Lesbók Morgunblaðsins - 15.08.1976, Blaðsíða 13

Bærinn NySri Björgo í Norður Aurdal i Valdres, æskuheimili Trygve Björgo.
Menntaskólinn í Valdres — skólinn þar sem Trygve Björgo er rektor.
Trygve tvö ár við gagnfræðaskól-
ann í Aurdal, þar eftir settist
hann í Grimilandmenntaskólann í
Ósló til þess að búa sig undir
stúdentspróf í máladeild. Hann
hélt áfram að nota bókmálið sem
aðalmál, en hér varð hann að skila
aukaritgerð á nýnorsku, og fyrsta
ritgerðin, sem hann skrifaói hét
„Fjallferð". Fjallferðin, sem
hann skrifaði um á nýnorsku,
varð honum eins konar endur-
lausn. Hann fékk hæstu einkunn
fyrir ritgerðina og kennarinn las
hana upp i deildinni. Hér hafði
Trygve að lokum fundið sitt eigið
tungutak. Og nú byrjaði hann að
fást við ljóðagerð.
Það fyrsta sem hann orti var
kvæði um Valdres. Það varð hinn
fagri átthagaóður: „Valdres, þú
Noregs dýrlegi dalur.“ Tónskáld-
ið Sigurd Islandsmoen, sem sjálf-
ur var frá Valdres, samdi lag við
ljóðið, og hið unga ljóðskáld var
töluvert stolt af að svo frægt tón-
skáld skyldi meta ljóðið hans svo
mikils að gefa því vængi söngsins
til að fljúga á. Þessi Valdressöng-
ur er stórbrotinn óður til átthag-
anna, myndrikur og málið hljóm-
fagurt.
Á námsárunum færðist Trygve
i aukana við skáldskapinn, og svo
gerðist einn dag dálítið, sem hafði
• mikla þýðingu fyrir hann: Hann
sat i einum lestrasal háskólans og
þá gengur fyrirvaralaust til hans
að borðinu stór og karlmannlegur
náungi og heilsar honum. Þetta
var ívar Orgland. Hann var fædd-
.ur og alinn upp í ósló, en móðir
hans var frá Vikurbyggð á Suður-
Hörðalandi. Ástæðan fyrir því að
Orgland heilsaði þarna upp á
Trygve var sú, að hann hafði ver-
ið nemandi við sama menntaskóla
og einn af kunningjum Trygve.
Orgland bauð Trygve heim til sín
og fyrr en varði voru þeir orðnir
góðir vinir. Orgland lagði stund á
söngnám um það leyti, en hann
hafði einnig ort mörg kvæði, bæði
á bókmáli og nýnorsku. Það fór
svo, að hann tók skáldskapinn
fram yfir sönginn. „Og með hlið-
sjón af því sem hann hefur ort og
ekki síður hinu, hvað hann hefur
verið stórvirkur þýðandi is-
lenzkra ljóða á norsku, verður
maður að álykta að hann hafi val-
ið rétt,“ segir Trygve.
Vegna kunningsskaparins við
Orgland, komst Trygve i mjög
ákjósanlegan félagsskap. Kunn-
ingjahópurinn safnaðist oft sam-
an og sleit stundum ekki sam-
fundum fyrr en komið var fram
undir morgun. Einn af félögunum
var pianistinn Jens Hasselberg
Nilsen, annar fiðluleikarinn Örri-
ulf Boye Hansen. Þessir ungu
menn iðkuðu söng og hljómlist
þegar þeir hittust, og ljóð lásu
þeir hver fyrir annan.
„Mesti kosturinn við að lesa
ljóð sín i slíkum félagsskap var sá,
að áheyrendurnir voru sjálfir
ýmist skapandi eða túlkandi lista-
menn, sem hlustuðu i alvöru á
kvæðin, sem við lásum upp, og
þeir voru bæði kröfuharðir og
opnir fyrir því, sem einhvers virði
var,“ segir Trygve.
Skáldið Jan-Magnus Bruheim
var einnig með i þessum hópi
nokkrum sinnum meðan hann var
í Ósló, og íslenzka skáldið Davíó
Stefár.sson frá Fagraskógi bland-
aði sér einu sinni i hópinn.
Varðandi valið á máli til að
yrkja á, hefur Trygve þetta að
segja:
„Frá minni hálfu hefur það
aldrei verið vafabundiö aó nota
nokkurt annað mál en nýnorsku
eftir að ég fór að yrkja í fullri
alvöru. Ég samlagaðist nýnorsk-
unni baráttulaust vegna þess hún
var mér fullkomlega eðlileg, —
það var ekki einu sinni svo, að ég
þyrfti að velja og hafna. Þegar ég
settist við að skrifa ljóð, þá varð
það til á nýnorsku án þess ég
veitti því athygli. Annars stuðlaði
norskunám mitt að þvi að gera
mig eindregnari fylgismann ný-
norskunnar. Þá varð mér fyllilega
ljóst hversu nýnorskan féll alger-
lega að málskyni mínu, og þá
skildi ég loksins, hvers vegna mér
hafði fundizt svo fráleitt að fást
við stílagerð, þegar ég stundaði
nám á lýðháskólanum forðum.
