Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1976, Blaðsíða 5

SVtlNN Axel Munthe var læknir að mennt, fæddur 1857, og dáinn á eynni Caprl við strönd Italiu 1949.
Munthe var áhrifarlkur talsmaður allra smælingja, kunnur mannvinur og dýravinur. Hann var lengi
læknir I Parls og á ttalfu. Lfflæknir Svfakonungs var hann allt frá 1908.
Ritstörf stundaði Axel Munthe aðallega á efri árum. Bækur hans, San Michele og Frá Parfs til San
Michele, hlutu mikia frægð og voru þýddar á fjölda tungumála, þar á meðal á fslenzku.
Arið 1931 gaf Bonnier f Stokkhólmi út bók eftir hann: En gammal bok um mánniskor og djur (Gömul
bók um menn og dýr). Kom hún út f fimm útgáfum á þvf ári. Sýnir það hvflfkra vinsælda hún naut.
Meðfylgjandi þáttur er tekinn úr henni.
A rústum fornrómverskrar hallar á Caprf reisti Munthe sér hús. Naut hann mikilla vinsælda á eynni og
bar þar beinin.
Hann safnaði margs konar fornminjum, sem geymdar eru f húsi hans og umhverfis það. Fyrir dauðann
ánafnaði Munthe sænska rfkinu bústað sinn og safn, og er nú hvort tveggja f vernd og varðveizlu þess.
Mjög er þar gestkvæmt, einkum á sumrin, ekki sfst af Norðurlandabúum eins og vænta má.
Eftir stundarfjórðungs viðræður
við mann er ég búinn að fá nóg, en
Á DÝRUNUM
ÞREYTIST MAÐUR
ALDREI
Eftir Axel Munthe
Útsýni frð Villa San Michele ð Capri, húsinu sem Axel Munthe byggði.
Menn segja að mannkærleikur
sé æðstur allra dyggða. Ég dáist
að mannkærleika og ég trúi vissu-
lega að hann sé einungis áskilinn
göfugum öndum. Sál mín er of
litil, hugur minn of jarðbundinn
til að öðlast hann nokkurn tíma
og ég neyðist til að játa, að því
lengur sem ég lifi, því meira fjar-
lægist ég þessa háu hugsjón. Ég
lygi ef ég segði að ég elskaði
mennina.
En ég elska dýrin, kúguð, lftils
metin, og mig skiptir engu, þó að
menn hlæi að mér, þegar ég segi
að mér líður betur með þeim en
meðal alls þorra manna, sem
verða á vegi mínum.
Þegar ég hef rætt við mann í
fjórðung stundar, hef ég venju-
lega fengið nægju mfna. Hvað
finnst þér? Mig langar þá að
minnsta kosti að fara mfna leið.og
ég furða mig alltaf á þvf að við-
mælandi minn skuli ekki hafa leit
azt við að hverfa burt fyrir löngu.
En mér leiðist aldrei f samveru
við góðan hund, Jafnvel þó að ég
þekki hann alls ekki og hann ekki
mig. Oft þegar ég mæti hundi sem
er á gangi og brýtur heilann um
eitthvað, nem ég staðar og spyr,
hvert hann sé að fara og tala við
hann dálitla stund. Og jafnvel þó
að verði ekki af frekari samræð-
um, þá lfður mér vel að horfa á
hann og leitast við að setja mig
inn í þær hugsanir sem á hann
sækja. Hundarnir hafa þá miklu
yfirburði yfir mennina að þeir
geta ekki látizt og þverstæða
Talleyrands að málið sé gefið til
þess að dylja hugsanir, getur alls
ekki átt heima um hundana.
Ég get setið hálfan daginn úti f
haga og horft á hesta og kýr ábeit,
og að virða fyrir sér svipbrigði
lftils asna er veruleg nautn fyrir
sálfræðing. En það er þá fyrst,
þegar asnarnir ganga lausir að
þeir eru áhugaverðastir. Bundinn
asni er ekki nærri þvf eins ræðinn
og eðli sfnu samkvæmur og þegar
hann fær að ganga laus og er
frjáls, og það er sfzt til að furða
sig á.
