Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1976, Blaðsíða 6

:
GAUKUR
Smösaga eftir
Carson Mc Cullers
Carson McCullers er frá Suðurríkjum Bandaríkjanna.
Frægasta verk hennar er skáldsagan The Heart is a
lonely Hunter (1941) en sem skáldsagnahöfundur er
hún talin koma næst William Faulkner þar syðra. Stíll
þeirra er þó mjög ólfkur. Bækur hennar eru skrifaðar á
einföldu og hnitmiðuðu máli. En þær eru þó engan
veginn einfaldar. Hún kann þá list að gefa í skyn og
höfða þannig til fmyndunarafls lesandans og sköpunar-
gáfu.
Mér fannst engu líkara en ég
heföi ávallt haft herbergi út af
fyrir mig. Gaukur svaf að vísu í
sama rúmi og ég, en það hafði
engin áhrif á mig. Þetta var mitt
herbergi og ég notaði það eins og
mér sýndist. Ég man eftir því að
einu sinni sagaði ég gat á gólfið og
bjó til lúgu. I fyrra, þegar ég var í
öðrum bekk í gagnfræðaskólan-
um, hengdi ég upp nokkrar mynd-
ir af stelpum úr blöðum og ein var
bara í nærfötum. Mamma skipti
sér aldrei neitt af mér, vegna þess
að hún hafði hin börnin til þess að
líta eftir. Og Gauki fannst allt
sem ég gerði afar merkilegt.
I hvert skipti, sem ég kom með
einhvern af félögum mínum heim
í herbergi, þurfti ég ekki annað
en rétt lita á Gauk og hann var
óðara staðinn upp frá því, sem
hann var að gera þá stundina.
Kannski brosti hann aðeins til
mín, en síðan fór hann út án þess
að segja orð. Sjálfur kom hann
aldrei með krakka heim. Hann er
12 ára, fjórum árum yngri en ég
og hann vissi alltaf án þess að ég
þyrfti að segja honum það, að ég
vildi ekki að krakkagrislingar
væru að róta í dótinu mínu.
Oft mundi ég ekki eftir því, að
Gaukur er ekki bróðir minn. Við
erum systkinasynir, en frá því ég
man eftir mér, hefur hann verið
einn af fjölskyldunni. Foreldrar
hans dóu í bilslysi, þegar hann
var smábarn. Ég og systur minar
iitum ávallt á hann sem bróður
okkar.
Gaukur drakk í sig hvert orð,
sem ég sagði. Fyrir nokkrum ár-
um, sagði ég honum að ef hann
stykki ofan af bílskúrsþakinu
með útspennta regnhlíf, myndi
hún verka eins og fallhlíf og hann
myndi ekkert meiða sig. Hann
trúði þessu og braut á sér hné-
skelina. Þetta er aðeins eitt dæmi.
Skrýtnast þótti mér, að það var
alveg sama hversu oft hann var
gabbaður, alltaf trúði hann mér.
Ekki svo að skilja, að hann væri
heimskur á öðrum sviðum. Svona
var bara sambandið okkar í milli.
Hann fylgdist gaumgæfilega með
öllu sem ég gerði og hermdi svo
eftir mér.
Eitt hef ég lært, en ég fæ sam-
vizkubit út af því og það er erfitt
að skýra það. Ef einhver lítur
mjög mikið upp til þín, fyrirlítur
þú hann eða þér er alveg sama. Á
hinn bóginn, taki einhver alls
ekkert eftir þér, þá er þér tamt að
líta upp til hans. Það er ekki
auðvelt að gera sér grein fyrir
þessu. Þannig var það með skóla-
systur mína, Maríu. Hún lét eins
og hún væri drottningin af Saba
og gerði jafnvel lítið ú.r mér. Samt
hefði ég getað gert allt til þess að
hún veitti mér athygli. Dag og
nótt hugsaði ég ekki um annað en
Maríu, þangað til ég var að ganga
af vitinu. Þegar Gaukur var lítill
og allt til þess, er hann var tólf
ára, býst ég við að ég hafi farið
með hann eins og María fór með
mig.
Nú þegar Gaukur hefur breytzt
svona mikið, er dálítið erfitt að
muna eftir honum eins og hann
var einu sinni. Mig grunaði
aldrei, að neitt það gæti komið
fyrir, sem myndi skilia okkur að.
Ég vissi ekki að það ætti fyrir mér
að liggja að óska þess, að allt yrði
eins og áður var. Ef ég hefði séð
fram i tímann, hefði ég iiklega
hegðað mér öðruvísi.
