Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1976, Blaðsíða 9

Umhverfi séra Finn-
boga. Talið frá vinstri:
íbúðarhúsið og kirkjan
á Ketu, á næstu mynd
sér heim að Hvammi,
þriðja myndin er úr
Laxárdal og lengst til
hægri sjást Ketubjörg
á Skaga.
Æm

EINSETU-
MAÐURI
14 ÁR
Guömundur
Halldörsson
frö Bergsstööum
rœöir viö
Finnboga
Kristjönsson
prest í Hvammi
í Laxördal
Finnbogi Kristjánsson
prestur i Hvammi.
Séra Finnbogi Kristjáns-
son prestur í Hvammi í
Laxárdal, lét af prestskap á
s.l. hausti og flutti til Sauð-
árkróks, þar sem hann
keypti sér hús og hefur
dvalið þar síðan. Eins og
fram kemur í eftirfarandi
viðtali, hefur Finnbogi
verið þjónandi prestur í 33
ár, fyrst í Aðalvík vestra og
síðan í Hvammspresta-
kalli. Af þessu tilefni
fannst undirrituðum ekki
óviðeigandi, að leita hjá
honum svara við nokkrum
spurningum og varð hann
hið besta við þeim tilmæl-
um. Ræddum við margt
þótt fæst af því komi hér
til skila.
Nokkuð mun Finnbogi
hafa þótt sérlundaður og
öðruvísi í háttum en al-
mennt gerist. Saga iifir um
það, að biskup, sem kom að
Hvammi í vísitasíuferð
hafi látið svo um mælt við
Finnboga, að hann færi
sínar eigin götur og það
mun vera rétt. Þegar ég
spurði hvernig dagarnir
hefðu liðið þarna í einver-
unni undir Eylífsf jalli,
fékk ég lítil svör við því
önnur en þau, að ekkert
hefði komið fyrir og hann
aldrei orðið var við neitt,
sem ekki var hægt að
skýra. Þarna rennur Laxá-
in út dalinn, lign og prúð
og það vex mikið af sóleyj-
um á bökkunum á sumrin.
Séra Finnbogi er maður
Ijúfur og hógvær í allri
framkomu, hann á létt með
að taka spaugi og fólki líð-
ur þægilega í návist hans.
Fljótt kemur í ljós af kynn-
um við Finnboga, að hann
hefur brotið heilan um
margt, lesið mikið, á stórt
og gott bókasafn, sem
áreiðanlega er búið að
stytta honum marga ein-
verustund. Hann er vel
heima í skáldskap, sérstak-
lega íslenskri ljóðagerð og
telur Jónas Hallgrímsson
eitthvert allra fremsta
ljoðskáld sem um getur.
Önnur afburða skáld telur
hann vera Hallgrím Pét-
ursson, Einar Ben., Matthí-
as og Davíð. Af skáldum
frá allra elstu tíð, nefndi
hann Egil Skallagrímsson,
höfund Eddukvæða og
Eyvind skáldaspillir
Finnsson.
Séra Finnbogi er þakk-
látur guði fyrir líf sitt.
Hann ber ekki kala eða öf-
undarhug til nokkurs
manns. Hugur hans starfar
af umburðarlyndi og vel-
vild til alls og allra. Þeim
mönnum er gott að horfa
fram á veginn og bíða þess
sem að höndum ber.
Hvar og hvenær ertu fæddur,
Finnbogi og hverra manna ertu?
Ég er fæddur 10. júlá 1908. For-
eldrar minir voru Margrét Finn-
bogadóttir frá Galtalæk I Lands-
sveit og Axel Kristján Jóhanns-
son Larsen, veggfóórari í Reykja-
vík. Margrét Finnbogadóttir var
ekkja eftir Guðmund Vernharðs-
son, barnakennara á Stokkseyri.
Hún eignaðist með manni sínum
Lovisu, sem ég var samvistum
með ásamt móður minni, þangað
til Lovísa fór til náms i Kaup-
mannahöfn 1913. Þar giftist hún
dönskum manni, Sören Brögger.
Með Sören eignaðist Lovísa eina
dóttur og tvo syni, komust þau öll
upp og náðu að staðfesta ráð sitt.
Ólstu svo upp f Reykjavík?
