Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1976, Blaðsíða 2

Konungur leynilögreglumann-
anna, Sherlock Holmes, leysti gát-
ur sínar vopnaður einum sarnan
innsæinu og stækkunargleri.
Watson, vinur hans, sem ekki
hafði eins mikið ímyndunarafl,
var enda ævinlega jafn hissa á
ályktunargáfu hans. I sögunni „A
Study in Scarlet" virðast sönn-
unargögnin vægast sagt af skorn-
um skammti. Samt kemst Holmes
að þessari niðurstöðu, sem er
dæmigerð: „Hér hefur verið
framið morð og morðinginn var
karlmaður. Hann var meira en
sex fet á hæð, á bezta aldri,
fremur fótsmár, í grófum, tá-
breiðum stígvélaskóm og reykti
Trichinoplyvindil . . . hann hefur
að öllum likindum verið rjóður í
andliti og neglur hægri handar
verið óvenju langar."
Margir lögreglumenn veruleik-
ans dást að sjálfsögðu að Holmes.
En þeir hafa nú yfir að ráða
tækni, sem hefði veitt þeim al-
gera yfirburði yfir Holmes, hefðu
þeir verið saman á dögum. Þessi
tækni getur gert flest, ef ekki allt,
sem yfirleitt finnst, að óyggjandi
sönnunargögnum. Sem dæmi má
nefna blóðbletti, fingraför og
spor, örsmá hár og þræði, glerflis-
ar og málningaragnir.
Nú á dögum snúast réttarvís-
indin æ meir um sjálfar
öreindirnar, sem sannanirnar
byggjast á. I stað stækkunarglers-
ins eru komnir kljúfar, lasergeisl-
ar, öreindareaktorar og tölvur.
Framfarir i þessum efnum hafa
orðið svo miklar, að afbrotamönn-
um veitist nú miklu erfiðara en
áður að skilja svo við verk sín, að
ekki verði eftir eitt eða fleiri
sönnunargögn, kannski svo agnar-
smá, að þau verða alls ekki séð
með berum augum. Einnig geta
þeir óviljandi borið brott með sér
ýmislegt, sem sannar sök þeirra,
ef finnst.
Nýlega hafa visindamenn beint
athygli sinni að hinum gamal-
kunnu verksummerkjum fingra-
farinu og fótsporinu.
Gallinn við fingraför er sá, að
þau koma venjulega ekki fram á
trjáviði eða klæði, svo dæmi séu
nefnd. Visindamenn í læknis-
fræðistofnuninni í Harwell fundu
ráð til að bæta úr þessu. Þeir voru
að rannsaka mengun af brenni-
steinsdioxíðgasi og kom-þá i ljós,
að gasið loddi við þá hluta klæðis,
sem þuklaðir höfðu verið. Sé
gasið biandað geisiavirku efni og
síðan veitt í klæði, sem síðan er
geislamyndað, koma fingraförin
greinilega í ljós. Eru menn frá
Harwell og vísindadeild lögregl-
unnar nú að prófa aðferðina og
reyna að leiða i ljós, hvort hún
reynist jafnvel utan rannsóknar-
stofanna sem í þeim.
Fótsporið er hins vegar i athug-
un frá tveimur sjónarhornum og
eru þar notaðir bæði lasergeislar
og kyrrstætt rafmagn.
Vellagað fótspor getur gefið
lögreglumanni margt og mikið til
kynna. Af mynstrinu má sjá fram-
leiðslustað og -tíma skósins og auk
þess setur hver einstaklingur sín
mörk á hæl og sóla við notkun. Þá
er einnig unnt að áætla þyngd
manns af dýpt fótspora og lagi.
Þetta er ágætt ef sporin finnast í
blómabeði, en verra á gólfteppi
eða harðari gólffleti.
Kyrrstætt rafmagn hefur lengi
verið til vandræða í gólfteppum.
Shirleystofnunin í Manchester
hefur unnið að því, að leysa
þennan vanda Til þess að mæla
þetta stráð a vísindamenn agnar-
smáum pólýstýrenperlum yfir
gólfið og þá kom í Ijós, að perl-
urnar héngu fastar við fótspor —
en annars staðar mátti bursta eða
Ný tækni
til að koma
uppum
glæpamenn
Eftir William Breckon
blása þeim burt. Er nú verið að
prófa áreiðanleik þessarar tækni.
