Lesbók Morgunblaðsins - 12.09.1976, Blaðsíða 7
Hjalmar Gullberg
Peter Hall leikhússtjóri brezka Þjóðleikhússins. Leikhúsið og Thamesá I baksýn.
Brezka þjóðleikhúsið nýja er
engu Ilkara að utan en stein-
steyptu virki I kúbfskum stfl.
Uppi á svölum þess finnst manni
aftur á móti, að hann standi f
brúnni á feiknastóru hafskipí,
enda stendur húsið á bakka
Thamesár. Það er ekki tilkomu-
minna að innan. Leiksaiirnir eru
þrfr og Oliviersalurinn stærstur,
kenndur við þann mikla leikara
Laurence Oiivier. Alls eru 2450
sæti f leikhúsbyggingunni.
Brezka þjóðfeikhúsið á sér
nokkra sögu, þótt það sé ekki fyrr
en nú, að byggt er yfir það. Árið
1848 stakk útgefandi nokkur f
London upp á þvf, að reist yrði
þjóðleikhús f borginni. En ekkert
varð af þvf. Leið svo og beið. Árið
1938 festi Georg Bernard Shaw
sér lóð undir væntanlegt þjóðleik-
hús. Hann hugði reyndar til bygg-
ingarinnar með sérstæðum hætti
eins og vant var. „Vilja Englend-
ingar annars nokkurt þjóðleik-
hús?“ reit hann. „Áð sjálfsögðu
ekki. Þeir kærðu sig ekki heldur
neitt um British Museum eða
Westminster Abbey. En þegar
þessar byggingar voru risnar með
dularfullum hætti urðu menn
stoltir af þeim og þóttu þær
ómissandi úr þvf...“ Árið 1951
lagði Elfsabet dtottning (móðir
núverandi dtottningar) hornstein
að leikhúsbyggingunni, en lftið
varð úr framkvæmdum. Ekki var
byrjað af alvöru fyrr en 1969.
Hins vegar var Laurence Olivier
ráðinn þjóðleikhússtjóri árið
196. Var „ieikhúsið" sfðan tii
húsa f Old Vic. Oiivier tókst vel
til og þjóðleikhúsflokkurinn gat
sér góðan orðstfr. Olivier sagði þó
af sér árið 1968 og tók þá við
Peter Half, sem hafði getið sér
frægðar fyrir stjórn Shakespeare-
verka f Royal Shakespeare Com-
pany. Hafl ræður nú rfkjum f
nýju þjóðleikhúsbyggingunni.
Denis Lasdun, sem teiknaði
þjóðleikhúsbygginguna virðist
margt hafa lært af þeim fræga
manni, Le Corbusier. Lasdun
hafði aldrei teiknað leikhús fyrr
en þetta. Það var m.a.s. talið hon-
um til gildis. Lasdun hafði að
sjálfsögðu ýmsar hugmyndir um
gerð hússins en tók mikið mark á
öllum leikhúsmönnum og bygg-
ingarnefnd. 1 þeirri nefnd voru
flestir málsmetandi leikhússtjór-
ar f Englandi, svo að það ætti að
vera séð fyrir flestu, ef óskir
þeirra allra hafa verið teknar til
greina. Lasdun bræddi hinar
sundurleitu skoðanir leikhús-
manna saman og nú getur að lfta
blönduna, uppsteypta á bakka
Thamesár.
1 leikhúsinu eru sjö barir fyrir
áhorfendur og leikara. Þá eru
tvær bakkabúðir og veitingastað-
ur. Leikmyndasmiðja iiggur eftir
húsinu þveru og æfingasalir eru
svo stórir að þar má hafa öll leik-
tjöld inni. 135 búningsherbergi
eru f húsinu.
Lyttelton heitir sá salurinn,
sem fyrst var sýnt f. Þar eru 890
sæti. Þar getur enginn borið sig
upp undan þvf, að hann hafi feng-
ið lélegt sæti, þvf að þau virðast
öll standa jafnvel við sviðinu. Til
hliðar við Lytteltonsalinn er lftið
svið og dyr með hljóðþéttri hurð á
milli. Þar geta gistileikendur ut-
an af landi sett upp sviðsbúnað
sinn og rennt honum sfðan inn á
aðalsviðið fyrir kvöldsýningu.