Þar áttum við að skrifa stílana á
bókmáli, en málið sem við töluð-
um var nálega hrein nýnorska.
Stilsefnin voru sött til átthag-
anna, en málið sem við áttum að
nota til aó lýsa þeim, átti uppruna
sinn á flatlendi."
Trygve Björgo tók filólógískt
embættispróf eða mál-
sagnfræðilegt embættispróf um
jólaleytið 1947 og kennarapróf í
uppeldisfræði vorið 1948. Valfög
hans i háskólanum voru enska,
sagnfræði og norska, það síðast
talda aðalfag hans. Þegar hann
hafði lokið námi, varð hann fyrst
kennari við Grimilandskólann i
Ósló, skólaárió 1948—49, og eftir
það var hann settur sem lektor
við menntaskólann á Vinstra í
Guðbrandsdal frá 1. ágúst 1949.
En frá 1964 hefur hann, svo sem
fyrr er sagt, verið rektor mennta-
skólans i Valdres.
Trygve Björgo hefur til þessa
dags gefió út eftirtalin ljóðasöfn:
„I minneskogen" (I minninga-
skógi) 1952, „Mörker og morgon"
(Myrkur og morgunn) 1954,
„Vokstergrunn" (Jarðvegur)
1961, „Frö í vind“ (Frá í vindi)
1968, og „Kvit hest under hegg“
(Hvitur hestur undir hegg) 1972.
(Áður en hann gaf út fyrstu bók
sína, átti hann hlut að efni ljóða-
safnsins „Studentlyrikk"
(Stúdentaljóðum).
Skáldskapur Trygve nær oft
dýpt og spannar viðáttur, en lág-
stilltur strengjatónn frá skógi,
fjalli, bóndabæ og nágrönnum í
Valdres, fer sem bliður þytur um
bækur hans. Trygve hefur flutt
Valdres inn i norska lyrik á þann
hátt sem bezt eflir heiður hans
sjálfs og átthaganna. En þótt ræt-
ur hans standi svo djúpt og traust-
lega í jarðvegi átthaganna, er
hann aldrei heimaalningslegur
(provinsial), kvæði hans eru oft-
ast óháð tíma og rúmi, en tala
jafnt til allra, hvar sem þeir búa.
Svo sem fyrr er getið hafa bæk-
ur lians fengið góðar viðtökur, og
látum okkur nú renna augum yf-
ir það, sem gagnrýnendurnir hafa
sagt um skáldskap hans. Einn
þekktasti ritdómari i Noregi er
Odd Solumsmoen, sem skrifar i
„Arbeiderbladet“. Um fyrstu bók
Trygve skrifar hann þetta.
„Byrjandinn veldur forminu af
undraverðri snilld. Náðargáfa
hans er beinlínis áþreifanleg." —
Um sömu bók skrifaði Arthur
Törá i „Vort land“: „Sjaldan hef
ég fyrr heyrt svo hlýjan og fágað-
an tón í kvæðabók. Björgo sýnir
fyrst og fremst að hann hefur
góðgjarna og viðkvæma skapgerð,
og þess vegna finna ljóðin greiða
leið beint til hjarta lesandans."
Þegar Trygve Björgo gaf út
ljóðasafnið „Mörker og morgon“
1954, skrifaði Ragnvald Skrede,
sem sjálfur er eitt af snjöllustu
skáldum Noregs, þetta í „Dag-
bladet“: „Björgo sverfur setning-
arnar þangaó til þær eru orðnar
þéttar og tærar eins og kristall,
hingað þarf enginn að koma og
hvartaundan óskiljanlegri lýrik."
Urn ljóðasafnið „Vokster-
grunn" (Jarðveg), sem kom út
1961, skrifaði Egil Rasmussen í
„Aftenposten": „Verðmætur
vextarauki í þróun nýnorskrar
ljóðagerðar, gegn alþjóðlegum
menningarsamruna."
Um ljóðasafnið „Frö i vind“
(Fræ í vindi) skrifaði Hans Börli,
sem auk þess er eitt af fremstu
skáldum Noregs um þessar mund-
ir, umsögn í blaðið Valdres, þar
sem hann sagði þetta meðal ann-
ars: „Ljóðlinurnar eru slípaðar af
miklum sjálfsaga og samvizku-
semi. Hér finnst ekkert skáldlegt
mas, engin yfirborðsskreyting.
Kvæðin orka á mann með sinu
eigin risi og nöktu fegurð, eins og
fjallhaginn, sem þau eru sprottin
úr.“
Lög hafa verið samin við mörg
af ljóóum Trygve Björgo.
