Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1976, Side 15

— ella hefði hann stórslasazt eða
látið lffið. Hann eignaðist þrjá
sonu; allir komust þeir Iffs af úr
styrjöldum. Sjálfur lenti hann f
bardögum f fremstu vfglfnu, er
hann var fregnritari, og alltaf
kom hann aftur. Lánið sveik hann
ekki heldur, þegar flugvél hans
hrapaði niður f myrkviði Afrfku;
hann slapp einnig undan hjörð
mannýgra ffla f sama skifti. Hann
reyndist enn heppinn, þegar leið
að lokunum. Þrisvar eða fjórum
sinnum reyndi hann að drepa sig,
en tókst ekki; hann reyndi að
kasta sér út úr flugvél, en var
gripinn f tæka tfð, þá reyndi hann
að hlaupa á flugvélarskrúfu og
loks var hann tekinn við byssu-
skáp sinn, hafði þá náð í byssu,
hlaðið hana og var f þann veginn
að hleypa af skotinu. Á endanum
tókst honum að vfsu að heimta
sjálfsákvörðunarrétt sinn til að
velja sér dauðdaga og dauða-
stund.
Einkum var Hemingway hepp-
inn f starfi, og reyndar heppnari
en nokkur annar rithöfundur um
hans daga. Hann var 25 ára gam-
all, er hann gaf út aðra bók sfna.
Hún aflaði honum engrar vfðlfka
frægðar og Thomas Mann hlaut
hálfþrftugur fyrir „Budden-
brooks“. En Hemingway þurfti
ekki lengi að bfða. „Vopnin
kvödd“ aflaði honum þegar f stað
mikils álits, er hún kom út, og
hann var nefndur meistari f nýj-
um lausamálsstfl, stfl, sem hann
hafði fundið upp sjálfur og ritað
til sigurs. Nú voru dagsverk Hem-
ingways að jafnaði ekki mikil f
tölum talin: hann skrifaði svo
sem eina sfðu á dag. Hann birti
sjaldan, og tók sér ævinlega lang-
ar hvfldir milli skáldsagna, jafn-
vel skiptu þær sumar mörgum
árum. Þrátt fyrir þetta var hann
kominn f hóp mestu snillinga
enskrar tungu, þegar hann stóð á
þrftugu. En svo er að sjá, að um
þann aldur verði straumhvörf f
lffi margra þeirra, sem gæddir
eru sköpunargáfum.
Hemingway varð allvel stæður
þegar f byrjun heimsstyrjaldar-
innar sfðari. „Klukkan kallar“
kom út um það leyti, gerð var
kvikmynd eftir bókinni og léku
þau Ingrid Bergman og Gary
Cooper f henni Græddist Heming-
way stórfé á mynd þessari. Svo
liðu tfu ár. Þá reit hann á tfu
vikum söguna um „Gamla mann-
inn og hafið“: einnig þá lék lánið
við hann. Ritunartfminn skamm-
ur, og vel hefur sagan samizt, þvf
að leiðréttingar eru tæpast neinar
f handritinu. Og þegar þessi
stutta frásaga kom út hljóðnuðu
jafnvel þeir gagnrýnendur, sem
lýst höfðu Hemingway dauðan úr
öllum æðum, er hann gaf út
skáldsöguna „Yfir ána og inn f
skóginn". Hann hlaut Nóbelsverð-
launin fyrir „Gamla manninn og
hafið“. (Ekkí fór hann að hirða
verðlaunin, gn sendi ræðu, sem
lesin var fyrir hann). Frá þvf ég
birti leikrit mitt um tvær sein-
ustu stundir Hemingways hef ég
oft verið spurður þess, hvers
vegna ég hafi einmitt valið hann.
Eg svara þessu vanalega með þvf
að ráða mönnum að lesa Heming-
way aftur. Þá muni ástæðan verða
þeim ljós. Sagnalist hans er ekki
sfður heillandi nú en hún var
fyrir aldarfjórðungi, þegar þeir
þýskir unglingar, sem ekki höfðu
slegizt f Hitlersæskuna, kynntust
honum fyrst.