Það var alls ekki ætlunin að
reisa neina glæsihöll. Fyrst og
fremst var hugsað um það, hvern-
ig yrði að leika f húsinu og horfa
á leik. Oliviersalurinn ber þessu
gott vitni. ! honum eru 1160 sæti.
En þótt hann sé svona stór er ekki
nema „seilingarfjariægð milli
leikara og áhorfenda", eins og
Lasdun arkftekt komst að orði.
Saiurinn er Ifkur blævæng f lagi
og miðaður við meðalsjónsvið
manna. Eiga leikarar að geta ver-
ið þar augliti til auglitis við 1160
manns og er það meira en sagt
verður um suma fræga leiksali.
Þá er f Oliviersalnum heljarmik-
ið leikfang, tromma, 13 metrar f
þvermál og snýst um öxul. Meira
að segja er hún f tvennu lagi. Má
þá lækka annan hálfmánann nið-
ur um hæð meðan hinn kemur
upp með nýjan sviðsbúnað. Og
þetta tekur ekki nema nokkrar
sekúndur. Áð sjálfsögðu má einn-
ig hagnýta þetta á ýmsa vegu á
sýningum. Þá er flókið krana-
kerfi yfir sviðinu og er hægt að
slaka sviðsbúnaði niður á hvern
tiltekinn punkt sem er með litl-
um fyrirvara.
Þriðji salurinn f húsinu heitir
Cottesloe. Þar eru 400 sæti.
Cottesloesalurinn er kassalaga og
f honum engin tækniundur eins
og hinum sölunum. I Cottesloe er
ætlað, að gera megi ýmiss konar
leiklistartilraunir. Jafnvel getur
leikstjóri ráðið þvf, hvar áhorf-
endur sitja.
Æðsti maður f húsinu verður
Peter Hall og nú veltur það allt á
honum, hversu til tekst. Hann
verður bæði að laða að áhorfend-
ur og hafa fé af þeim, sem ráða
fyrir rfkisstyrkjum. Mönnum
telst svo til, að 80% sæta verði að
nýtast að jafnaði, ef ekki á illa að
fara. Hall mun hollast að standa f
stykkinu, því að margir hafa þeg-
ar kvartað opinberlega yfir pen-
ingaaustrinum f leikhúsið. En
Hall sá við gagnrýnendum þegar f
byrjun; hann flutti inn áður en
húsið var fullbyggt og byrjaði æf-
ingar.
Sennilcga tekst Hall ætlunar-
verk sitt. Honum hafa að minnsta
kosti tekizt þau hingað tii. 14 ára
gamall sá hann Shakespeareleik-
rit f Stratford og hugsaði þá með
sjálfum sér: „Þessu leikhúsi vil
ég stjórna einhvern tfma“. Það
kom að þvf, þegar hann var 29
ára.
Hall er 46 ára að aldri, fæddur f
West Suffolk. Faðir hans var
járnbrautarstarfsmaður og afi
hans rottuveiðari þorpsins. Peter
Hall gekk vel f skóla alla tfð;
hann fékk ýmsa námsstyrki og
komst loks f Cambridge. Á ung-
lingsárum ferðaðist hann oft til
London og sótti þá leiksýningar;
gat hann þetta vegna þess, að
hann fékk oft frfar járnbrautar-
ferðir. Um það bil, er hann lauk
námi f Cambridge hafði hann
þegar stjórnað nokkrum leikrit-
um. Álls hefur Hall stjórnað um
70 sviðsetningum og þar á meðal
nokkrum óperum. Hann hefur
einnig átt við kvikmyndagerð og
sett á svið söngleik á Broadway.
Hall segist hafa rfka þörf til
þess að skapa og stjórna f senn.