í júli 1955 fór Trygve Björgo til
íslands, með ferðastyrk frá Rit-
höfundasambandi Noregs. Kona
lians fór meó honum. Þau voru á
íslandi einn mánuð, og þau
bjuggu hjá ivari Orgland, sem þá
var sendikennari við Háskóla is-
lands í Reykjavík. Þau fóru í bil
um Reykholt til Akureyrar, og
þar hitti Trygve á ný skáldið
Davíð Stefánsson frá Fagraskógi.
Davið var stórlega gestrisinn, seg-
ir Trygve, og hann bauð norsku
gestunum að búa hjá sér. Þau
bjuggu hjá honum nokkra daga.
Trygve segir að Davíð hafi lesið
mörg af ljöðum sínum fyrir þau
hjónin, og nótt eina þegar þau
vöktu öll og skröfuðu saman,
hrutu Davíð svo mörg spakmæli
af vörum, að Trygve harmar að
hann skyldi ekki skrifa hjá sér
flest af því sem skáldið sagði þá.
„Bezt hefói verið að geta náð þvi á
segulband,“ segir Trygve. Eitt af
þvi sem Davíð sagði var þetta:
„Þyggðu aldrei hrós af annarra
vör.“
Um dvölina hjá Davíð segir
Trygve þetta að auki: „Það var
seiðþrungið afl í upplestri Daviðs
og hann var maður barmafullur
af visdómi. Hann var hámenntað-
ur og átti stórkostlegt bókasafn.
Meðal annars var hann margfróð-
ur um norskar bókmenntir. Hann
var okkur ákaflega vinsamlegur
og tók okkur að sér í öllum grein-
um. Meðan viö dvöldum hjá
Davið, fórum við i kynnisferð að
Goðafossi, í Dimmuborgir, kring-
um Mývatn og að Námaskarði, þar
sem yfirborð jarðar sauð og vall á
stórum svæðum, og var það furðu-
legasta fyrirbærið, sem ég leit
augum á Islandi. Dettifoss hafði
einnig djúp áhrif á okkur."
1 Hveragerði hitti Trygve Krist-
mann Guðmundsson. og auk þess
gafst honum tækifæri til að hitta
Guömund G. Hagalin. Einnig
heilsaði hann upp á Tórnas Guð-
mundsson, Halldór Laxness,
Hannes Pétursson og Matthias
Johannessen.
Þakka má ívari Orgland og nor-
rænunáminu það, hvað Trygve
var vel undir íslandsferðina bú-
inn og hversu ferðin varó honum
árangursrik, bæði hvað varðaði
málið og bókmenntirnar.
Trygve Björgo er mikill vinur
islands. Hann lítur á Island sem
sitt annað föðurland, og það er
ekki sizt vegna tungumálsins og
bókmenntanna á islandi. í félög-
um og skólum hefur hann flutt
óteljandi rabbþætti með lit-
skuggamyndaskýringum um ís-
land. i bókunum hans rná einnig
finna merki um tengsl hans við
landið. Ljóðið „Jökulkvæði", sem
prentað er i bókinni „Fræ i vindi"
(B'rö i vind) er fyrirmyndin ís-
lenzk. Og i ljóðasafninu „Vokster-
grunn“ (Jarðvegur) er eitt kvæði,
sem hann hefur þýtt á norsku úr
íslenzku eftir skáldið Þorgeir
Sveinbjarnarson. Á norsku nefn-
ist kvæðið „islandsk sumar-
kveld", en islenzki titillinn er
„Kvöld i dalnum". Og þetta ljóð
hefur verið tekið með í hið stóra
safnrit: „Framandi dikt frá fire
tusin ár“, sem „Det Norske Sam-
laget“ gaf út 1968. í safninu „Kvit
hest under hegg" (Hvítur hestur
undir hegg) er eitt kvæði um
Surtsey.
Meðal þeirra, sent Trygve
Björgo komst í kynni við í Is-
landsferðinni var einnig skáldið
Guðmundur Frimann frá Akur-
eyri. Guðmundur þýddi eitt kvæði
eftir Trygve og tók það með i bók,
sem kom út 1958. Titill bókarinn-
ar er „Undir bergmálsfjöllum".
1 ferðinni til íslands kom
Trygve einnig við i Færeyjum.
Það er sönn gleói fyrir náinn
vin Trygve Björgo að fá tækifæri
til að kynna hann islenzkum les-
endum með grein í Lesbók Morg-
unblaðsins. Hann er einn þeirra
manna, sem fullkomlega verð-
skuldar að verða þekktur einnig
utan Noregs. Og þeim, sent sjálfur
fæst við skáldskap, er Trygve
Björgo sá bezti ráðgjafi og hjálp-
arhella, sem hægt er að hugsa sér.