Fyrstu staðarminningar minar
munu vera tengdar Hverfisgöt-
unni I Reykjavik, þaðan minnist
ég kynna af Sverri Kristjánssyni,
sagnfræðingi, en mæður okkar
voru góðar vinkonur. Mikla at-
hygli mina vakti eimreiðin i
Reykjavik með sina flutninga-
vagna í eftirdragi, jafnvel enn
meiri undrun mína vakti þó fyrsti
billinn er ég sá, sá ég hann i
Hafnarfirði þar sá ég fyrst raf-
magnsljós, þótti mér þau fögur
mjög, þar sá ég í ljöma þeirra
fyrst fagra stúlku, er vakti sér-
staka athygli og aðdáun. Þegar ég
var um sex ára að aldri fluttist
móðir min og ég að Leirubakka til
Sigurðar Magnússonar, sem var
þá hættur búskap þar, en bjó þar
áður góðu búi en afhenti þá jörð-
ina syni sinum Magnúsi til ábúðar
og síðar seldi Sigurður Magnúsi
syni sínum Leirubakka. Magnús
var ágætur verkmaður og bóndi.
Sjálfur fór svo Sigurður að búa á
smábýli Leirubakkahóli, sem
mátti heita í sama túni og Leiru-
bakki, þótt tún jarðanna væru að-
skilin. Sigurður byggði ný hús að
Leirubakkahóli og fluttist þang-
að, ásamt móður minni og mér, en
móðir mín gerðist bústýra hjá
honum. Jarðnæði Leirubakkahóls
reyndist Sigurði of lítið og varð
hann því að fá bletti til slægna af
jarðnæði, sem aórir réðu og var
sumt af þessu tilheyrandi eyðibýl-
um, svo sen Mörk, Réttarnesi og
Stóra-Klofa, en aðeins lítill hluti
þessa forna stórbýlis voru nytjað-
ar af bóndanum í Stóra-Klofa.
Slægjur á blettum þessum, tiðum
talsvert langt í burtu frá Hóli,
heldur snöggar og heyskapur þvi
tímafrekur og erfiður. Búskapur
á Leirubakkaóli tókst Sigurði
Magnússyni þó vonum framar,
þótt aldraður væri orðinn, þvi
hann og móðir mín voru mjög
kappsöm, dugleg og hagsýn við
búskap. Ég fór og að veita aðstoð
mina við heimilisstörfin, er getan
leifði. Þegar sem barn i Lands-
sveit varð ég var við sterka hrifn-
ingu af fegurð og mikilleik
íslenskrar náttúru. Er mér sér-
staklega minnisstæð fegurð
Árnessýslu yfir Þjórsá að sjá og
fegurð Heklu og annarra fjalla.
Urðu eftirfarandi visur eitt sinn
til um Heklu og bera sama nafn:
Islands hreyknu hamratröll
hvítum djásnum skarta.
ísinn glær og glitrik mjöll
gjöra Heklu bjarta.
Sindra glærum svellum á
sólar blíðu hótin.
Öllum vekur unað hjá
iturvaxna snótin.
Hekla opnar ógna hvoft
öskrað mjög hún getur.
Björgin hoppa hátt i loft
hroll að mönnum setur.
Rýkur hátt upp gufa grá
glóa straumar heitir
Ógurlegt er á að sjá
eldi fjallið þeytir.
Mögnuð er sú mæðan grá
mörg er kvölin nauða,
þegar upp úr granni gá
geysist móðan rauða.
Skellur á menn ferlegt fjúk
fjallið nú sig hylur.
Breiðir út sinn dökka dúk
dimmur ösku bylur.
Ég varð snemma mjög trú-
hneigður og andlega sinnaður,
ihugull og fróðleiksfús og las
fljótt mikið umfram bækur þær,
sem tilskilið er að læra til barna-
skólaprófs. Fékk ég margar bæk-
ur að láni úr bókasafni Lestrar-
félags Landmannahrepps. Sér-
staka ánægju og uppbyggingu
hafði ég af að lesa i Bibliunni. Þá
má nefna ljóðasöfn, Fornaldar-
sögur Norðurlanda, Þjóðsögur og
ævintýri og skáldsögur af léttara
tagi, af þeim er mér t.d. vel
minnisstæð Milljónamærin, þá og
margskonar fróðleikur t.d. úr
timaratum, þá og íslendingasögur.
