Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1976, Blaðsíða 16

Af Gróu
og Höllu
Framhald af bls. 3
svipar að því leyti til sumra dýrlinga.
Samtíðarmenn hennar gáfu henni
ekki annað að sök, en að hún gætti
ekki tungu sinnar sem skildi. Sumir,
sem töldu sig njóta góðs af fréttum
hennar, hafa jafnvel álitið hana alveg
meinlausa. Aldrei átti hún yfir höfði
sér sakfellingu dómstóla, því þótt
sögur hennar hafi kannske stundum
gegnið nokkuð nálægt mannorði
fólks, var ekki um það fengist og hún
hafði lag á að láta ekki rekja neitt til
sín. „Ólyginn" sagði henni og við-
mælandi hennar hverju sinni var jafn-
an sá eini, sem hún trúði fyrir þessu! í
skáldsögunni er hún gerð skopleg og
einnig brjóstumkennanleg sökum fá-
tæktar sinnar. Af heimildum sést að
hún hefur átt í nokkrum erjum heima
fyrir með „skikk og samlyndi" enda
ómegð, fátækt, bóndarola og tóbaks-
leysi ekki til þess fallið að halda
skapsmununum í jafnvægi. I öllu
þessu basli sínu á Gróa samúð okkar
að vissu marki. En sú iðja að búa til
kjaftasögur um náungann og breiða
þær út, er lúalegt athæfi, sem við
eigum bágt með að fyrirgefa, jafnvel
þótt fólk sé bláfátækt og vanti í nefið í
þokkabót.
I grein, sem Sigurður Guðmunds-
son skrifaði í Skírni árið 1919, segir
hann um Gróu: „hún á heima á
hverjum bæ, hefur að minnsta kosti í
seli í hverju hugskoti". Þetta er snilld-
arlega að orði komist, en ég hef þá
trú og byggi hana á kynnum mínum
af mörgu ágætu fólki, að óhætt sé að
breyta þessu núna árið 1976 í:
„mörgum bæjum og öðru hvoru hug-
skoti".
Niðurstaðan verður því sú, að við
sýknum Höllu alfarið en dæmum
Gróu og alla þá, sem enn í dag
stunda hennar iðju og gera sér rógs-
mál að upplyftingu úr þrengslum
dægurbanda.
TVÆR FALLBYSSUR -
OG NOKKUR MINKABÚ
Eftir Gunnlaug Halldörsson arkitekt
Þannig átti að hljóða fyrirsögn á grein F
Lesbók 26. sept. sl., en það einstæða
óhapp varð í vinnslu blaðsins, að bæði
fyrirsögnin og nafn höfundar féllu niður
með öllu. Þar gerði Gunnlaugur Halldórs
son arkitekt að umtalsefni líf og starf
starfbróður síns, Sigurðar Guðmundsson-
ar arkitekts, en í Lesbók hafði lítillega
verið vikið að tillögu hans um nýtt Grjóta-
þorp. Höfundur greinarinnar og lesendur
blaðsins eru beðnir velvirðingar á þessum
mistökum.
Dostoevski
Framhald af bls. 13.
urðu. Þrjósk gat hún líka verið.
Einhvern tíma lét eiginmaður
hennar þau orð falla að konur
gætu aldrei einbeitt sér að neinu
verkefni til langframa. Þær gætu
ekki einu sinni safnað frímerkj-
um. Þar með fékk Anna Dosto-
evsky sér frimerkjaalbúm og hóf
frímerkjasöfnun, sem hún hélt
áfram til dauðadags. (Lauslega
þýtt og stytt)
/
A Halamiðum
Framhald af bls. 5
færðist stöðugt ( aukana. Var
spáð sunnan hvassviðri eða
stormi um allt land þegar Ifða
tæki á kvöldið. Um miðnætti
var stormsveipurinn kominn
norður á mðts við Reykjanes,
og hafði þá færzt um 1400 km. á
12 klukkustundum, eða með
um 120 km. hraða á klst. Var
veðurhæðin mest f Reykjavfk
um miðnætti, en þá mældust
þar 12 vindstig. Vindhraði
140—150 km. á klst. er hvassast
var hér'sunnanlands, en hafi
verið mun meiri úti fyrir Vest-
fjörðum.
Frá minum sjðmannsferli
hefi ég ekki af miklu að státa,
en eitt er vfst að þetta er harð-
asta og i alla staði eftirminnan-
legasta veður sem ég hefi lent f,
en það sama hefi ég heyrt
marga sjðmenn segja, menn
sem stunduðu sjð mikið lengur
en ég.
Heimildir um sjðskaðana:
Bðk Steinars J. Lúðvfkssonar,
Þrautgððir á raunastund,
Björgunar og sjðslysasaga Is-
lands, II. bindi.
Um veður og vindhraða: Veð-
urstofa tslands, sem fyrr segir.
Nokkrar
rímþrautir
Framhald af bls. 14
Af öðrum toga er næsta gáta spunnin. Þar er eitt
bæjarnafn í hverri hendingu, en stöfum nafnsins
hrært saman í einn graut, og stafirnir siðan tíndir
saman i sérstök orð. Lausnin er, að raða stöfunum
aftur rétt saman, og þá finnast bæjarnöfnin:
Hirðar Kaldra Keri
gradari jaðar busl
affsar urdúr hcri
atkers riða kusI.
Sagt er um séra Þorstein Sveinbjarnarson, sem var
prestur á Hesti í Borgarfirði 1769—1798, aö hann hafi
mætt ökunnum manni á förnum vegi. Maðurinn
spurði hvaðan hann væri, en prestur svaraði skjótt:
I>ú munt hafa vit f vösum
vel ef skilur urd mín sljö:
ba*r minn frísar feitum nösum
feröamikill, en latur þú.
