kona
hans sagði mér að koma samt.
„Honum þykir svo gaman að
tala,“ sagði hún.
Það er auðséð á Owens, að hann
hefur ekki lifað óhófslífi um dag-
ana. Hann er enn þráðbeinn í
baki og litlu þreknari en forðum
daga. Hann er rólyndislegur mað-
ur og ljúfur í viðmóti. Hann er
hreyknari af fjölskyldu sinni en
íþróttaafrekum sínum. Hann er
líka mjög hreykinn af því að vera
Ólympíumaður.
Hann boðar Olympiuhugsjón-
ina hvar sem hann fer. Hann
boðar hana í skólum ungmenna-
félögum og klúbbum fullorðinna.
Hann hefur boðað þessa hugsjón
framar en nokkur annar maður i
veröldinni.
„Ég tala oftast um ástæður
manna og markmið. Ég reyni að
vera uppbyggilegur í málflutn-
ingi. Ég held þvi fram, að öllum
sé hollt að eiga sér drauma og
óskir. Menn verða að vita, hvert
þeir vilja stefna. Ég tala oft um
sigurvilja, en legg áherzlu á það,
að menn verði að kunna hvort
tveggja að sigra og tapa. Ég reyni
að sannfæra þá um það, að þeir
geti orðið ánægðir, ef þeir leggi
sig fram, hvort heldur það er í
iþróttum, tónlist eða einhverju
öðru. Sjálfur á ég Ólympíuleikun-
um allt að þakka. Ólympiuhreyf-
inguna tel ég mestu hreyfingu,
sem orðið hefur.
Hugsjónin um þessa leika er
mér sérlega kær. Mér þykir gott
til þess að vita, að 12 þúsund
manns frá 150 þjóðlöndum skuli í
raun og veru geta unað sér
saman. Þetta er heillandi hópur,
sem tekur þátt í Ólympíuleikun-
um. Hvergi annars staðar getur að
finna aðra eins ögun og þjálfun,
jafnmarga menn ákveðna í þvi að
leggja sig fram. Þúsundir ein-
staklinga ganga fylktu liði inn á
völlinn að morgni dags og koma
heim í búðirnar að kvöldi. Þarna
kynnast þeir annarra þjóða fólki
og vingast við það. Hvergi koma
jafnmargir menn af ólíku þjóð-
erni saman og á Ölympíuleikjun-
um. Fæstir eru mæltir á tungur
margra hinna. En þeir una saman
fyrir því.
Samt er þjóðernishyggja rfk á
leikjunum og ekki er hægt að láta
hana sem vind um eyru þjóta.
Fólk elskar land sitt og virðir
þjóðfána þess og það verður mað-
ur að skilja.
Ég trúi á Ólympíuhugsjónina.
Ef ekki væru Olympiuleikarnir
sæti ég ekki hér og þú ekki
heldur.“
Owens gerir fleira en tala máli
Ólympíuleikanna. Hann hefur
verið ötull að safna fé fyrir
Ólympíumenn. En hann er ekki
lengur í neinum beinum tengsl-
um við íþróttamenn.
„Ég er ánægður með minn
hlut,“ segir hann. „Nú sit ég bara
að tjaldabaki. Ég er fús að gefa
ráð, sé þess óskað, en ég gef
íþróttamönnunum sjálfum aldrei
ráð. Ég ráðlegg frekar þjálfurum.
íþróttamaöur má aðeins hlusta á
einn í einu. Það er ekki gott, að
margir séu að halda að honum
ráðum.
Það er eins um hlaup og golf.
Menn geta lesið margar bækur og
hlýtt á annarra ráð. En þegar til
kemur verða þeir að taka ákvarð-
anir sjálfir. Þeir verða að eignast
hver sinn sérstaka stíl og aðrir
geta ekki ákveðið hann fyrir þá.
Ég var svo heppinn í æsku, að
margir vildu mér vel og studdu
mig til þroska. Ég hafði að vísu
nokkra hæfileika, en þeir eru
vandmeðfarnir og enginn vandi
að spilla þeim. Einhver kunnáttu-
maður verður að vera manni
sífellt til halds og trausts, svo
Owens á Olympfuleikunum 1936 ásamt þýzka langstökkvaranum Lutz Long. Þeir háðu eftirminnilegt
einvfgi um gullið og Owens sigraði með 8,06 m stökki. Lutz féll í stríðinu á Sikiley fáum árum sfðar.