Lesbók Morgunblaðsins - 18.06.1978, Síða 10

er
Frá tíma Maríu Antoinettu.
sem eitthvaft kveftur aö.
hattur
Englendingar um 1880. Búninga og
sjónvarpsmyndaflokknum um Onedin ;
hatta af þessu tagi kannast flestir viö úr
Frönsk tízka frá því fyrir
byltingu.
TIZKA OG TIÐARANDI
Eftir Fríði Ólafsdóttur
fatahönnuð
Fornöldin: Her sést forsmekkurinn aö því sem síðar kom.
Höfuöbunaöur
höföingja í Assíríu
hinni fornu.
Einhver tigulegasti höfuö-
búnaður sem um getur er
fjaðraskraut Indíána.
Höfuðbuningar anno 1978.
Höfuöbúnaður frá Sýrlandi. sem minnir
á íslenzka skautbúninainn.
Höfuðbúnaður er og hefur verið notaö-
ur ýmist til skjóls eöa skrauts eða hvort
tveggja. Þar sem hann er skjóls er hann
mismunandi eftir hitabeltum og árstíðum
og eftir því hvort hann á að skýla aftari
hluta höfuðs eða andliti t.d. fyrir sólu eöa
báðu fyrir kulda.
Hirðflokkar og jaröyrkjuþjóðflokkar létu
sér nægja að leggja einfalda klúta, sem
haldið var föstum með renning um
höfuöið (Japanir, Kínverjar, Indverjar).
Aðrar þjóðir vöfðu höfuð sitt með stórum
dúk (túrban), sem þeir jafnvelt skreyttu
meö demanti (Persar). Hver fjölskylda
hafði sínar venjur í fellingum og vafningu
túrbansins. Stríösþjóðflokkar og veiði-
menn vöktu meiri athygli á höfuöbúnaöi
sínum þ.e. hann var þeim bæði hlíföar-
búnaðar og valdatákn. Indíánar Norð-
ur-Ameríku nota t.d. aðeins fjaðrir sem
höfuðbúnaö eins og þeir vilji hafa þær
sem tákn hraðra hreyfinga sinna. Áður var
höfuðbúnaður því eingöngu notaður í
hagnýtum tilgangi. Undantekning var
stríðshjálmar eða stríðstákn, sem ekki
voru aðeins til hlýföar gegn óvini, heldur
og sem tákn um mannlegt hugrekki.
Á miðöldum fengu höfuöföt mismun-
andi lögun, svo sem hálfkúla, sýlinder,
keila eða pýramidi og voru um leið mest
notuö sem íburöur eöa montbúnaður
skreytt meö fjöörum, böndum, perlum og
jafnvel demöntum.
♦
Á 15. öld lýsti Gottskálk nokkur Hollen
höfuðbúnaði heimsdömu þeirra tíma á
þessa leið: „í 1. lagi hefur daman
karlmannshúfu yfir slöri á höfðinu, í 2. lagi
vandlega fellt dýrmætt slör, í 3. lagi þrí
eöa fjórfalt silkinet, í 4. lagi gull eöa silfur
höfuö-hárnál, í 5. lagi skartgrip á enninu
(eða brjósti), í 6. lagi glansandi hár keypt
af látinni dömu og í 7. lagi rósakrans úr
kórölum um hálsinn. Þetta þurfti heföar-
konan þá til að skreyta höfuð sitt og 100
gyllini hefði varla nægt henni til þess að
afla sór þessa.
Höfuðið prýða einnig alls konar tákn
eða einkenni fyrir hátíðleika, virðuleika,
svo sem í kirkjum eöa til aö gefa til kynna
akademiska gráöu eða vinnustétt t.d.
lögmenn, dómara, lögregla, hjúkrunarfólk,
bakafar, skátar, hermenn, flugmenn
o.s.frv. Ekki hefur sá eða sú litlu hlutverki
að gegna sem ber kórónu á höföi, því aö
hún á að gefa til kynna stööugleika, festu,
dýrð, mikilvægi og síöast en ekki síst
veldi.
Allt frá 16. öld og síðan um þriggja alda
skeið var Ijós, hár höfuðbúnaður einkenn-
andi fyrir íslenska kvenbúninga. Ljósum
efnisdúkum var vafið um höfuðiö, mis-
munandi mörgum, eftir því hve hár eða
stór höfuðbúnaðarinn átti að vera. Þetta
báru konur hér á öllum aldri og var nefnt
vaf. Að mínu áliti er þetta furðulegt
höfuðfat fyrir íslenska veðráttu, en það
hefur sjálfsagt ekki verið spurt að því
meöan þaö var í tísku. Á málverkum frá
seinni hluta 17. aldar má sjá að íslenskar
konur hafa látið hrífast af erlendum
svörtum baröahöttum, sem þær tylltu
ofan á vöfin. Álíka var þá gert erlendis.
Um svipað leyti var þá farið að nefna
þennan höfuöbúnað kvenna hér sem
vafinn var úr dúkum fald, krókfaldur,
trafafaldur, skrautfaldur eftir gerð þeirra
og lögun. Taliö er aö í lok 18. aldar hafi
íslenskar konur farið aö bera skotthúfur
hverdags í stað faldanna. Þetta voru
prjónahúfur en hugmyndina að þeim
fengu þær frá prjónuðu höfuðfati karl-
manna, einkum húfum skólapilta á
biskupsstólunum Skálholti og Hólum.
Skotthúfur tilheyrðu þá þjóðbúningum
margra Noröur-Evrópulanda og gera enn.
Eftir þessum húfum var hverdagsbúningur
kvenna hérlendis nefndur húfubúningur
eða peysuföt. Kvenhúfurnar tóku margs
konar breytingum í tímans rás, skottið
lengdist og þrengdist en „lokið" minnkaði.
Seinna voru saumaðar skotthúfur úr
flaueli í líkingu við prjónahúfuna. Skott-
húfurnar voru skreyttar með mislitum