Með lasergeislum eru gerð svo-
nefnd „hologrömm", skarpar þrf-
viddarmyndir, er sýna lag spors i
gólfteppi af miklu meiri ná-
kvæmni manns en auganu er
gefin.
I Bretlandi skipta tvær stofn-
anir með sér verkum i réttarvís-
indum. Tækni- og visindadeild
lögreglunnar einbeitir sér að að-
ferðum, sem lögreglumenn reyna
siðan við lausn afbrotamála, en
rannsóknarstofnun innanríkis-
ráðuneytisins fæst við aðferðir,
sem siðan eru rannsakaðar og
prófaðar í átta öðrum rannsóknar-
stofum.
Stofnun þessi, HOCRE, var
komið á fót fyrir sjö árum. For-
stöðumaður hennar er dr. Alan
Curry. Hann segir, að hann og
samstarfsmenn hans hafi haft á
litlu sem engu að byggja i upp-
hafi. „Þegar við hófum störf,“
segir hann, „héldu t.d. flestir því
fram, að engar ályktanir væri
hægt að draga af glerbrotum i
klæðnaði. Þetta er rangt; það
hafði bara engum dottið í hug að
reyna það.“
Menn hans tóku sig til og athug-
uðu þúsundir glerbrota og burst-
uðu af fötum hundrað manna,
sem ekki höfðu verið viðriðnir
neinn glæp. Með þessu hugðust
þeir reikna út líkurnar til þess, að
glerbrot meira en millimetri á
lengd kæmist i föt manns af til-
viljun. I Ijós kom, að líkurnar
voru ein á móti þremur þús-
undum, og það þótt um algeng-
asta rúðugler væri að ræða. Nú
kunna þeir aðferðir til þess að
hafa uppi á verksmiðju þeirri, er
framleiddi glerið og jafnvel er
fræðilegur möguleiki að komast
að því i hvaða ofni glerið var gert
og hvaða dag.
Málningaragnir finnast oft á
götum. A þeim hundrað fötum,
sem fyrr voru nefnd, fundust
samtals 3.358 málningarkorn. Þau
geta orðið mikilvæg sönnunar-
gögn, og því mikilvægari, sem
fleiri málningarlög finnast.
„(Jr bilamálningu má lesa bæði
tegundina og árgerðina, og ýmis
minni sérkenni, jafnvel þótt um
þvílíka fjöldaframleiðslti sé að
ræða.“
Ekki alls fyrir löngu fékk al-
menningur að sjá dæmi þess,
hvernig slík örsmá gögn geta
orðið afbrotamönnum að falli.
Málið sem um ræðir var „morðið á
englinum litla", er svo var nefnt,
en fórnarlambið var sautján ára
gömul stúlka, Elisabeth Foster,
sem kennt hafði í sunnudagaskóla
og verið hvers manns hugljúfi.
Frásögnin sýnir einnig hve feiki-
lega þolinmæði, þrautseigju og
samvizkusemi þarf til að gera
óyggjandi sannanir úr slíkum
gögnum.
Hinn þriðja janúar 1972 fannst
lík Elisabeth Foster undir
runnum á „ástarbraut" einni
fyrir utan smáþorpið Wrea Green
skammt frá Kirkham í Lancas-
hire. Elisabeth hafði verið nauðg-
að og hún síðan kyrkt,
Líkfundur þessi varð upphaf að
fjögurra mánaða leit og um það
lauk hafði lögreglan rætt við
28.000 manns, tekið 10.000 sýni af
munnvatni, rannsakað fimmtán
bila, fimmtíu málningarsýni, tíu
sýni bílsæta, þrjátíu og fimm af
gólfmottum úr bilum og nær
óteljandi hjólbarða. Hundrað og
þrjátíu lögreglumenn tóku þátt í
leitinni undir stjórn Joe Mourney
lögregluforingja i Lancashire.
Vísindamenn frá norðvestur-
deild réttarrannsóknarstofnun-
arinnar voru boðaðir á vettvang
þegar í stað. A likinu og nálægt
þvi fundu þeir fimm hluti, seni
seinna urðu morðjngjanum að
falli.
