Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1976, Blaðsíða 10

■ éi&HakJ
lx Ernst f rissi hins fræga súrrelistfska teiknara Hans Bellmer.
trokufuglinn" Frottage-tækni.
amhald af bls. 9
agrfma gekk framhjá þar sem
jin var við leik, en þeir voru á
ð til helgistaðarins Kevelaer og
gdi drengurinn þeim eftir dá-
inn spöl. Faðir hans, er hafði
gst með atburðinum, málaðí at-
ið daginn eftir og var Max litli
Iki hins unga Krists. Drengur-
i var heiilaður af myndinni og
:ir það gekk hann með þá hug-
nd að hann væri f heiminn
rinn til að verða málari. Þrátt
ir að allt væri gert til að koma
isari hugmynd úr kolli .drengs-
t tókst það ekki, sem betur fór,
t annars hefði heimurinn glat-
miklum myndlistarsniilingi.
— Max átti það til f æsku að
a á flakk með systur sinni
ímy út f hinn fmyndaða stóra
im f leit að ævintýrum og féll
ð f hlut nágrannanna eða lög-
'lunnar að koma börnunum
im. Ævintýrið, ásamt heimum
auma og dulvitundar náðu
ótt tökum á hinu hrifnæma
gmenni sem leit gjarnan eðli-
ja atburði sem forlög og yfir-
ílvitleg fyrirbæri. Á fimmtánda
j setti hann þannig dauða Kaka-
ans sfns f samband við fæðingu
gstu systur sinnar um sama
'ti, fannst að hún ætti sök á þvf,
Iffsneisti þessa elskaða gælu-
rs hans slokknaði. — Kakadúi
er sérkennileg tegund af stofni
páfagauka og það er vafalftið eng-
in tilviljun að táknmynd fugls f
margs konar afbrigðum fylgdi
sfðar myndveröld hans alla tfð
sem eins konar ógntákn, rúms og
hraða.
Max Ernst stundaði aldrei nám
við listaháskóla, en gerðist þó há-
menntaður á myndlistir, fáir
skákuðu honum á tæknisviðinu
og átti hann þar að þakka
óseðjandi fróðleiksfýsn, þrot-
lausu sjálfsnámi ásamt félags-
skap margra helstu myndlistar-
manna tfmanna.
Hann lauk stúdentsprófi og
nam sálarfræði við háskólann f
Bonn, gerðist mikill könnuður
heimssepki og fagurbókmennta,
var um skeið listgagnrýnandi og
vakti mikla gremju og óskipta
athygli með þvf að fyilyrða, að
besta myndin á safni nokkru værí
útsýnið út um gluggann ...
Hafi það verið æskugrillur, að
hann væri f heiminn borinn til að
verða málari þá ýttu kynni hans
af list sálsjúkra endanlega undir
þann ásetning hans, að leggja fyr-
ir sig myndlist. Hann málar fyrst
f anda Expressjónistanna, seinna
lætur hann hrffast af Dadahreif-
ingunni en að lokum byggir hann
markvisst upp hinn Súrrealist-
fska stfl sinn og má þar kenna
áhrif frá hinum fyrri stefnum,
sem hann sameinar og hagnýtir
til hags fyrir persónulega mynd-
veröld.
Þegar Dadahreyfingin var f
mestum uppgangi, á árunum
kringum 1920, rofnuðu tengsli
hans við fjölskylduna fyrir fullt
og allt og urðu mjög laus eftir
það. Max átti föður sfnum margt
gott upp að inna þar sem hann
vakti fyrstur áhuga hans á mynd-
list, fór með honum á söfn og
sýndi honum meistara fyrri alda,
— þá gleymdi Max aldrei skógar-
ferðunum f fylgd föður sfns. Þjóð-
verjar hafa jafnan tengt skóg-
lendi einhverjum dularmögnum
og yfirskilvitlegum töfrum, og
Max virðist óspart hafa bergt af
slfkum brunni og áhrif þess fylgt
honum alla hans tfð.
