Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1976, Blaðsíða 5

Sagan af
Pétri og Önnu
Pétur og Anna eiga 3 ung börn
og fjögra herbergja íbúð. Pétur
hefur kr. 80.000.00 á mánuði í
laun. Hjónabandið er stirt og dag
einn yfirgefur Anna mann og
börn og tekur upp sambúð með
öðrum manni. Pétur kann ekkert
til heimilisstarfa, því eins og Guð-
rún I fyrra dæminu var hann al-
inn upp í anda hefðbundinnar
verkaskiptingar kynjanna. Hann
fær sér ráðskonur, eina af
annarri. Laun þeirra eru kr.
40.000.00 á mánuði og frítt fæði
og húsnæði. Anna sækir um
skilnað og krefst helmingaskipta.
Pétur krefst forræðis barnanna
og meðlags úr hendi Önnu. Þá
kemst hann að raun um tvennt:
tregðu kerfisins til að dæma konu
til að greiða meðlag, enda þótt
tryggingarnar hafi nú milligöngu
um slíkar meðlagsgreiðslur og
einnig tromp önnu, þ.e. þann
sterka rétt, sem móðir hefur sam-
kvæmt hefð en ekki lögum til
forræðis barna. Hún hótar nú
undir rós að krefjast forræðis
barnanna, ef hann fellur ekki frá
meðlagskröfu. Pétur vill ekki
missa börnin og gengur að skil-
málum Önnu, þ.e. niðurfellingu
meðlags.
Pétur fékk síðan feðralaun frá
tryggingunum kr. 19.349.00 á
mán. Hann hafði það framyfir
Guðrúnu (í fyrradæminu), að
hann var vanur að sjá um fjármál
heimilisins og hafði trygga vinnu.
Honum tókst því með herkjum að
fá lán og greiða önnu hennar
helming af íbúðinni, en var þá
jafnframt kominn með skulda-
klafa, sem hann var ekki borg-
unarmaður fyrir, auk útgjalda við
heimilishjálp. Heimilið varð
gjaldþrota og börnin liðu vegna
öryggisleysis og ónógrar umhirðu.
Það hlýtur að liggja i augum
uppi, hvað óllklegt er að þessi
börn standi jafnrétt eftir þessa
reynslu. Hvað réttlætir þau lög og
ákvæði, sem nú gilda um meðferð
þessara mála? Hversvegna eru
skilnaðir veittir af embættis-
mönnum en ekki dæmt I
skilnaðarmálum hér eins og I öðr-
um löndum? Hversvegna er for-
eldrum leyft að selja húsnæði
ofan af börnum sfnum og reka
þau á vergang? Hversvegna fá
fráskildir foreldrar ekki ekkju
eða ekkilsbætur en þær bætur
mætti síðan innheimta hjá hinu
foreldrinu fyrir milligöngu
Tryggingastofnunar? Eru börn
fráskilinna foreldra minna virði
en börn ekkjufólks? Hversvegna
er feðrum sleppt við að greiða
sinn helming af framfærslu
barna, en kr. 10.397.00 á mán.
nálgast ekki þá upphæð. Hvers-
vegna er mæðrum sleppt alveg
við að greiða meðlag? Eiga börnin
ekki rétt á þessum peningum?
Geti meðlagsskyldir foreldrar
ekki greitt, eiga þeir eins og aðrir
framfærendur rétt á styrk frá
opinberum aðilum.
Eftir að hafa kynnst þessum
málum í 7 ár, mótmæli ég þvl sem
skattgreiðandi að sá háttur sé
hafður á, sem nú tíðkast að það
foreldrið, sem hefur börnin, sé að
nauðsynjalausu neytt til að lifa á
styrk frá Félagsmálastofnunum
og gefa þannig börnunum for-
dæmi um að þessi stofnun eigi að
sjá þeim farborða, kannske ævi-
langt. Það er auðvelt, en hættu-
legt og dýrt, að gefa slíkt lífs-
mynstur. Með þessu er þó engan
veginn verið að kasta rýrð á
Félagsmálastofnanir eða starfs-
fólk þeirra. Þær stofnanir eru
nauðsynlegar.
Ekkert meðlag
fyrr enfaðernið
er klárt
Við eigum glæsilegt heimsmet I
fjölda óskilgetinna barna og þeg-
ar rætt er um þessi mál verður
ekki framhjá því gengið að geta
þeirra sérstaklega.
Nú liggur fyrir Alþingi ágætt
frumvarp til barnalaga, sem mun
bæta stöðu þeirra verulega, ef að
lögum verður. Mig langar aðeins
til að drepa á eitt atriði, sem lag-
færa þarf, og ekki er minnst á I
fyrrgreindu frumvarpi, en það er
greiðsla lffeyris frá fæðingu
barna.
