Lesbók Morgunblaðsins - 15.08.1976, Blaðsíða 9

nan sem
sér fyrir
Vigeland
gips. Hún lærði að taka Ijósmyndir og
tók óteljandi myndir af höggmyndun-
um á öllum sköpunarstigum þeirra,
frá þvl er grindin var gerð af járni og
innsti leirinn lagður við og síðan eftir
því, sem verkinu miðaði áfram dag
frá degi, fyrst I miklum massa og svo
þegar hreyfing og hrynjandi fóru að
koma í Ijós og myndin öðlaðist æ
voru erfið og annasöm fyrir Vigeland.
En einnig gjöful. Þegar fyrir alda-
mótin hafði hann tekið að sér verkefni
við endurbyggingu dómkirkjunnar i
Þrándheimi. Það bætti að vísu efna-
haginn, en honum fannst hann vera
of ófrjáls. En svo jókst honum sköp-
unarmáttur, svo um munaði, á Ham-
arsborg. Hann bjó þar skammt frá.
Haugen var þá lítill og vinalegur bær
með litlum timburhúsum og vatns-
pósti. Vigeland varð hinn mikli maður
á þeim slóðum, menn litu til hans
með lotningu. Hann var frægur og
það var skrifað um hann I blöðin.
Klæðnaður hans, kúluhattur, stór
slaufa og fötin gipsi ötuð, varalveg I
samræmi við það, sem fólki fannst,
að listamanni sómdi. Og svo reykti
hann alltaf vindil. Hann gildnaði mjög
með aldrinum. En Inga Syvertsen var
há og grönn, og Vigeland sagði, að
hún ynni á við þrjá.
Hún var fyrirsætan að einu mynd-
inni í torso, sem hann nokkru sinni
gerði. Það er sérlega fallegt og hug-
næmt verk, sem síðan var höggvið I
marmara. Myndin var höggvin i
marmara í mörgum útgáfum. Hin
annarri verið. Og hún hafði reynt
það, hversu hræðilega hann gat þotið
upp, verið óbilgjarn og hamslaus af
reiði. Hún las og lifði margt með
Vigeland, naut útsýnis í lifinu, sem
hún ella hefði farið á mis við. Hún
dirfðist að líkja honum við kafteininn í
„Dauðadansinum" eftir Strindberg,
og hún gat yfirleitt sagt hluti við
hann, sem enginn annar þorði. En
þau höfðu einnig átt margar yndisleg-
ar stundir saman. Þau ferðuðust um
landið og einnig víða um Evrópu.
Hans biðu síðar jafn ríkuleg
sköpunarár, þegar hann vann að
myndunum í Frogner garðinn,
minnismerkið um hugmyndir hans,
sköpunarmátt hans, sem er einstæð-
ur í heimssögunni. Þar eru firn af
mannsöfnuði i Einsteinungnum,
gagnþétt fólk i kringum hann og á
brúnni. En þannig var það ekki á
timum Ingu Syvertsen. Þá var hann
enn skáld í sínu efni og gerði sérfulla
grein fyrir hinum feikilegu, skáldlegu
hæfileikum sínum. ,,Ég er Guð, sem
geri alla hluti rétt," hrópaði hann einu
sinni. Skelfingu lostin svaraði hún, að
þannig mætti hann ekki tala. Hann
gat hann komið þannig fram! Það er
skrítið að hugsa til þess, að nákvæm-
lega hið sama gerði Picasso nokkrum
árum síðar gagnvart vinkonu sinni
Francoise Gilot, þegar hann rak hana
á dyr. Þannig geta menn verið ósköp
smáir og lúalegir sem menn þrátt fyrir
alla snilligáfuna.
Veslings Inga Syvertsen. Öll bréf
þeirra á milli voru eyðilögð. Hún varð
að láta sér nægja minningarnar einar.
Hún sagði reyndar seinna, að Vige-
land hefði heldur ekki getað gleymt
henni. Fólk á hans vegum njósnaði
um hana, og hann hringdi til hennar
bara til að hlusta á hana, sagði hún.
Það er nú ekki mjög trúlegt, en það
kann að hafa verið einhver huggun
fólgin í þvi. Það er erfitt að koma þvi
heim og saman, að sá listamaður í
Noregi, sem mest átti annrikt, skyldi
vera svo upptekinn af að fylgjast með
henni, sem hann hafði skilið við. En i
meira en tuttugu ár var það hún, sem
skapaði þessum erfiða og óþjála
manni heimili og var honum ómiss-
andi aðstoðarmaður i starfi.
Nú voru miklir viðburðir í vændum.
Óslóarborg ætlaði að byggja risastóra
Þrjár myndir af Gustav
Vigeland, teknar á ólíkum
aldursskeiðum. Lengst til
vinstri er Vigeland ungur
maður og óráðinn, á mið-
myndinni er hann i vinnu-
stofu sinni árið 1903, byrj-
aður lífsstarf sitt af fullum
krafti og hér til hægri sést
listamaðurinn á vinnustað
sínum árið 1918.
meira Iff. Vigeland vann geysihratt og
fór mjög skipulega að við hin stóru
verk — þau urðu einfaldlega stækk-
anirá frumdrögunum. Hann vann
mjög nákvæmlega að undirbúningn-
um, frummyndunum. Þegar hann
hafði tekið ákvörðun, gekk allt hratt.
Og Inga Syvertsen aðstoðaði hann
við allt. Hann var að vfsu 1 7 árum
eldri en hún, en ungar konur verða
oft ástfangnar af mönnum, sem eru
þrjátíu eða fjörutiu árum eldri en þær.