— Max féll ekki hið trúarlega
andrúm heima fyrir og f skólun-
um, né hið stranga uppeldi sem
hann var alla tfð mjög andsnúinn.
Þrátt fyrir hið rólega yfirbragð,
er jafnan einkenndi hann, var
hann eirðarlaus að gerð, sem
kemur m.a. frm f þvf að hann
flakkaði vfða um og gaftist fjórum
sinnum auk þess sem hann lifði f
nokkur ár f óvfgðri sambúð með
hinni fimmtu. Fyrsta kona hans
var skólafélagi hans og listfræð-
ingur Louise Strauss að nafni, er
hann giftist, þá nýkominn frá vfg-
stöðvunum og hrolli heim-
styrjaldarinnar. — Hann skildi
við hana er hann hélt til Parfsar
árið 1922. önnur kona hans var
Marie— Berthe Aurenche, sem
hann giftist 1927 en yfirgefur
1936, tekur saman við Leónóru
Carrington árið eftir en sfðari
heimstyrjöldin batt endi á það
samband. Hann var mörgum sinn-
um tekinn til fanga á árunum
1939—10 en heppnaðist ýmist að
flýja eða fékk sig lausan. Slapp
loks naumlega frá Frakklandi til
Spánar og þaðan tókst honum að
komast tal Bandarfkjanna árið
1941.
Max kynnist þar og gíftist sama
ár hinni vellauðugu Peggy
Guggenheim, velunnara lista-
manna og safnara listaverka, og
þarf þá ekki lengur að hafa fjár-
hagsáhyggjur. Hann er ýmist bú-
settur f New York eða Kalifornfu,
honum er vel tekið af ungum
listamönnum, hann sýnir vfða
myndir sfnar, en með litlum ár-
angri. Hann verður leiður á sam-
kvæmislffinu og snobbi f kring-
um hina vfðfrægu Peggy Guggen-
heim og er hann hittir málarann
Dorotheu Tanning árið 1943 tak-
ast með þeim ástir og hún verður
seinna Iffsförunautur hans til
æviloka, en hann giftist henni þó
ekki fyrr en 1946 eða 1947, þau
flytjast til Sedona (Arizona) þar
sem hann reisir sér hús og snýr
sér m.a. að gerð vegg- og högg-
mynda.
En frægðin lætur enn bfða eftir
sér, þrátt fyrir sýningar hans f
nafntoguðum sýningarsölum,
austan hafs og vestan. Það er ekki
fyrr en Max flytst aftur til
Evrópu árið 1953 og sezt að f
Parfs, (fékk franskt rfkisfang
árið 1958) að hann fer að njóta
verðskuldaðrar viðurkenningar
sem einn af frumherjum Surr-
ealismans. Ári seinna vænkast
hagur hans til mikilla muna er
hann hlýtur heiðursverðlaunin
fyrir málverk á Bienalinum f
Feneyjum. Hér eftir stfgur frægð
Max Ernst með ári hverju, sem
má marka af þvf, að eldri myndir
eftir hann seldust fyrir meir en
100 milljónir á uppboðum sfðustu
árin fyrir fráfall hans. Blóma-
skeið listar Max Ernst er talið að
hafi staðið millistrfðsárin, svo að
lengi hefur þessi listamaður mátt
bfða eftir verðskuldaðri viður-
Framhald á bls. 16.
Þa8 var fyrri hluta dags, ar ég sat við skrifborðið,
niðursokkinn f vinnu mfna, að hurðinni var hrundið upp
og konan mfn kom æðandi inn, klædd baðslopp og með
hárrúllurnar f höfðinu og brjálæði f svipnum.
—O, þetta er hræðilegt, sagði hún grátklökkri röddu.