Ég tók eiginlega aldrei neitt
sérstaklega eftir honum, né hugs-
aði um hann og þegar þess er
gætt, hvað við deildum lengi sama
herbergi, er það skrýtið, hversu
fátt ég man eftir í sambandi við
hann. Hann talaði mikið við sjálf-
an sig, þegar hann hélt að hann
væri einn, talaði um að lemja á
glæpamönnum eða lézt vera kú-
reki; það var þess háttar barna-
skapur. Hann átti það til að læsa
sig inni á klósetti í heilan klukku-
tíma og stundum varð rödd hans
hvell og áköf og það heyrðist í
honum um allt hús. Venjulega var
hann þó mjög stilltur. Hann átti
ekki marga leikfélaga og svipur-
inn á honum var eins og á krakka,
sem er að horfa á aðra ieika sér og
bíður eftir þvi, að honum sé boðið
að vera með. Honum var alveg
sama, þó hann væri í fötum sem
voru orðin of lítil á mig, jafnvel
þótt ermarnar á peysunum eða
jökkunum væru allt of víðar svo
að úlnliðirnir virtust örmjóir og
hvítir eins og á lítilli stelpu.
Þannig ininnist ég hans. Hann
varð svolítið stærri með hverju
árinu, sem leið en samt alltaf
eins. Svona var Gaukur þangað til
fyrir nokkrum mánuðum síðan,
að öll vandræðin byrjuðu.
María átti nokkra hlutdeild i
því sem gerðist, svo að liklega er
bezt að ég byrji á henni. Þar til ég
kynntist henni hafði ég ekki hugs-
að mikið um stelpur. En síðast
liðið haust lenti ég við hliðina á
henni í líffræðitímum og ég veitti
henni strax athygli. Hár hennar
er það ljósasta, sem ég hefi
nokkru sinni séð og stundum
hafði hún sett i sig og það var allt
krullað. Hún var með langar negl-
ur og vel snyrtar og málaðar i
dökkrauðum lit. Ég horfði á hana
næstum þvi alla kennslustundina,
nema þegar mér sýndist hún ætla
að lita í áttina til mín, eða þegar
kennarinn spurði mig út úr. Ég
fékk mig aldrei fullsaddan að
horfa á hendurnar á henni, það
var nú eitt. Þær eru mjög litlar og
hvítar að rauða litnum undan-
skildum og þegar hún fletti við
blaði í bókinni sinni, sleikti hún
þumalfingurinn og litliputtinn
stóð útí loftið og hún fletti mjög
hægt. Annars er ómögulegt að
lýsa Mariu. Allir strákarnir eru
vitlausir i henni, en hún tók ekk-
ert eftir mér. Eitt er það nú, að
hún er tveimur árum eldri en ég.
í frímínútum reyndi ég að komast
mjög nærri henni, en hún brosti
næstum aldrei til min. Eitt varð
þó ekki frá mér tekið og það var
aö horfa á hana í kennslustundum
og stundum óttaðist ég, að öll
stofan heyrði hjartslátt minn og
þá langaði mig til þess að skríða
undir borðið eða hlaupa út.
Á kvöldin, þegar ég var kominn
i rúmið, fór ég að hugsa um Mar-
íu. Oft var ég ekki sofnaður fyrr
en klukkan eitt eða tvö á nótt-
unni. Stundum vaknaði Gaukur
og spurði af hverju ég gæti ekki
komizt til náða og ég varð að segja
honum að halda sér saman. Ég
býst við, að ég hafi verið ótuktar-
legur við hann af og til. Líklega
hefur mig langað til þess að vera
snúðugur við einhvern eins og
María var við mig. Andlit Gauks
bar það ævinlega rneð sér, ef
hann var særður. Ég man ekki
eftir öllum þeim skætingi, sem ég
lét dynja á honum, enda var ég
oftast með hugann við Maríu.
Þannig gekk þetta í þrjá mán-
uði, en þá for viðmót hennar að
breytast. Hún byrjaði að tala við
mig i frímínútum og á hverjum
morgni skrifaði hún upp glósurn-
ar mínar. Einu sinni fórum við útí
Ieikfimisal i hádeginu og ég dans-
aði við hana. Og einn eftirmiðdag-
inn tók ég af skarið og fór heim til
hennar með eitt karton af siga-
rettum. Ég vissi að hún reykti og
ég vildi ekki gefa henni konfekt,
fannst vera búið að ofgera svo-
leiðis löguðu. Hún var mjög vin-
gjarnleg og mér virtist eins og
allt ætlaði að verða gott.