— Og því má ekki gleyma, að
Gustav Vigeland birtist bæði á Ijós-
myndum og í frásögnum sem hetja á
mælikvarða Nietzsche. Hann gat ver-
ið meðafbrigðum aðlaðandi og hreif
konur með karlmannlegum krafti sín-
um, andlegum og líkamlegum. Hann
kvæntist um það leyti, sem hann
kynntist Ingu Syvertsen, en það var
samband, sem i rauninni var þegar í
upplausn. Þegar Vigeland minntist á
þetta hjónaband síðará ævinni, var
hann bæði bitur og orðljótur.
Það var Inga Syvertsen, sem átti
eftir að setja svip sinn á list hans.
Vaxtarlag hennarog andlitsdrætti má
finna i fjölda höggmynda, þar sem
viðfangsefnið er maður-kona. Og hún
hafði einnig yndislegt hár. Það sagði
meistarinn. Hún varð að láta það falla
frjálst og sitja fyrir þannig. Þessi ár
fegursta varð eftir í safninu, en eina
fékk læknir hans og vinur, Valentin
Fúrst. Myndin er sígild, óháð tíð og
tíma. Fyrirsætan sat með fætur sund-
ur í hvildarstöðu og studdi hand-
leggjunum á grunninn. En högg-
myndin varð i torso eða búkmynd,
þ.e. handleggirnir voru sniðnir burt.
Hið langa andlit i umgjörð skrýfðra
lokka, hátt nefbak í sátt við ennið,
heldlegur munnurinn, allt komst til
skila, sem prýddi Ingu Syvertsen,
þegar hún var í blóma lífsins.
Og hún birtist einnig í fjölda ann-
arra höggmynda.
Að lokum þurfti listamaðurinn ekki
að hafa hana stöðugt fyrir framan sig.
Drættir hennar höfðu greypzt í huga
hans fyrir fullt og allt. Þá má sjá í
marmarastyttunni af unga manninum
og konunni ungu — myndin er eins
og ástarljóð.
Sjálf sagði Inga Syvertsen, að
Vigeland hefði oft beðið hennar.
Hann teiknaði skartgripi, sem hann
lét smíða handa henni, meðal annars
gullhring — tvö bönd, sem fléttast
saman. Bónorðunum svaraði hún
þannig, að hún héldi ekki, að hjóna-
bandið fengi staðizt. „En hvað þú ert
þroskuð," sagði hann þá. Þá hafði
hún um langt árabil verið honum eins
nær og nokkur manneskja getur
talaði umbúðalaust við hana. Og
hann fann upp á hinum furðulegustu
viðurnefnum til að gefa henni. En
Belsebub hefði hann fremur sjálfur
átt skilið. Hún lét aðeins af hendi, gaf
af ást, vinnusemi sinni og ósérhlifni.
Ekkert kunni hún, allt lærði hún. En
eitt er víst, hún fékk litinn tima til að
láta sér leiðast. Hann tók allan hennar
tima. Þakklæti sitt sýndi hann með
þvi að gefa henni nokkrar gipsmyndir
og þrykk af öllum tréskurðarmynd-
um, sem hann hafði gert. Það var
talsvert safn.
En Vigeland var kominn á erfiðan
aldur — og öngþveiti og mörg und-
arleg ævintýri spruttu út af þvi.
Snemma var hann dáður sem snill-
ingur og afburðamaður, og frægð er
hættuleg, eiris og kunnugt er, og
æsandi fyrir konur. Alla þá mannlegu
hlýju, þá alúð, sem hún hafði sýnt
honum, vinnustað hans og heimili
lagði hún að veði. Hún brást við eins
og hver önnur særð kona hefði gert,
og það urðu snögg slit á sambúð
þeirra.
Skömmu áður en Gustav Vigeland
kvæntist öðru sinni, fór hann upp i
íbúðina ásamt tveimur mönnum, en
sjálfur var hann þá fluttur á vinnustof-
una, og tók aftur flest það, sem hann
hafði gefið henni um árin. Hvernig
vinnustofu handa honum, viðhafnar-
bygginguna, sem síðan varð safn
hans. Hann fékk beztu aðstoðar-
menn, sem hægt var að fá fyrir
peninga, sér til aðstoðar við byggingu
Frognergarðsins. Allt var þetta með
því sniði, sem var órafjarri því, sem
Inga Syvertsen hafði stritað við.
Það sem eftir var ævinnar lifði hún
í rauninni i minningunum. Hún átti
einnig erfitt uppdráttar. Hún, sem
hafði verið hægri hönd snillingsins,
varð að þvo fyrir fólk. Seinna naut
hún aðstoðar Óslóarborgar. Ég man
eftir myndhöggvara, sem hélt þvi
fram, að um alla Óslóarborg væru
mjólkurbúðir, þarsem fyrrverandi fyr-
irsætur og vinkonur Vigelands ynnu
við afgreiðslu. En það mun hafa verið
mjög orðum aukið. En hún fékk
mjólkurbúð. Það var enginn, sem
jafnaðist á við Ingu Syvertsen. Hún
varð öldruð kona, feit og mikil. En þó
var enginn vandi að þekkja þá drætti,
sem voru svo einkennandi fyrir hinar
sviphreinu og fögru konur, sem
Gustav Vigeland skapaði á árunum
fyrirfyrri heimsstyrjöld.
Hún lifði meistarann i fjöldamörg
ár. Fyrir henni var hann lifandi. Hann
hafði verið hennar líf og hélt áfram að
vera það — í heimi minninganna.
Sveinn Ásgeirsson þýddi.