Eins og nú er fær barnið ekkert
meðlag né lífeyri fyrr en gengið
hefur verið frá feðrun þess, en
það getur tekið mörg ár. Til-
gangurinn með þessu mun vera sá
að þvinga konur til að feðra börn
sln og er það svo sem góðra gjalda
vert. Spurningin er aðeins sú,
hvort ekki finnist betri aðferðir
til þess en að svelta barnið?
Einnig mætti nefna I þessu sam-
bandi upphæð mæðralauna með
einu barni. Mæðralaun og feðra-
laun eru bætur, sem tryggingar
greiða einstæðum foreldrum með
börn. Upphæðir þeirra bóta eru
sem hér segir: 1 barn: kr. 1.782.00
á mánuði; 2 börn: kr. 9.675.00 á
mán.; 3 börn eða fleiri kr.
19.349.00 á mán. En til þess að
skilja þessar furðulegu tölur
verðum við að gera okkur grein
fyrir hverskonar bætur mæðra-
laun eru. Upphaflega voru þau
hugsuð þannig, að kona með 3
börn eða fleiri væri félagslega
fötluð (lauslega þýtt úr dönsku),
þ.e. að hún gæti ekki stundað
vinnu utan heimilis. Hún fékk
þess vegna fullan örorkustyrk.
Kona með 2 börn fékk hálfan
styrk, þvl að hún var bara talin
hálf fötluð. Kona með eitt barn
var aftur á móti ekkert fötluð.
Slðar var þessu breytt og kona
með eitt barn var talin pínulítið
fötluð og fékk þvl upphæð, sem
enginn veit hvernig er til komin
fremur en upphæð meðlags.
Nú tel ég aðeins gott og rétt að
ríkið leggi börnum lið með því að
bæta við meðlagið, en öðruvlsi er
varla unnt að llta á þessar bætur.
Spurningin er, hvers vegna I
ósköpunum er greitt minnst með
fyrsta barni, þegar vitað er að
kostnaður við fyrsta barnið er
mestur. Það kann að vera auðvelt
fyrir hjón, sem hvort sem er hafa
stofnað heimili, að sjá fyrir einu
barni, en setjið ykkur bara I spor
ungrar móður með litlar tekjur,
sem stofna þarf ein heimili vegna
þessa barns. Mæðralaun, eins og
þau eru nú, eru henni aðeins
hvatning til að bæta við tveimur I
viðbót, því ekki munar eins um
þessi tvö og það fyrsta. En varla
er það tilgangurinn eða hvað?
Það væri freistandi að ræða um
barnabætur og skattamál, en það
yrði of langt mál. Eitt má full-
yrða, hvorugt er börnum I hag.
Heimavinnandi
húsmæður
eru „dýrgripir“
Til að vlkja að spurningunni
um ábyrgðarleysi feðra vil ég
segja þetta:
Þeir feður sem ég hef kynnst I
okkar félagi eru frábærir og gefa
mæðrunum ekkert eftir. Sam-
eiginlegt vandamál þeirra flestra
er, að vankunnátta þeirra I
heimilisstörfum er slík, að þeir
treysta sér varla að annast sjálfa
sig hvað þá börn sln. Flestir taka
ráðskonur, kannske allt að 5 á ári.
Þetta er ekki sagt ráðskonunum
til hnjóðs, það starf er ekki öf-
undsvert. Ég hef oft óskað þess að
fleiri gerðu sér ljóst hvílíkir „dýr-
gripir“ heimavinnandi húsmæður
eru, ekki síst eiginmenn þeirra og
börn. Því kynnist maður fyrst
þegar þær eru fallnar frá og reynt
er að halda heimilinu saman.
Skyldu eiginmenn almennt gera
sér grein fyrir þvl, hve mikla pen-
inga húsmóðir með t.d. 3 ung
börn, sparar heimilinu? Til að
gefa hugmynd um það má nefna,
að aðeins barnagæsla kostar allt
að kr. 60.000.00 á mán. fyrir 3
börn; venjuleg þrif nálægt kr.
400.00 á tlmann og hreíngerning-
ar um kr. 700.00 á tímann. Og
hvað kostar matur á veitingastað
og hvað fer I súginn af fatnaði,
sem ekki vinnst tlmi til að gera
við. Þá eru þvottarnir ótaldir og
frágangur. Þetta þekkja einstæðir
foreldrar af báðum kynjum, en
höfuðvandamál þeirra er einmitt
það, að þessi ólaunaða vinna, sem
ekki telst til þjóðartekna, gleym-
ist nær algjörlega I meðlags- og
skattútreikningum.
Ölafur Gunnarsson
ÞRJÚ LJÖÐ
Um Þorstein Erlingsson
eftir frósögn föður mins
í Iðnskóla
veturinn 1909.
ég sópaði spænina
og sagið af gólfinu
lagaði til á hefilbekkjunum
og flýtti mér heim
borðaði kvöldmat
og var kominn klukkan átta
niður I Vinaminni.