En þetta sama kvöld byrjuðu
vandræðin fyrst fyrir alvöru. Ég
kom seint heim og Gaukur var
þegar sofnaður. Ég var of ánægð-
ur og upptendraður til þess að
koma mér í þægilegar stellingar
og ég lá lengi vakandi. Og mig
dreymdi Maríu og allt að því
kyssti hana í draumnum. Mikið
var einkennilegt að vakna aftur
og sjá allt myrkrið í kringum sig.
Ég lá grafkyrr og það leið góð
stund, þangað til ég áttaði mig á
því, hvar ég var staddur. Allt var
hljótt í húsinu og þetta var mjög
dimm nótt. „Pétur," sagði Gaukur
við mig og ég hrökk i kút. Ég
sagði ekkert og bærði ekki á mér.
„Þér þykir jafn vænt um mig og
væri ég þinn eiginn bróðir, er það
ekki Pétur?“
„Auðvitað." Ég fór fram úr
smástund og það var kalt og ég
var feginn að komast upp í aftur.
Gaukur lá þétt upp að mér og
hann var lítill og heitur og ég
fann heitan andardrátt hans á öxl
mér.
„Mér er alveg sama hvað þú
hefur gert, ég hef alltaf vitað að
þér þykir vænt um mig.“
Ég var glaðvakandi og allt var á
tjá og tundri i höfðinu á mér
Fyrst var það nú þessi gleði út af
Maríu, en á hinn bóginn var það
líka þetta með Gauk, rödd hans og
hvernig hann orðaði þetta. Alla
vegna held ég, að við skiljum
betur fólk, ef við erum hamingju-
söm, en þegar við erum niður-
dregin. Mér fannst ég aldrei hafa
hugsað um Gauk fyrr en þarna.
Mér fannst ég alltaf hafa verið
illkvittinn við hann. Eina nóttina
fyrir fáeinum vikum heyrði ég
hann gráta í myrkrinu. Hann
sagðist hafa týnt vatnsbyssu, sem
félagi hans átti og var hræddur
við að láta vita af því. Hann vildi
að ég segði sér, hvað hann ætti að
gera. Ég var syfjaður og reyndi að
fá hann til að þegja, en þegar
hann gerði það ekki, gaf ég hon-
um stuð með löppinni. Þetta er
bara eitt af þvi, sem ég man eftir.
Mér fannst hann alltaf hljóta að
hafa verið einmana barn og mér
leið illa.
Eitthvað er það við dimma,
kalda nótt, sem gerir það að verk-
uin að þér finnst þú vera nær
þeim, sem sefur við hliðina á þér.
Þegar talazt er við, er engu líkara
en að þið séuð eina fólkið, sem er
vakandi í öllum bænum.
„Gaukur, þú ert alveg prýði-
legur,“ sagði ég.
Allt í einu var eins og mér þætti
vænna um hann en nokkurn ann-
an, sem ég hefi þekkt, meira en
nokkurn félaga minna, meira en
systur mínar, á vissan hátt jafnvel
meira en Maríu. Notaleg tilfinn-
ing fór um mig allan eins og þegar
spiluð er dapurleg músík í bíó.
Mig langaði til þess að segja
Gauki, hversu vænt mér þætti um
hann og bæta þannig fyrir allt,
sem ég hafði gert á hluta hans.
Við töluðum lengi saman þessa
nótt. Rödd hans var ákveðin og
það var engu líkara en hann hefði
geymt sér að segja mér þessa
hluti í langan tima. Hann mir.nt-
ist á, að hann ætlaði að reyna að
smiða eintrjáning og að krakkarn-
ir í götunni vildu ekki leyfa hon-
um að vera með fótbolta og margt
fleira. Ég sagði honum líka ýmis-
legt og það var notalegt til þess að
vita, hversu vel hann tók eftir
öllu. Ég sagði honum ögn frá Mar-
íu, nema hvað ég lét líta svo, að
það væri hún sem væri að ganga á
eftir mér. Hann spurði mig um
ýmislegt varðandi skólann minn
og þvíumlíkt. Rödd hans var áköf
og hann talaði hratt eins og hann
óttaðist, að hann kæmi ekki orð-
unum út úr sér í tæka tið. Þegar
ég fór að sofa, var hann enn að
tala og ég fann andardrátt hans á
öxl mér, heitan og nálægan.
Næstu vikurnar sá ég töluvert
til Maríu. Hún lét eins og henni
þætti í raun og veru pínulítið
vænt um mig. Mér leið svo vel, að
ég vissi varla, hvað ég átti af mér
að gera.
En ég gleymdi ekki Gauki. Ég
átti töluvert af gömlu dóti i
klæðaskápnum, boxhanzka, bæk-
ur um Tom Swift og veiðistöng.
