Lesbók Morgunblaðsins - 18.06.1978, Síða 3

stuönings, eins og þá var títt. Þá talar hún
um íslenzkar konur allt frá landnámstíö og
ræöir síöan einstök málefni kvenna,
kosningarétt, fjárráö og atvinnumál. Þá
leggur hún mikla áherzlu á nauðsyn
menntunar og segir: „Enn sem komiö er,
er menntun vor kvennanna hjer á landi
svo skammt komin áleiðis, aö vjer höfum
varla fengiö Ijósa hugmynd um, hvað
menntun er.“io.)Niöurstaða Bríetar er, aö
hugsunarhátturinn þurfi aö breytast, og
hún leggur á þaö áherzlu, aö menntun sé
konum nauösyn, því aö hún sé lykillinn aö
öllum réttindum.
Áriö 1891:
Skúli Thoroddsen
og Ólafur Ólafsson
Allt frá stofnun Þjóöviljans áriö 1887
hélt Skúli Thoroddsen fram fullu jafnrétti
karla og kvenna. Á fyrstu árum blaðsins
birtust þar greinar um framfaramál
kvenna, m.a. um menntun og kröfur um
aö konur fengju námsstyrki til þess aö
geta notfært sér réttinn, sem þær höfðu
fengiö til aö ganga undir próf viö læröa
skólann. Þá var Skúli á þingi óþreytandi
viö aö minna á konur og bar fram mörg
frumvörp um aukinn rétt þeirra. Enda þótt
fæst þeirra næöu fram aö ganga þegar í
staö, höföu þau þó mikil áhrif og uröu
beint og óbeint til framgangs ýmissa
réttindamála kvenna. Áriö 1891 fluttu
Skúli og séra Ólafur Ólafsson 3 frumvörp
um aukinn rétt kvenna, um kjörgengi í
sveitastjórnarmálum, um rétt kvenna til
aö njóta kennslu í menntastofnunum og
um fjárráö giftra kvenna.
Bríet skrifaöi um Skúla látinn: „Heföi
kona sett slíkar kröfur fram á þeim tímum,
í blööum eöa á mannfundum, mundi' þaö
hafa þótt hin mesta fjarstæöa. Annaö,
þegar þaö kom fram sem sjálfsögö krafa
fyrir karla og konur, borin fram af merkum
lögfræöingi og stjórnmálamanni.“ii.>
Þaö er athyglisvert, aö þegar málefni
kvenna voru komin til umræöu á alþingi,
fengu þau yfirleitt góöar undirtektir.
Ennfremur voru frjálslyndustu menn á
þingi jafnan traustustu talsmenn réttinda-
mála kvenna.
Þáttur kvenna
Segja má, aö þáttur kvenna sjálfra í því
aö hrinda fram réttindamálum sínum
hefjist meö „Hinu íslenzka kvenfélagi",
sem stofnaö var í Reykjavík 26. jan.
1894. Til stofnfundarins boöuöu konur úr
Reykjavík og mættu um 200 konur á
fundinum, sem haldinn var í þeim tilgangi
aö koma á samskotum til styrktar háskóla
á íslandi. Tildrög þess máls voru þau, að
áriö 1893 var samþykkt á alþingi frumvarp
um stofnun háskóla, en lögin fengu ekki
staöfestingu konungs. Forgöngumaður
málsins var Benedikt Sveinsson, alþingis-
forseti, og nokkrir aðrir þingmenn ásamt
ýmsum Reykvíkingum. Einn aöalhvata-
maður fundarins var Þorbjörg Sveinsdótt-
ir, Ijósmóöir, systir Benedikts, sem ásamt
Ólafíu Jóhannsdóttur, systurdóttur sinni,
var aöaldriffjööurin í félaginu.
aöaldriffjööurin í félaginu.
Þær fengu í lið viö sig konur, sem voru
tengdar helztu embættismönnum þjóö-
arinnar, konur, sem nutu álits og höföu
áhrif langt utan veggja heimila sinna. Hér
geröist sama saga og víöast erlendis,
áhugi á þjóðmálum vaknar fyrst meöal
kvenna, sem betur mega sín, og þær
stofna félög. Bríet Bjarnhéðinsdóttir var
einn af stofnendum félagsins. Félagið
lagöi áherzlu á menntun, sem væri
undirstaöa allra réttinda, og Ársritiö, sem
þaö gaf út í 4 ár undir ritstjórn Ólafíu
Jóhannsdóttur, birti greinar um jafnan
aögang karla og kvenna að menntastofn-
un landsins og hvatti konur til stuönings
viö háskóla á íslandi.12.)
Áriö 1885 geröust þeir merku atburöir
á íslandi, aö 2 kvennablöð hófu göngu
sína. Á Seyöisfiröi hófu mæögurnar
Sigríöur Þorsteinsdóttir frá Hálsi, kona
Skafta Jósefssonar, ritstjóra, og Ingibjörg
Skaftadóttir, útgáfu Framsóknar, og kom
fyrsta tölublað þess út 8. janúar 1895. í
kjölfar þess kom út blað Bríetar Bjarnhéö-
insdóttur, Kvennablaöiö, en fyrsta tölu-
blaö þess kom út 18. febrúar 1895.
