Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1976, Blaðsíða 7

■

UM ALDRAÐA
Störf og iöja margra hinna öldruðu
einkennist af merkingarleysi og af-
þreyingu og í því felst sorgleg övirðing
við efri ðr mannsins
íslendingar búa við gott atlæti
og eru heldur vel á sig komnir
líkamlega. Þeireldast þvl yfirleitt
vel, nema þeir ofgeri sér með
brennivlns- og tóbaksdrykkju. I
samræmi við þetta er ævilengd
þjóðarinnar með þeirri lengstu,
sem þekkist. Árið 1970 var
meðalævilengd karla 70.7 árog
kvenna 76.3 ár. Aldraðir eru einn-
ig að verða nokkuð margmennur
hópur, því að árið 1970 voru um
9% þjóðarinnar 65 ára og eldri.
Sitthvað bendir til þess, að ævi-
lengd íslendinga haldi áfram að
aukast á komandi árum og hlutfall
aldraðra af þjóðinni I heild muni
enn fara hækkandi. Eins er senni-
legt, að fólk haldi áfram að eldast
betur, þ.e. haldi lenguren áður
gerðist llkamlegum og andlegum
þrótti og góðri heilsu.
Vissulega er þetta mjög svo
ánægjulegt, en það gefur einnig
tilefni til Ihugana. Á sllkum Ihug-
unum er þegar farið að brydda
manna á meðal, en alla sllka um-
ræðu þarf að auka til muna og
skerpa að raunsæi, svo að af
henni megi draga hagnýtar
ályktanir.
Eins og kunnugt er verða flestir
launþegar að vlkja úr föstu starfi
67—70 ára. Það kemur fljótlega
BLÖÐ ÚR ÞRÆTUBÖK
eftir Sigurjön Björnsson sölfrœðing
að því, að hópur fullfriskra aldr-
aðra „atvinnuleysinga" verður
æði stór. Þá hefursú stefna verið
uppi um skeið (þó að ef til vill sé
farið að gæta undanhalds) og talin
til mannúðar og menningar, að
reisa skuli stórbyggingar, þar sem
öldruðum er ætlað að búa I sam-
félagi einum sér. Ef fram heldur
sem horfir, ætti þess háttar stofn-
unum að fjölga stórlega á næstu
árum og áratugum. Ekki þætti
mér ósennilegt, að þörf myndi
fyrir svo sem 20—30 500 manna
elliheimili, þegar kemurfram um
næstu aldamót. Hvernig llzt
mönnum á þá þróun?
Þegar hugað er að vaxandi
fjölda aldraðra og batnandi heilsu-
fari á elliárum, hlýtursú spurning
að vakna, hvort ekki lendi I óefni,
ef sömu stefnu er haldið varðandi
störf og vistun aldraðra.
Og maður leitar líka að rök-
semdum, sem slík stefnumörkun
byggist á. Hvaða nauður rekur til
þess að ýta öldruðum út af vinnu-
markaðinum, ef heilsa þeirra býð-
ur ekki? Höfum við ekki þörf fyrir
allar starfandi hendur? Og þó að
svo væri ekki, hvers vegna ættu
aldraðir þá að fara fyrstir, ef þeir
vinna með eðlilegum hætti? Þvi er
oft slegið fram, þegar minnzt er á
sumt roskið fólk i opinberum
störfum, að kominn sé timi til að
það taki sér hvild frá störfum, því
að það sé orðið svo sljótt og
„kalkað" að til vandræða horfi.
Sjálfsagt er þetta stundum rétt,
en síður en svo alltaf. Sannleikur-
inn er sá, að það fer tiltölulega
litið eftir aldri, hversu hæft fólk er
til starfa, sem ekki krefjast mikill-
ar likamsáreynslu. Við finnum
fjöldan allan af ágætlega hæfu
öldruðu fólki, og um hina má
líklega oft segja, að annað hvort
hafa þeir aldrei verið reglulega vel
hæfir eða þá að þeir eru ekki
heilbrigðir. Þá má heldurekki
gleyma því, að allmargir eru þeir,
sem þrátt fyrir góðan aldur skortir
margt til að gegna starfi sinu vel.