Eins og alkunnugt eru sumar is-
lendingasögur sérstaklega Njála,
mjög þekktar, sem frábær hók-
menntaleg afrek, ritaðar í þrótt-
miklum og fögrum frásagnarstíl,
þær eru uppbyggilegar, fróðiegar
og skemmtilegar til lestrar.
Kirkjulegt og kristið sjónarmið
kemur fram I Njálu, meðal annars
í þvi, að vara fólk við á snjallan og
áhrifaríkan hátt að tengjast og
náið slæmu fólki og örlögum þess
og sýna fyllstu gát i umgengni
allri. Vissulega væri hollt fyrir
fólk að hafa þetta í huga i sam-
bandi við hverskonar áróður og
sýndamennsku og valdabrölt, þótt
óhjákvæmilegt sé að sjálfsögðu að
reyna að hafa góð áhrif á annað
fólk og láta sem mest og viðast
gott af sér leiða. Vígastyrssaga er
augljóslega vel rituð gegn hefnd-
um þrátt fyrir útúrdúra.
Svo fórstu f skóla og valdar sfð-
an guðfræðinámið?
Hið venjulega barnaskólanám
gekk vel hjá mér. Séra Ófeigur
Vigfússon á Fellsmúla var
sóknarprestur og prófdómari við
barnaskólapróf i Landssveit.
Hann var gáfaður maður, traust-
ur mjög og ráðhollur, hið sama
mátti segja um hans góðu konu,
Ólafíu Ólafsdóttur. Að barna-
skólanámi loknu hélt ég áfram
nokkru námi. Hin ágætu hjón á
Fellsmúla veittu mér svo ókeypis
kennslu á heimili sinu til þess að
ná nauðsynlegum árangri til að
geta tekið gagnfræðapróf og stúd-
entspróf. Eftir því sem mér hent-
aði best dvaldi ég svo í Fellsmúla
um tíma og tíma, veittu þau hjón
mér óke.vpis uppihald. Tima þann
er ég var samtals á Fellsmúla man
ég eigi nákvæmlega, en mér hefur
virst geta verið nærri lagi aö
áætla tíman nálægt fimm vikur
fyrir hvort próf. Það var ánægju-
legt og lærdómsríkt fyrir mig að
kynnast svona náið hinu ágæta
heimili að Fellsmúla. Kynni min
af Ragnari Öfeigssyni urðu náin
og hlý og naut ég kennslu hans
vel. Ragnar Ófeigsson var mikill
dugnaðarmaður, skarpskygn og
fjölgáfaður og mikill mannkosta-
maður í hvivetna, nokkur góð
kynni hafði ég og af bróður séra
Ragnars, Grétari Ó Fells. Aðstöðu
mína til prófa bætti ég og að
nokkru með kynnum af góðum
kennurum í Reykjavik, keypti ég
nokkra tímakennslu af þeim i
stærðfræði. Árið 1930 i júni tók
ég svo stúdentspróf vað mennta-
skólann í Reykjavík. Veturinn
1930 og 1931 las ég svokölluð for-
spjallavisindi við Háskóla íslands
og tók próf í þeim, þessi fræði eru
einkum rökfræði og sálarfræði.
Auk þessa las ég mikið heim-
spekisögu og siðfræði o.fl. Um
vorið 1930 er ég tók stúdentspróf
og veturinn 1930 og 1931 dvaldi
ég hjá Guðna Jónss.vni magister.
Guðni Jónsson var uppeldissonur
Sigurðar Magnússonar og góður
kunnangi minn. Guðni Jónsson
var gáfaður dugnaðarmaður og
traustur og þótt fjármunir væru i
knappasta lagi, tókst honum að
dvelja við nám i Flensborgarskóla
í Hafnarfirði og menntaskólanum
í Reykjavík og Háskóla Islands og
ljúka þar prófum með góðunt
árangri. Varð hann siðar skóla-
stjóri og háskólakennari i sögu og
þjóðkunnur fræðimaður. Guðni
Jónsson reyndist mér traustur
maður og ráðhollur. Veturínn
1931 og 1932 las ég heimspekileg
fræði heima hjá mér að Leiru-
bakkahóli. En haustið 1932 innrit-
aðist ég í guðfræðideild Háskóla
Islands og útskrifaðist úr henni
1936. Ég hefi reynt að öðlast sem
mesta og áreiðanlegasta þekkingu
og hagað mér með sem bestri hlið-
sjón af þeirri þekkingu. 1933
flutti ég til Reykjavíkur með móð-
ur minni og Siguröi Magnússyni,
sem keypti þar lítið hús Hörpu
götu 12, var það þó nægilegt fyrír
okkur. I Reykjavík vann ég nokk-
uö i almennri vinnu, vann mér og
nokkuö inn með tímakennslu.