Áhyggjulaus æskuár
eða ótfmabær binding
Ekki verður framhjá þvl gengið
að minnast á skyldur foreldranna
sjálfra við börn sln.
Mér er minnistæð saga, sem ég
heyrði fyrir löngu. Katrín Thor-
oddsen, sá ágæti barnalæknir, á
að hafa verið að þvl spurð, hver
væri fyrsta skylda móður við barn
sitt. Katrín svaraði: „Að velja þvf
góðan föður.“ Mér kemur þetta
oft I hug, verandi sjálf svo lán-
söm, að börn mín og stjúpbörn
eiga góða feður. Að velja barni
foreldri, þvl að sjálfsögðu gildir
þetta líka um val á móður, er list
sem flestir læra eflaust ekki fyrr
en um seinan. En eitt er vlst, að
það verður ekki gert I ölvimu, né
bætir það úr skák að safna börn-
um eins og minjagripum um mis-
heppnuð ástarævintýri. Að virða
barn sitt fætt eða ófætt, að skynja
það sem manneskju en ekki hlut,
manneskju sem ber I sér neistann
af öllu þvl er hrærist I okkur
sjálfum, von, ótta, gleði og sorg,
þetta hlýtur að vera undirstaða
þess að vera foreldri. Þvl fylgir
líka, að við megum ekki nlða hitt
foreldrið við börn okkar, ekki
frekar en við viljum láta níða
okkar eigin foreldra I okkar eyru:
Að við neitum ekki börnunum um
að sjá hitt foreldrið, þvl sjálf
viljum við vera frjáls að því að
hafa samneyti við þá, sem okkur
eru kærir. Við megum ekki
gleyma þvl, að það vorum við sjálf
en ekki börnin sem völdum. öll sú
sorg, reiði, beiskja og vonbrigði,
sem komið geta upp I samskiptum
karls og konu eiga að vera einka-
mál þeirra, og á ekkert erindi til
barna.
Að lokum þetta:
Vinnufélagi minn sagði eitt
sinn við mig: „Til hvers er allt
þetta víl og vol yfir einstæðum
mæðrum? Meiri ástæða væri að
brýna fyrir þeim að verjast,. þvl
að annars bitni afleiðingarnar á
þeim og þeim einum". Þetta er
mikið rétt. Það er fullástæða fyrir
foreldra stúlkna á táningsaldri og
helst fyrr, að spyrja dætur sínar
hvers þær óski, hvort þær kjósi
áhyggjulaus æskuár eða ótlma-
bæra birndingu yfir barni með
bleijuþvotti og mjög takmörkuð-
um fjárráðum. Barnsfaðernismál
eru heldur ekki eftirsóknarverð.
Það er einnig skylda foreldra að
brýna fyrir drengjum, að því fylgi
engin gæfa að valda öðrum
ógæfu; að eiga einhversstaðar
unga barnsmóður og barn á hálf-
gerðri eða algerri vonarvöl sé
ekki karlmennska. Þetta gildir
um foreldra allra barna."
hann opnaði hurðina
leit yfir hópinn
og við skvaldrandi strákarnir þögnuðum
hann fékk okkur danska stílinn
og minn var allur ein leiðrétting
ég laug upp einhverri afsökun
hann hlustaði þolinmóður
en sagði siðan vingjarnleg
ég held þér ættuð nú samt
að athuga þetta betur.
Gunnar minn.
Á Grettisgötunni
1912.
eftir hádegi
byrjaði snjóinn að slíta úr lofti
ég var á heimleið frá vinnu
i þreifandi bil um kvöldið
þegar ég gekk framá Þorstein
þetta var á grettisgötunni
hann stóð i skjóli við eitt af húsunum
klæddur i gráan frakka
með húfu á höfði
hokinn í hriðinni
ég spurði:
viljið þér ekki koma með mér heim
og biða þar af yður veðrið
hann þáði
og við fylgdumst að inn götuna
mamma bauð okkur að borða
ég tók við húfunni
og hristi snjóinn úr frakkanum
síðan settumst við niður að saltfiski
kartöflum rófum og tólg.
í September
1914.
ég vann um tima
hjá Eyvindi Árnasyni líkkistusmið
og oft kom það fyrir
að ég þurfti að aðstoða við kistulögn
einu sinni um haustið 1914
tókum við handvagn tveir smiðir
og ókum frá verkstæðinu á laufásveg
upp i Þingholtsstræti
það var áliðið dags
á vagninum var hvitmáluð kista
með englamyndum
og logagyltu rósavirki úr pappa
við börðum dyra
og bárum kistuna i stofu
okkur var visað upp á loft
við tókum likið upp úr rúminu
og ég man enn:
það var undarlega þungt
og erfitt að bera
niður þröngan stigaganginn.