Nú lesa menn hann öðru vfsi en
þá; það er vegna þess, hvernig
hann fór, vegna þess, að hann
hlóð tvfhleypta haglabyssu og
skaut sér út úr heiminum yfir á
„hinar sælu veiðilendur“ f eilffð-
inni. Þessi dauðdagi gerði það að
verkum, að mönnum finnst sögur
Hemingways ósviknar — sjálf-
morðið var eins konar löggilding.
Þá fyrst kom f ljós, að Iff Heming-
ways og verk voru eitt, en ekki
tvennt. Sá einn veiðimaður er
sannfærandi, sem skýtur sjálfan
sig að lokum, ef svo má að orði
komast. Um hann má segja, að
hann gerði engri skepnu neitt,
sem hann var ekki reiðubúinn að
þola sjálfur. Jafnvel þessi
gremjulega setning. „Ég get ekki
borið virðingu fyrir neinum
manni, sem ekki hefur lent f orr-
ustu“, sem vakti mönnum áður
fyrr reiði eða fyrirlitningu, nema
hvort tveggja væri, verður þolan-
leg, eða skiljanleg að minnsta
kosti, þegar hafður er f huga
dauðdagi þess, er reit. Hann var f
raun og sannleika mjög heppinn
að honum tókst að réttlæta marg-
ræmda karlmennsku sfna, veiði-
gleði, bardagahug, skotgleði og
sffellda eltingu sfna við dauðann
með svo áhrifamiklum hætti.
Þegar hér er komið sögu eru
þeir farnir að lesa bækur Hem-
ingways, sem fæddust um það bil,
sem hann réð sér bana. Enn einu
sinni eru fimmtán ára unglingar
búnir að uppgötva hann. Nú iesa
þeir lfka bækur hans f skólanum.
Og eins og kunnugt er geta rit-
höfundar dáið rólegir, þegar bæk-
ur þeirra eru orðnar námsefni f
skólum; þá er öruggt, að þær
munu lifa þá. Og við gömlu menn-
irnir, sem lesum Hemingway nú á
nýjan leik (ég hafði sjálfur verið
upptekinn af öðrum höfundum f
tuttugu ár og varla opnað bók
eftir hann) fáum jafnvel nýjar
bækur eftir hann (t.d. „Eyjar f
straumnum“, sem fannst f pen-
ingaskáp eftir dauða höfundar-
ins) en komum auk þesS auga á
dálftið f þeim gömlu, sem fór
fram hjá okkur, þegar við lásum
þær unglingar. Það er nokkuð,
sem okkur sást yfir — af þvf, að
við leituðum þess ekki. Við leit-
uðum þess ekki af þvf, að við
höfðum það þá þegar. Það er æsk-
an, sem ég á við. En nú leitum við
hennar, af þvf, að hún er horfin
okkur.
Það er efalaust, að Hemingway
er einn þeirra örfáu höfunda, sem
menn kynnast oftar en einu sinni
um ævina. Hann er sem sé sfstæð-
ur. Menn hafa aldrei lesið bækur
hans vegna efnisins eins, heldur
fyrst og fremst vegna þess, að
stfllinn og sögufólkið bera f sér
sérstaka lffstilfinningu, sem
snertir lesandann og hann fyllist
þrá til þess að lifa og finna til á
ný — þótt ekki sé nema f bókum!
Sögur meistarans eru þrungnar
þessari tilfinningu, þessum eigin-
leika, sem er ósjálfráður, að þvf
er virðist og þvf mjög áhrifamik-
ill. En þessi eiginleiki er æska.
Það er nánast ungæðisbragur á
sögunum.
Dauðinn, útslokknun, strfð og
óttinn við ellina. Allt er þetta að
finna á sérhverri þeirra þúsunda
sfðna, sem Hemingway reit. En
þetta er ekki á yfirborðinu, skfn
ekki í gegn, heldur má lfkja þvf
við vatnsmerki f þykkum pappfr,
stimpil á þá heiðrfkju og lffs-
gleði, sem Hemingway lét okkur
eftir f bókum sfnum. Þessar bæk-
ur eru e.t.v. ekki hinar mikilvæg-
ustu sinnar tfðar. En þær eru
áreiðanlega einhverjar hinar lff-
vænustu.
Rætt við
Fjólu
Loftsdóttur
Framhald af bls. 7
verk föður og móður blönduðust
?)eira f dgalegu Iffi en híngað til
hefur tfðkast?