Á Ischia bjó ég f langan tfma
næstum eingöngu með asna. Það
var tilviljun að fundum okkar bar
saman. Ég bjó f lftilli sjóbúð rétt
við hafið og asninn bjó við hliðina
á mér, veggur einn á milli. Ég
hafði orðið þvf alveg fráhverfur
að sofa uppi f mollulegu hótelher-
berginu og hafói tekið með þökk-
um tilboði Antfnós vinar mfns að
búa niðri i svölu sjóbúðinni hans
meðan hann var langdvölum við
veiðar f Terrachina-flóanum. Ég
kunni þarna ágætlega við mig
innan um fiskigildrur og fiskinet.
Ég skrifaðihafinulöngástarbréf,
sitjandi klofvega á kili gamals
báts. Og þegar kvöldið kom og tók
að rökkva inni I sjóbúðinni gekk
ég til hvílu I hengidýnunni minni
með segl að ábreiðu og minning-
una um hamingjudag hafði ég fyr-
ir kodda. Ég sofnaði við nið hafs-
ins og vaknaði f dögun. Og á
hverjum degi kom nágranni
minn, gamli asninn og rak alvar-
legt höfuðið inn um opinn sjóbúð-
argluggann og horfði stöðugt á
mig. Ég furðaði mig alltaf á þvf að
hann stóð svona hreyfingarlaus
og horfði bara á mig. Ég fann
enga aðra skýringu á þessu en þá
að honum þætti ég svona fallegur
á að líta. Og ég lá þarna milli
svefns og vöku og horfði á hann
— mér fannst hann lfka fallegur.
Hann leit út eins og gömul fjöl-
skyldumynd þar sem hann stóð
með grátt höfuðið luktur umgjörð
dimmra dyra við blátt baksvið
sumarmorgunsins.
Fyrir utan óx birtan jafnt og
þétt og glampa brá á tjarnsléttan
hafflötinn. Og nú kom leikandi
sólargeisli og skein beint f augun
á mér. Og þá spratt ég á fætur og
heilsaði upp á flóann. Ég hafði
ekkert að gera allan daginn, en
vesalings asninn átti eiginlega að
vera f brúkun allt árdegið uppi í
Casamicciola. En það skapaðist
svo mikil samúð á milli okkar að
ég útvegaði honum staðgengil og
síðan ráfuðum við um áhyggju-
lausir allan guðslangan daginn
sem hreinir flækingar, hvert svo
sem leiðin lá. Ýmist var það ég
sem gekk á undan og asninn ofur
hógvær á hælunum á mér eða þá
hann fékk einhverja ákveðna
hugmynd og þá fylgdi ég honum
auðvitað eftir. AUan tfmann veitti
ég áhugaverðri skapgerð hans
næma athygli sem ég hafði*óvart
komizt í nána snertingu við, og
það var langt sfðan ég hafði unað
mér svona vel I samvist við aðra.
Margt gæti ég sagt um þetta, en
með því að þessar sálfræðilegu
spurningar eru of alvarlegar fyrir
þorra lesenda minna, skal ég láta
staðar numið.
Og fuglarnir, hver getur nokk-
urn tfma þreytzt f félagsskap við
þá? Timunum saman get ég setið
á mosaþúfu og hlustað með at-
hygli hvað lftill yndislegur fugl
hefur að segja; ég sem aldrei get
einbeitt hugsunum mínum, þegar
einhver maður er að halda ræðu.
En hefur þú tekið eftir því hvað
lftill fugl er fagur á að Ifta meðan
hann syngur vfsu sfna eða flytur
ástaróð sinn. öðru hvoru beygir
hann lftið yndislegt höfuðið eins
og hann væri að hlusta eftir hvort
einhver f skóginum svaraði hon-
um. Og siðsumars þegar fugla-
mamma fer að kenna börnunum
sfnum að tala — þið skuluð ekki
halda að þar sé einungis um eðlis-
hvöt að ræða, þau verða að „taka
tlma“ og læra sitt söngmál. Hefur
þú hlustað á þessar æfingar, þeg-
ar mamma heldur fyrirlestur úr
vaggandi kennarastóli um eitt og
annað og sumargömlu ungarétt
rek f vörðurnar með skærum
barnaröddum.
Og þegar fuglarnir þagna þarf
ég aðeins að lfta niður á grösin og
mosann til þess að hitta aðra
kunningja og hafa félagsskap við.