Hann er orðlagður fyrir hvort
tveggja færni f leikstjórn og
glöggskyggni á fjármál og skipu-
lag. Hann þykir auk þess frábær-
lega laginn að sannfæra menn —
og það er ómetanlegur kostur
manni, sem þarf að herja út rík-
isstyrki. Sú saga er sögð, að þá er
Franco Zeffirelli var að æfa leik-
ara f Othello í Konunglega Shake-
speareleikhúsinu fann hann eng-
an hæfan mann f hlutverk Iagos.
Hall spurði hann þá, hvers konar
eiginleika hann teldi þurfa í hlut-
verkið og kvaðst mundu reyna að
útvega mann búinn þeim kostum,
ef gerlegt væri. „Það er nú það,
Peter", svaraði Zeffirelli. „Það
varst þú, sem ég hafði f huga.
Þessi leikari verður nefnilega að
geta haft blekkingar f frammi án
þess að það verði á honum
merkt,,!
Hall er óhræddur að færast
mikla hluti f fang. Hann hélt
fram lftt þekktum leikritahöf-
undum hér áður fyrr og gróf upp
unga, efnilega leikara, sem marg-
ir hverjir gátu sér sfðar frægðar-
orð. Má nefna Harold Pinter leik-
skáld og Glendu Jackson, Diana
Rigg, og David Warner leikara til
dæmis um það. Hall gjörbreytti á
skömmum tfma Royal Shake-
speate Company og hann breytti
einnig þjóðleikhúsinu til batnað-
ar, þegar hann tók við því á sfnum
tfma. Nú er hann kominn f nýja
höll með allri þeirri leikhús-
tækni, sem völ er á og ræður fyrir
völdum flokki frábærra leikara.
Og takist honum ekki að koma
þjóðleikhúsinu til vegs og virð-
ingar er næsta ósennilegt, að öðr-
um takist það.
— Ur TIME og DAILY
TETEGRAPH MAGAZINE.
Til
nœtur-
galans
T
Mólmey
Fyrst vini hef ég átt I öllum löndum —
hví er ég þá svo gleymdur, vinafár?
Ég ann því mest, sem er mér laust í höndum;
Ég ann þvf mest, sem dylur fjarskinn blár.
Ég ligg héreinn og hlusta í næturhúmi,
svo hljótt er allt, en vakan er mér góð.
Ég elska Iffið eins f sjúkrarúmi;
Ég elska þagnarinnar tónaflóð.
í sjúkrahússins garði glitrar máni
og gegnum rimlatjöldin birtu slær.
Það gleyma allir hryggð og heimsóláni,
er hljómar næturgalans fiðla skær.
Slfk töfrabirta býr I söngvum þfnum,
að brjóstin öðlast frið og ró um sinn.
Þú syngur óð frá átthögunum mfnum
þar úti, næturgali, bróðir minn.
Er himnesk rödd þín, huldunæturgalinn,
sem hingað berst um gluggann til mín inn?
Sá hljómur barst, er heimi var ég alinn,
og huggast móðir lét við sönginn þinn.
Ég geymi enn f minni mafnótt eina;
hið mikla leyndarmál, sem gerðist þá.
í fyrsta sinn við silfuróminn hreina
leið svefnsins milda fró á grátna brá.
Þér vil ég Ifkjast einum allt til dauða,
sem óm f brjósti vekur, falinn sýn.
Þú lætur þfna fjendur fángasnauða
án fyrirheits og vonar leita þfn.
Þig þekkir enginn — enginn hér f heimi
fær augum litið söngsins helgu ve.
Senn fyllist skógur þýðum þrastarhreimi,
og þfnir tónar draga sig f hlé.
nauaiai
Iivjrn vocuyjapy III
Ég hræðist ekki dauðans kalda gjóst;
og þó ég gerðist grár og veðurbitinn,
þá geymir vorsins næturóð mitt brjóst.
Ó, söngvabróðir, syngdu næturgali —
ég sekk og hverf í djúpið eyðihljótt.
Nú breiðir skugginn voð á vestrusali.
Það væri gott að fá að deyja f nótt.
Guðmundur Arnfinnsson
þýddi.