Fljótlega kom í ljós, að Elisa-
beth hafði verið ekið á staðinn og
henni siðan fleygt þar út. Hjól-
förin voru fyrstu visbending-
arnar. Fjórir visindamenn vörðu
þremur dögum til þess að gera
mót af hjólförunum og notuðu við
það meira en fimmtiu kiló af
gipsi. Nýlegustu hjólförin voru
undan stórum bíl, sem hafði fram-
barða með fremur sjaldgæfu
mynstri. Önnur visbendingin var
örlítil málningarflis, u.þ.b. milli-
metri á hvern veg. Hún fannst á
pilsi stúlkunnar. Þegar hún var
skoðuð i smásjá kom í ljós, að
þetta voru þrjú málningarlög,
rautt efst, dökkrautt þarnæst en
gult neðst. Á efsta laginu var auk
þess ryðleit slikja.
Á blússunni fundu visinda-
mennirnir tvær agnir af fölbláu
leðri og voru þær jafnvel enn
minni en málningarkornið.
Þetta þótti benda til gamals
bils. Málningarblöndurnar komu
ekki heim og saman við neina
verksmiðjuframleiðslu, svo lík-
legt þótti, að billinn hefði verið
málaður nokkrum sinnum aftur.
Og ósvikiö leður er ekki lengur
notað í fjöldaframleidd bílsæti.
Næstu visbendingar voru þrjá-
tiu grófir, rauðlitir rayon-þræðir,
sem einnig fundust í fötum stúlk-
unnar. Smásjárskoðun leiddi í
ljós, að við suma þeirra loddu enn
svartar gúmagnir. Það benti til
þess, að gólfmottan i bílnum hefði
ekki verið ofin og hún hefði haft
gúmbotn. Rannsóknarmenn röktu
þræðina fyrst til Cortaulds og
siðan til Crossleys teppaverk-
smiðjunnar. Hún hafði hætt að
framleiða bilmottur árið 1964, en
fram að þeim tíma lagt til mottur
í BMC og Vauxhall.
Þannig hófst leitin — að illa
förnum bil, framleiddum fyrir
1964, með rauðri gólfmottu og
bláu sætaáklæði úr ósviknu leðri.
Leitin tók margar vikur. En þar
kom, að hún bar árangur. Tveir
löéreglumenn voru að skoða
fjögur hundruð bíla i skranporti
skammt frá Blackpool og rákust
þá á MG Magnette af árgerð 1960,
sem þeim þótti grunsamlegur.
Hann hafði verið endurmálaður
svartur að hluta, en undir var
sami rauði liturinn og fannst hjá
líkinu. Sætin voru blá og mott-
urnar rauðar. Hjólbarðarnir voru
ekki lengur á bílnum, en það
tókst að hafa uppi á þremur
þeirra. Motturnar; leðuráklæðin
og málningin komu öll heim og
saman við visbendingarnar á
fötum stúlkunnar og rúmlega
tuttugu sentimetra langt hár, sem
fannst á gólfinu, reyndist vera af
henni. Hjólbarðarnir féllu í öllum
atriðum að mótunum, sem tekin
voru á veginum.
Hinar umfangsmiklu fyrir-
spurnir lögreglunnar leiddu í
ljós, að maður að nafni Brian
Herbert Ball hafði átt bílinn, en
vinur hans komið með hann til
skransalans ekki alllöngu eftir
morðið. Ball ók bil þeim, er flutti
nemendur sunnudagaskóla Elisa-
bethar heiman og heim.
Önnur vísbending varð til þess
að þrengja hringinn enn frekar.
Á líkinu og fötunum fannst sæðis-
vökvi úr manni í blóðflokknum B,
sem er sjaldgæfur: aðeins sex
prósent landsmanna eru í þeim
flokki. Nú má finna blóðflokka af
munnvatni og voru því tekin
10.000 slik sýni úr fólki í Kirkham
og nærlægum þorpum. Max
Lamour, liffræðingur, vann
sleitulaust i fjóra mánuði að því
að rannsaka sýnin. Ball reyndist
vera i blóðflokknum B.