Þarna er á ferðinni litla lykla-
stúlkan hennar jómfrú Maríu —
Marfuhænan — snyrtileg og snot-
ur í sínum svartdröfnótta bún-
ingi. Hún klifrar yfir grasstrá og
heldur með allri vinsemd áfram
yfir vfsifingur minn og fer þegar
að taka mál af hönzkum handa
mér. Hanzka kæri ég mig ekki
vitund um, þegar ég er ekki f
París en ég vil ekki hryggja hana
með því að segja það svo að hún
heyrir til.
Ofar svignandi grasi og stráum
flýgur gullsmiður á sólgylltum
siflurvængjum, og langt niðri á
stfgnum sem bugðast milli gildra
stofna grassins stritar lítill maur
með þurran barrkvist á bakinu.
Ymist ýtir hann þungu byrðinni
sem sleða á undan sér eða ber
hann á grönnum öxlunum. Hann
streitist i brekkunni svo að litlu
mjóu fæturnir eru að kikna, hann
lætur sig falla fyrir ætternisstapa
með byrðina f fanginu. En hann
sleppir ekki tökum og áfram
mjakast, þvj að maurnum liggur á
að komast heim. Brátt fellur á
dögg og þá er ótryggt úti f villu-
gjörnum skógi og bezt að vera
kominn heim i næði að loknu
dagsverki. Nú fer vegurinn að
hækka, hæðirnar stækka og brátt
rfs upp stórt fjall fyrir framan
hann. Hvað fjallið heitir veit
maurinn áreiðanlega, ég veit ekki
neitt og mér sýnist að það lfti út
eins og venjulegur grásteinn af
hnefastærð. Maurinn nemur
skyndilega staðar og fhugar litla
stund og þvf næst gefur hann
merki með fálmurunum sem ég er
of heimskur til að skilja en aðrir
gefa gaum að á augabragði og
undan þurru laufblaði koma tveir
aðrir maurar til liðveizlu.
Ég sé hvernig þeir halda her-
ráðsfund og hvernig þeir ný-
komnu lyfta bjálkanum með allri
gát til þess að komast að raun um
hve þungur hann sé. Allt í einu
standa þeir hreyfingarlausir og
hlusta. Heil varðsveit maura fer
fram hjá snertispöl frá mér og
brátt sé ég aðra koma til liðs
við þá. Þeir toga samtaka og eins
og sjómenn draga þeir hægt og
sfgandi bjálkann upp.
Ég heyri að nota á bjálkann vió
endurreisn eftir jarðskjálfta.
Hversu margir iðjusamir maurar
kunna að hafa týnt lifi undir rúst-
um fallinna húsa, og hvaða ill öfl
kunna að hafa rifið niður það sem
látlaust strit mauranna hafði
komið upp? Ég þori ekki að
spyrja því hver veit nema það
hafi verið maður sem gekk fram
hjá og potaði staf sínum í
mauraþúfuna.
Og öll hin dýrin, sem ég veit
ekki nafn á, aðeins horft inn f
smáheim þeirra með gleði. Þau
eru lfka borgarar í stóru samfé-
lagi sköpunarinnar, og vera má að
þau gegni borgaraskyldum sfnum
miklu betur en ég mínum.
Og þegar maður liggur svona og
lítur niður í grasið þá verður mað-
ur í rauninni svo lftill, sjálfur.
Og að lokum finnst mér, að ég
sé aðeins maur sem streitist
áfram með þungu byrðina mfna f
villugjörnum skógi. Ymist liggur
leiðin upp á við eða niður á við, en
það er um að gera að sleppa ekki
takinu. Og fái maður einhvern til
þess að hjálpa sér upp brekkuna,
þá tekst það.
En þegar brekkubrúninni er
um það bil náð, koma örlögin til
skjalanna og velta öllu, sem menn
hafa byggt upp, um koll. Maurinn
streitist áfram með þungu byrð-
ina sfna í villugjörnum skógi.
Vegurinn er langur og enn lfður
drykklöng stund áður en dags-
verkinu er lokið og döggin fellur
á.
En langt ofar greni- og furu-
trjánum flýgur draumurinn á sól-
gylltum silfurslæðuvængjum.
6. 8.’76. S.G.