Maðurinn var engu nær, og þá bætti prestur þessari
vfsu við:
Svarið bresta mij* ei má,
mí*r er verst aö þe«ja,
cn á Hesti heima á
hreint er be/.t að segja.
Ýmsar gátur gera kröfu til þess að menn séu vel að
sér i fornsögum og goðafræði. Hér er nafngáta:
Nokkrir greina nafnið sitt
nú með berum orðum,
en Hervörsðtti heiti mitt
í haug á Samsey forðuni.
Hervör sótti sveröið Tyrfing í haug Angantýs föður
síns á Sámsey. Maðurinn hét því Tyrfingur.
Næstu vísu gerði Guðmundur Daðason á Ösi á
Skógarströnd og er kvenmansnafnið Ragnheiður fólg-
ið í vísunni:
Heiti mitt er ðþörf orð
sem allir skvldu sneiða hjá,
fyrir vetíles störf á storð
starfsmenn seinni partinn fá.
Hér er svo ósköp venjuleg gáta:
Ylnum sðlar bla*r réð brjála,
brölti efi veRÍnn,
haukastól f Skrýmis skála
skaut cfi feginn. '
Hér eru kenningar. Haukastóll er hönd. Skrýmis
skáli er hanzki Útgarða-Loka, sem varð næturafdrep
fyrir Þór og félaga hans. Ráðning gátunnar er því sú,
að vegna veðrabrigða varð manninum kalt og varð
hann feginn að setja upp vettling. Skulu svo ekki
fleiri gátur raktar.
Þá var það og ein grein rímþrauta, að koma ein-
hverjum einum staf sem oftast fyrir í vísu. Þessi vísa
er sýnishorn.
Kitt sinn þeyttust út um nótt
átta kettir hljðtt og létt,
tuttuKU rottur títt ok ótt
ta*ttu og reyttu á sléttri stétt.
Næstu vísu orkti séra Stefán Ólafsson um reiðhest
sinn Kokk, sem var felldur rúmlega 33 ára gamall:
Kokkur féll án khekja,
Kokks má sakna úr flokki,
Kokk þá riðu rekkar
reisti Kokkur upp lokka,
Kokk má þjóð vel þekkja,
þokkalegur var Kokkur,
Kokkur var beztur hlakka
hrokkaði sízt hann Kokkur.
Annað tilbrigði er það, að raða saman orðum, sem
hafa líkastan málhljóm. Þessi vísa er bragþraut vegna
þess hve dýrt hún er kveðin, en rímþrautareinkennið
er samhljómur flestra orðanna.
Synda að vanda vann um flððin,
vinda þandíst myndin blá,
hrinda að landi hrannar jððin
hinduin banda f Indíá.
Hér eru kenningar: Vindam.vnd er himinn, hrannar-
jóð eru bylgjur og bandahindir eru skip.
Þessi visa telst og til þessa flokks rímþrauta:
llíi I vörum heyrist hárusnari,
höld ber kaldan ölduvald á faldi,
seltupiltar söltum veltast byltum
á sævarbðl er rðla í n jólu gjólu,
öflfíir tefla afl við skeflu refla
er að þeim voga, boga, toga, soga.
En sumir geyma svima í draumarúmá
sofa oftirdofa í stofukofa.
Til er háttur, sem nefndur hefir verið Stuttstafa-
háttur. Hann er ein tegund rimþrauta, því að þar
verður að raða saman þeim orðum er enginn stafur
gengur upp úr línu og enginn niður úr línu. Undir
þeim hætti orkti Stefán frá Hvítadal þessa visu:
Sumar-rós á runni er,
ann sú vonum infnum;
mfnar sumarvonir ver
vor f örmum sfnum.
Svo sagði skáldið mér, að sér hefði orðið miklu erfið-
ara að koma sáman þessari einu vísu heldur en löngu
kvæði.
Hér hafa verið valin fáein sýnishorn af rímþrautum
og sýnt fram á, að þeim má skipta í ýmsa flokka.
Þáttur þessi höfst með hinni einstæðu refhvarfa-
vísu, sem Snorri Sturluson kvað á 13. öld, og fáir eða
engir hafa treyst sér til að leika eftir. Ég get naumast
talið vísuna, sem er í bragfræði séra Helga Sigurðsson-
ar:
Svarlur bjartur, surttarglaöur syngur l><\i;ir.
ríkur auniur, róltur he.vRir.
röskur linur, sérhver segir.
En nú skal klykkt út með annarri einstæðri vísu,
sem kveðin var af Eldjárni stúdent Hallgrímssyni (f.
1748 — d. 1825).
Heitir Iftil Ijórta þrautin
lítil prýði þvagaskrftin
Ijórta þvaga þvættings kværta
þrautin skrítin kvæða grautur.
Ekki vcit ég hvort skáldið hefir gefið þessum hætli
nafn, en ólíklegt að svo hafi verið kveðið óður. Og
Líklegt þykir mér, aö þessi vísa sé enn ein í flokki og
enginn hafi treyst sér til að leika þessa list eftir. En
einkenni vísunnar er, að sama er hvort hún er lesin
„langs eða þvers“. Lesi menn niður fyrstu orðin í
hverri hendingu, kemur fram fyrsta hending vísunn-
ar, og síðan koll af kollí — allar hendingarnar eru eins
þegar lesið er niður. Vegna þessa er visan rimþraut og
veröur ekki sett á bekk með sléttuböndum, sem lesa
má aftur á bak og eru bragþrautir.