— Það væri vafalaust þörf á því
að foreldrar sameinuðust um hús-
störf og uppeldi barnanna og
einnig um framfærslu heimilis-
ins, til þess að vera betur við þvi
búin að taka við hvers annars
hlutverki, ef á þarf að halda. En
til þess þurfa konur almennt fjöl-
breyttari starfsmenntun. Til
dæmis um það, var mér boðið
starf á simstöðinni hér, þegar ég
kom hingað, sem ég gat ekki tekið
vegna þess að ég hafði ekki
menntun til þess. Þó hefði það
veitt mér hærri laun og styttri
vinnutima.
Hefur þú kennt sonum þfnum
að taka þátt I húsverkunum með
þér?
— Það fer nú heldur lítið fyrir
þvi, segir Fjóla. Þó gekk það bet-
ur á meðan við bjuggum á Hólma-
vik. Þar var heimilislíf og minn
vinnutimi komið I fastar skorður.
Ég setti upp matinn og drengirnir
sáu um að hafa hann tilbúinn og
fá sér að borða. En eftir að við
komum hingað var ég þjótandi úr
einum vinnustað á annan, var oft-
ast á fjórum stöðum sama daginn.
Heimilið var vanrækt, drengirnir
líka og við gáfumst öll upp á að
halda föstum venjum. Siðan
hefur það ekki komist I samt lag,
hvað þátttöku þeirra í heimilis-
haldinu við kemur.
— En það gerir ekki svo mikið
til, segir Fjóla. Okkur liður vel
hér, heimilislifið er aftur orðið
reglubundið, eftir að ég fékk ör-
ugga og fasta vinnu. Þótt ibúðin
sé ekki stór, er ég þakklát fyrir þá
tryggingu að eiga þetta húsnæði
og geta með þvl stuðst við það,
sem maðurinn minn var byrjaður
á og að nokkru leyti búinn að
byggja upp fyrir f jölskylduna.
Heimilið ber með sér þá um-
hyggju og alúð, sem lögð hefur
verið I uppbyggingu þess frá
fyrstu byrjun. Þótt rúmmál þess
sé minna nú en ráð var fyrir gert
á Hólmavik, er nægilegt húsrými
fyrir synina þrjá, sem heima eru
og einnig elsta soninn, þegar
hann kemur I heimsókn með fjöl-
skyldu slna frá Ólafsvík, þar sem
hann býr nú og dótturina og
hennar fjölskyldu, þegar þau
heimsækja ættingjana á tslandi.
Á heimilinu verður ekki fram-
hjá því gengið, að veita athygli
munum sem minna á liðna tlð, en
það eru verðlaunagripir frá þeim
tlma, þegar heimilisfaðirinn var
hraustur og frækinn iþróttamað-
ur. Hann var góður sundmaður og
keppti oft I þeirri fþrótt en þekkt-
astur varð hann fyrir skíðalþrótt
sína, sigraði margoft I sklðagöngu
með yfirburðum. Á þvl æviskeiði
var hann þekktur hjá íþróttaunn-
endum undir nafninu, Jóhann
Strarídamaður. Ég kem líka auga
á mynd, sem tekin var á ferming-
ardegi elsta sonarins, þar sem
þessi sjö manna f jölskylda er sam-
ankomin.
Að lokum: Hvað um frístundir
húsfreyjunnar? Fer hún sjálfri
sér til heilsubótar i sumarferð eða
annað, sem telja má til tilbreyt-
ingar?
— Ég reyni að blanda geði við
aðra eftir beztu getu, fer að heim-
an ef ég hef tíma og tækifæri,
segir hún. Nú I sumar fór ég I
öræfaferð með Guðmundi Jónas-
syni, gerði hvorttveggja I senn: að
skemmta mér og vinna fyrir auka-
tekjum. Synirnir halda mér ekki
heima lengur, þeir vildu endilega
að ég færi þetta. Þeir segja að ég
megi ekki alltaf halda áfram að
líta á þá sem litlu börnin.
Það er komið að þvi að Fjóla
verður að horfast i augu við þá
staðreynd. Yngsti sonurinn, sem
fetar i fótspor föður slns og legg-
ur fyrir sig Iþróttir, er á förum til
útlanda á næstunni með íþrótta-
flokki, til að keppa I sundi I Skot-
landi.