Þetta gaf ég honum allt saman.
Við töluðum um ýmislegt fleira
og það var eins og ég hefði ekki
almennilega kynnzt honum fyrr.
Ég sá að hann var með fleiður á
hökunni og þá vissi ég, að hann
hefði verið að fikta við rakvélina
mína, en ég sagði ekki neitt. And-
lit hans var öðruvisi núna. Áður
virtist hann vera feiminn eða eins
og dálítið hræddur við að vera
laminn i hausinn eða eitthvað.
Þessi svipur var horfinn. Andlit
hans og þessi uppglenntu augu og
útstandandi eyrun og munnurinn
aldrei alveg aftur, bar það með
sér að hann var undrandi og bjóst
við einhverju stórkostlegu.
Einu sinni ætlaði ég að benda
Maríu á hann og segja henni, að
þetta væri yngri bróðir minn.
Þetta var kvöld, sem við höfðum
farið saman í bió. Ég hafði verið
að vinna svolítið fyrir pabba og
unnið mér inn dollar og ég gaf
Gauki 25 cent, svo hann kæmist
að sjá myndina og gæti keypt sér
sælgæti og gos. Við sátum aftar-
lega og ég sá Gauk koma inn.
Hann byrjaði að horfa á tjaldið
um leið og hann var kominn fram-
hjá dyraverðinum og hann gætti
ekki fótanna og hrasaði I gangveg-
inum. Ég ætlaði að hnippa i Mar-
iu, en hætti við það. Gaukur var
hálf-kjánalegur, líkt og svefn-
gengill með augun límd við tjald-
ið. Hann þurrkaði af lesgleraug-
unum á skyrtulafinu og pokabux
urnar héngu hálf lufsulega. Hann
hélt áfram, þangað til hann var
kominn fremst, þar sem krakk-
arnir eru vanir að sitja. Ég
hnippti aldrei í Marfu. En ég fór
að hugsa um, hvað það væri nota-
legt að hafa þau bæði þarna í
kvikmyndahúsinu og það fyrir
mína peninga.
Þannig gekk þetta til í mánuð
eða sex vikur. Mér leið svo vel, að
ég gat ekki einbeitt mér að nám-
inu, né neinu öðru. Mig langaði til
þess að vera vingjarnlegur við
alla. Stundum fannst mér ég endi-
lega þurfa að tala við einhvern.
Venjulega var það Gaukur. Hann
var líka ánægður og einu sinni
sagði hann; „Pétur, ég held það
gleðji mig meira en nokkuð ann-
að, að þú skulir vera eins og bróð-
ir minn.“
En svo gerðist eitthvað á milli
okkar Maríu. Ég hef aldrei
almennilega getað áttað mig á því,
hvað það var. Erfitt er að skilja
stelpur eins og hana. Hún fór að
koma öðruvísi fram við mig. í
fyrstu vildi ég ekki trúa þvi og
reyndi að sannfæra sjálfan mig
um, að það væri ímyndun ein.
Hún virtist ekki lengur ánægð að
sjá mig og fór oft í biltúr með
öðrum strák. Hann var í fótbolta-
liðinu og átti sinn eigin bíl, gula
druslu. Bíllinn var á litinn eins og
hárið á henni og á daginn, þegar
skólinn var búinn, keyrðu þau í
burtu saman, hlæjandi og horfð-
ust i augu. Ég gat ekki fundið
neitt bragð gegn þessu og ég var
með hugann við hana dag og nótt.
Þegar mér loksins tókst að bjóða
henni út með mér, var hún hvefs-
in eða annars hugar. Þetta læddi
inn hjá mér þeirri hugsun, að
eitthvað væri að. Ég hafði áhyggj-
ur út af því, að ef til vill léti of
hátt undan skónum mínum á
dansgólfinu eða að buxnaklaufin
væri opin og svo voru það ból-
urnar i andlitinu. Stundum þegar
María var með mér, átti ég það til
að verða harðneskjulegur á svip-
inn og ávarpa fullorðið fólk með
eftirnafni, án þess að segja herra
á undan og alls kyns annan rudda-
skap. Á kvöldin furðaði ég mig á
því, hvað gæti komið mér til að
gera svona lagaða hluti, þangað til
ég var orðinn of þreyttur til þess
að geta sofnað.
í fyrstu var ég svo áhyggjufull-
ur, að ég gleymdi alveg Gauki.
Seinna för hann að fara í
taugarnar á mér. Hann var alltaf
einhvers staðar nærri, þegar ég
kom heim úr skólanum og hann
var á svipinn eins og hann langaði
©