Kanarffuglinn hefur flogið útum gluggann og situr úti f
garði. Ég get ekki hlaupið út f þessari múnderingu svo að
þú verður að reyna að ná honum.
— Hvernig f ósköpunum, hóf ég máls, en gafst ekki
tækifæri til að segja meira, þvf að konan mfn fleygði f
mig handklæði og tilkynnti mér, að ég skyldi bara kasta
því yfir fuglinn þá næði ég honum á stundinni.
Ég hætti við að mótmæla, tók handklæðið og fór með
uppgjafarandvarpi út f garðinn, þar sem ég eftir nokkra
leit kom auga á fuglinn, öruggan f runna einum.
Ég læddist varlega að honum og þegar ég hélt, að ég
væri kominn nægilega nálægt honum, keyrði ég hand-
klæðið yfir hann. En auðvitað varð ég of seinn; um leið
og handklæðið huldi greinina, sat fuglinn f öðrum runna
og kfkti lafhræddur á mig.
Ég reyndi aftur, en með sama árangri. Smám saman
fór ég að æsast upp, ég æddi sem óður maður milli
runnanna og fleygði handklæðinu, auðvitað án þess að
mér tækist að ná þessum bannsetta fugli.
Þegar ég tók mér smáhvfld til að draga andann, komst
ég að raun um, að nokkrir verkamenn, sem sfðustu daga
höfðu unnið hervirki á nálægum götum, voru komnir
upp að girðingunni og fylgdust af áhuga með veiðiaðferð
minni. Ég glápti á þá með heipt f svipnum.
—Var það eitthvað, sem þið vilduð vita? spurði ég
háðslega.
—O, nei, svaraði einn þeirra, Við erum bara að f urða
okkur á, hvað þér eruð eiginlega að gera.
— Ég erað reyna að ná kanarífugli, sagði óg önugur.
—Nú, þannig, sagði maðurinn og gaf félaga sfnum
olnbogaskot. Hve mörgum kanarffuglum getið þér svona
u.þ.b. náðá dag?
Ég kærði mig ekki um að eyða orðum að svona
spurningu, heldur hélt áfram uppteknum hætti þvf
miður án árangurs. Allt f einu rak ég í tærnar og datt
kylliflatur.
—Passið yður að kremja ekki nokkra kanarffugla til
bana, sagði einn mannanna í aðvörunartón.
Ég lét sem ég heyrði það ekki og hélt áfram. Því miður
var fuglinn svo skepnulegur, að setjast alltaf þeim
meginn f runnana, sem mennirnir sáu ekki til.
Annað hvort mun ég hafa með tfð og tfma fengið meiri
æfingu eða fuglinn farinn að þreytast, get ég ekki sagt
um, nema einmitt er ég var alveg að gefast upp,
heppnaðist mér á einhvern hátt að koma handklæðinu
yfir hann. í snarhasti vöðlaði ég þvf saman svo að hann
slyppi ekki út, og fegnari en frá megi segja hólt ég í átt
að húsinu með feng minn.
—Jæja, náðuð þér nú einum? spurði verkamaðurinn.
—Já, svaraði ég.
—Má e£ sjá hann?
—IMei, svaraði ég, þá sleppur hann bara út.
—Nú, já, sagði maðurinn, auðvitað sleppur hann út,
og gaf félaga sfnum aftur olnbogaskot.
Konan mfn var mér mjög þakkiát þegar ég kom með
kvikindið. í launaskyni skyldi ég sleppa við uppvaskið, ef
ég aðeins vildi skreppa út og hengja þetta lak til þerris.
Mennirnir höfðu tekið til við starf sitt að nýju, en
þegar þeir komu auga á mig kom einn þeirra strax að
girðingunni aftur, og er ég breiddi úr lakinu, góndi hann
fyrst á mig og sneri sér svo aðfélögum sfnum:
— Flýtið ykkur, hrópaði hann, nú ætlar hann að fara
að handsama páfagauka.
Halldór Stefansson þýddi.