Þannig heldur llfið áfram, þótt
þverbrestir verði á vegferð
manna, og best sé að vera við sem
flestu búin.
Fyrsti
fiski-
róðurinn
Framhald af bls 11
rétt eins og afi gamli. Þarna grillti i
Vikurhornið rétt framundan; þeir voru
að nálgast röstina. — Óþverrinn
hann Kalli smiðs, nei, aldrei skyldi
það! -— En ógurlega var orðið vont i
sjóinn. Hann leit snöggvast til afa
sins, er starði á dótturson sinn og
heldur hvasst.
,,Ertu hræddur, strákur?" sagði
gamli maðurinn, og skrltnu brosi brá
fyrir á vörum hans.
Grímur litli hristi höfuðið. En hann
tók fastar I fokkustagið og eitthvað
kalt og hart bærðist í brjósti hans. —
Jæja, svo að hann var þá hræddur?!
Það yrði saga til næsta bæjar, ef þeir
skyldu nú komast (land: Hann Grim-
ur litli var að skfta hjartanu, af þv( að
það hvessti dugunarlitið! Já, þannig
yrði það auðvitað lagt út, og hann sá I
anda smettið á Kalla smiðs og hinum
strákunum: Anga greyið hann
Grímsi, dauðhræddur við ofurltla
gjólu! Og Inga — ja, hún myndi svo
sem ekki segja neitt, en horfa bara á
hann með fyrirlitningarsvip og aldrei
tala orð við hann framar.
Grimur litli var nú orðinn svo reiður
og argur, að óttinn gleymdist að
mestu. — ,,Ég hræddur!" tautaði
hann fyrir munni sér. „Ónei, og fjár-
inn hafi það, heldur skal ég drepast!"
Hann margendurtók það inni i sér: ég
er ekkert hræddur, ekki vitundarögn
hræddur, ekki ég, nei! Svo beit hann
á jaxlinn og leit aftur á afa sinn, leit
beint í augu hans og gerði sig eins
vonskulegan og hann mögulega gat.
Þá kinkaði gamli maðurinn kolli og
brosti eilitið.
Það bros herti Grtm litla og rak
hræðsluna alveg á flótta úr sinni
hans. Og það var gott, þvf að nú voru
þeir komnir inn i Hornröstina og sjór-
inn var eins og sjóðbullandi mjólk allt
( kringum bátinn. En nú var hann ekki
hið minnsta smeykur. Hann hugsaði
ekki um annað en að gæta fokku-
stagsins, og innra með honum var
ekkert annað en rauð og sterk ólga af
logandi þrjósku: Þeir skyldu komast
af!
Vikurhornið var á bakborða, hálf-
sokkið i hvitfyssandi brim. Særoðan
rauk jafnhátt og masturstoppnum, og
það var langt frá þvi að kallannir
hefðu undan að ausa. En Grlmur litli
sat i hnipri, öskuvöndur, hélt með
báðum höndum í fokkustagið og taut-
aði fyrir munni sér ýmislegt, sem
ömmu hans hefði áreiðanlega blöskr-
að að heyra nýfermdan dregninn
segja. Og nú var andlit hans hart og
hvasst, eins og ásjóna afans, er sat
við stýrið, kaldur og öruggur, og
beindi bátnum á flugferð yfir röstina.
Síðasta holskeflan skall yfir þá á
hlið og hálffyllti bátinn. En einni
minútu síðar skreið hann inn á tiltölu-
lega lygnan sjó fyrir innan röstina.
Þá hló Grimur litli.
Heima í lendingunni snýtti Gamli-
Grimur sér hreppsstjórasnýtu; svo tók
hann upp baukinn og stútaði sig.
„Það mætti segja mér að drengur-
inn þessi yrði einhverntima dugandi
sjómaður," sagði hann drýgindalega.
„Hann hló, ormurinn sá arni, þegar
við hinir bliknuðum — og það var nú
svo sem ekxert grln að sigla röstina í
dag."
Grimur litli stóð þarna hjá afa sin-
um, i klofháum sjóstigvélum og olíu-
galla. En skammt frá þeim var ný-
fermd stúlka, með gula lokka, að
beita lóð. Hann leit til hennar og
blóðroðnaði um leið, þvi að hún var
einmitt að horfa á hann með glettið
bros í bláum augum.