Hvers vegna er talin ástæða til
þess að einangra aldraða og búa
þeim stað á sérstofnunum? Fer
betur um aldraða þar en i venju-
legum íbúðum í hverfum innan
um anað fóik? Kjósa aldraðir þetta
sjálfir? Eða viljum við hinir losna
við þá úr augsýn okkar? Og loks
mætti spyrja: er þetta ódýrari
lausn en aðrar, sem til greina geta
komið?
Nú verður að minnast tveggja
staðreynda, svo að allrar sann-
girni sé gætt. Mjög viða eru að-
stæður þær, að ekki hentar vel, að
aldraðir búi i sambýli við yngri
kynslóðina. Og hitt er, að las-
burða aldrað fólk þarfnast að sjálf-
sögðu nærfærinnar og stöðugrar
aðstoðar. Þá hefur þrautalending-
in einatt verið sú að koma gamla
fólkinu á elliheimili. Sú spurning,
sem hér er varpað fram, er ein-
göngu sú, hvort þetta sé eina
lausnin. Við vitum raunar af minni
háttar tilraunum, sem gerðar hafa
verið, að svo er ekki. Til eru önnur
úrræði, sem ætla má að þjóni
hagsmunum aldraðra mun betur.
Það leikur varla á tveimur tug-
um, að lif alltof margra aldraðra
verður óhæfilega merkingarlaust
við þær aðstæður, sem þeim eru
búnar. Þeim er meinað að vera
venjulegir þegnar með ábyrgð og
skyldur, og ýmsum réttindum eru
þeir sviptir. í stað þess verða þeir
þiggjendurog bónbjargamenn,
taka við lifeyri, án þess að greiða
fyrir hann með vinnu sinni eins og
annað fólk, fá hitt og annað
ókeypis af þvi einu að þeir eru
„gamlir". Þar með er þó alls ekki
sagt, að aldraðir lifi við neina
efnahagslega velsæld, þvi að hinir
yngri hafa dæmalaust ríka hneigð
til að skammta naumt. Og margir
aldraðir hafa litið fyrir stafni, svo
að timinn verður þeim langur. Þó
geta fjölmargir þeirra svo sannar-
lega unnið margt með höndum og
huga. Fólk reynir raunar að finna
upp á ýmsu sér til afþreyingar.
Sumir fást við ýmiss konar föndur
og dútl, aðrir skrifa endurminn-
ingar sinar, enn aðrir eru hafðir til
barnapössunar og annars þess
starfa, sem hingaðtil hefur verið
talinn við hæfi liðléttinga. Yfirleitt
einkennast störf og iðja alltof
margra aldraðra af eins konar
merkingarleysi og þvi að vera til
afþreyingar. Sú hugsun hlýturað
læðast að manni, að verið sé að
reyna að fylla i eyðu, drepa tim-
ann meðan beðið er. . .
í öllu þessu felst sorgleg óvirð-
ing við efri ár mannsins. Skyldi
þess vera þörf?
Burt séð frá mannréttinda- og
mannúðarsjónarmiðum, sem þó
væri ástæða til að staldra við, er
rétt að velta þvi fyrir sér, hvort
það sé einhver gagnsemi i því
fólgin fyrir þjóðfélagið að „af-
skrifa" aldraða með þessum
hætti. Það held ég ekki. Ég held
einmitt, að þjóðfélagið bíði tals-
vert tjón við.
Margir aldraðir búa yfir mikil-
vægri reynslu, þekkingu og vizku,
sem þeim yngri er næsta gagnlegt
að njóta. Það er siður en svo að
þessir eiginleikar hverfi um
sjötugsaldurinn. Vitur maður
verður vitrari með aldrinum,
reynslan eykst og þekkingin dýpk-
ar. Ráð og ákvarðanir hinna öldnu
eru oft byggð á meiri yfirvegun og
yfirsýn og dýpri þekkingu á mann-
lifinu. Meiri kyrrð og ró og heið-
rikja er yfir huga þeirra, sanngirni,
velvild og ástriðuleysi. Virk aðild
aldraðra að samfélagsmálum er
þvi vel til þess fallin að bæta
Framhald á bls. 14.