Framsókn, kom út í 6 ár, sem var strax
í upphafi pólitískt blað, og réttarbætur,
sem konur fengu um aldamótin eru ef til
vill ekki sízt að þakka áhrifum frá greinum
blaösins. í gegnum Framsókn hafa
margar konur á íslandi kynnzt jafnréttis-
málum og búiö aö boðskap þess.13.)
Síöustu 2 árin var blaöiö gefiö út í
Reykjavík, og ritstýröu því þar Ólafía
Jóhannsdóttir og Jarþrúöur Jónsdóttir,
sem báöar voru í fyrstu stjórn Hins
íslenzka kvenfélags.
Bríet gaf blaö sitt út í 25 ár. í fyrstu var
blaöiö einskonar heimilisblaö og flutti
greinar, sem hún vissi, aö konur læsu og
heföu áhuga á. Fyrir henni hefur vakaö að
ná til íslenzkra kvenna og vekja þær til
umhugsunar um stööu sína. Og þar sem
hún vissi, aö konur voru ekki viöbúnar
miklu kvenréttindatali, hugsaöi hún sér aö
ná til þeirra meö húsmæðrablaði. Smátt
og smátt kom hún aö greinum um
réttindamál kvenna, og enginn efi er á því,
hvaö hún hefur ætlazt fyrir meö blaði sínu
frá upphafi. Þarna var kominn opinber
málsvari kvenna, og þar sem blaöiö kom
strax á fyrsta ári út í 2500 eintökum, en
þaö var meiri útbreiösla en nokkurt annaö
blaö á landinu, og náöi til kvenna um allt
land, er enginn efi á því, aö áhrif þess á
hugsunarhátt kvenna hafa veriö mikil.
Ennfremur gátu íslenzkar konur gegnum
blaö Bríetar fylgzt grannt meö réttinda-
baráttu kvenna erlendis, en um þau mál
öll þögöu önnur blöö, sem þá voru gefin
út á íslandi, þunnu hljóöi.14.)
Einn þátturinn í því, hve Bríeti varö
ágengt, er án efa samband hennar viö
allar helztu kvenréttindakonur, sem þá
voru uppi, austan hafs og vestan. Áhrif
þess sambands voru býsna mikil, og má
draga í efa, aö svo mikið heföi áunnizt án
þess sambands.
Áriö 1911: Jafnrétti
Eitt af því fyrsta, sem Bríet beitti sér
fyrir meö aöstoö Kvenréttindafélags
íslands, sem hún hafði stofnað 1907, var
að fá Hannes Hafstein til að bera fram
frumvarp um, að konur fengju aögang aö
öllum menntastofnunum landsins, emb-
ættum og öðrum opinberum stööum meö
sömu skilyröum og karlar. Þingmenn
höföu skiptar skoöanir á þessu máli, og
fræg hafa oröiö ummæli Jóns Ólafssonár,
2. þingmanns S-Múlasýslu, sem komst
svo að orði viö umræðurnar á aiþingi,
þegar embætti kvenna voru til umræðu,
aö þaö væri: „... óhagræöi, ef sýslumaö-
ur lægi á sæng, þegar hans væri vitjað til
aö rannsaka glæpamál eöa kveöa upp
varöhaldsúrskurö, eöa tæki léttasóttina,
þegar hún væri á manntals-
þingaferö.. .“15.) Hann veitti frumvarp-
inu raunar samþykki sitt þrátt fyrir þessi
orö. Björn Sigfússon á Kornsá studdi
málið, enda var hann jafnan traustur
fylgismaöur framfaramála kvenna á þingi
og utan þess. Jón Jónsson, 1. þm.
N-Múlasýslu var á móti frumvarpinu og
sagöi: „Konur eiga aö vera mæöur barna
sinna og gæta húsmóðurstarfa á heimil-
inu.“i6.) Þessi orö lýsa raunar vel viöhorfi
bændaþjóöfélagsins. Einn harðasti and-
stæðingur frumvarpsins var Jón Þorkels-
son, 1. þm. Reykvíkinga og lét mörg orö
falla.
Frumvarpiö var samþykkt af alþingi 23.
apríl 1911, meö 16 atkvæöum gegn 5 og
fékk konungsstaðfestingu sama ár. Þar
meö lauk rúmri aldarfjóröungs baráttu
fyrir jafn sjálfsögöum mannréttindum.
ísland varö fyrsta landið, sem veitti
konum sama lagalega rétt til náms og
embætta og körlum.
Fyrstu konurnar
Áriö 1890 geröist sá merki atburöur, aö
fyrsta konan lauk 4. bekkjar prófi viö
læröa skólann í Reykjavík. Þessi kona var
Ólafía Jóhannsdóttir, fædd 22. okt. 1863
að Mosfelli í Mosfellssveit, þar sem faöir
hennar, séra Jóhann Benediktsson, var
prestur. Móöir hennar var Ragnheiöur
Sveinsdóttir, systir Þorbjargar Ijósmóöur
og Benedikts sýslumanns og alþingisfor-
seta. Foreldrar Ólafíu fluttust frá Mosfelli
áriö 1865 og var henni þá komið í fóstur
til Ólafs Stephensen og Sigríöar í Viöey.
Dvaldist Ólafía á Viðeyjarheimilinu þar til
hún fluttist til móðursystur sinnar,
Þorbjargar, aö Skólavöröustíg 11, þegar
hún var á fimmta ári.
Áhrif frænku hennar og heimilis hennar
I Tamhald á bls. 15