Vorið 1938 tók ég svo kennara-
próf.
Hvenær tókstu svo vígslu?
Árið 1941, 23. nóvember var ég
vígður til Staðar i Aðalvik, hafði
ég verið kosinn þar sóknarprestur
með lögnætri kosningu og fékk
veitingu fyrir prestakallinu frá 1.
nóvember 1941. Ég og móðir nin
fluttumst þangað nokkru siðar.
Sigurður Magnússon var dáinn all
nokkru fyrir þann tima, varð 83
ára gamall, var hann göður maður
og hinn traustasti i hvivetna. Mér
og móður minni var vel tekiö I
Aðalvik og var gott að starfa með
fólkinu i prestakallinu. Er ég kom
að Stað var þar ábúandi Árni Þor-
kelsson, og var hann áfram hjá
mér á Stað ábúandi meðan ég var
þar og reyndist hann og fólk hans.
Er ég kom að Stað mátti segja að
Staðarprestakall i Aðalvík væri
um þaö bil i meðallagi að víðáttu
og fólksfjölda, það var mjög af-
skekkt og illt yfirferðar. Fækkaði
fólki talsvert á því þriðja og hálfa
ári, sem ég var prestur þar. meöal
annars af þessum ásta'öum. Eg
gat eigi unað þar lengi. ILetti ég
því prestskap í bíli og flutti að
Ilvale.vri við Hafnarfjörð. þar sem
ég dvaldi eitt ár. I Hafnarfiröi
kynntist ég Birni Jóhannessvni,
er var formaður ba'jarstjörnar
Hafnarfjarðar. Fannst mér mikill
sómi fyrir Hafnarfjörð að hafa
svo gáfaöan og ghesilegan ágætis-
mann að forystumanni sínum i
bæjarmálum. Tel ég Bjiirn Jó-
hannesson hafa veriö meöal allra
fremstu manna til mannaforráða.
tókust með okkur hin bestu
kynni.
Svo gerðist þú prestur (
Hvammi i Laxárdal?
Vorið 1946 var ég kosinn liig-
mætri kosningu sóknarprestur i
Hvammsprestakalli í Laxárdal i
Skagafjarðarprófastsdæmi og
flutti að Hvammi í júní 1946 með
móður minni. Jönas Sigurðsson
var þá ábúandi þar og var áfram
ábúandi hjá mér um 4 ár, en hann
fluttist þá í grennd við Hvera-
gerði. Jönas og fjölskylda hans
var gott og óreiöanlegt fölk. Til
vors 1951 Iiafði ég umráð og nitjar
af Hvammi og leigði nágriinnum
engjar og haga. 1951 gerðist Ast-
valdur Tómasson ábúandi að
Hvammi til 1961, aö hann flutti
frú Hvammi með sina fjiilskyldu
að Kelduvik i Skefilstaðahreppi.
Astvaldur reyndis! ágætur ábú-
andi, störba'tti jörðina meö ný-
rækt, endurbyggöi og stiekkaði
fjárhús og heyhliiðu við þau.
Kynni mín af Astvaldi og fjiil-
skyldu hans voru góð. F.g var
heppinn með sóknarfölk mitt i
Hvammsprestakalli i báðum sókn-
um. Það var og er gott fólk, sem
kynnist vel, er dugandi fölk vel
gefið og hjálpfúst. Minir rnestu
nágrannar og fleiri veittu mér
mikilvæga aðstoð í preststarfi. Af
þeim vil ég sérstaklega geta Guð-
mundar Árnasonar hónda á Þor-
bjargarstööum og hans heimilis-
fólks. Baldeyjar Reginbaldsdött-
ur húsfreyju á Sævarlandi og
hennar heimilisfólks og Stefáns
Sölvasonar bónda á Skiðastöðum.
Fólkið í Ketusókn reyndist mér
og vel i mínu starfi. 1 átta ár var
Framhald & hls. 14