Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1978, Blaðsíða 6

...Innan veggja sovézku geðveikrahælanna
Yesenin-Volpin, „en viö þurftum ekki aö
vinna. Þaö voru engar barsmíðar og lyf
voru ekki notuö í refsingarskyni eins og
nú.“
„Andleg endurskoöun“
á 6 mánaöa fresti
Þá eins og nú, biöu heilbrigðir menn á
geösjúkrahúsum í ofvæni þess dags, er
nefnd sérfræðinga kæmi til að endur-
skoöa andlegt ástand þeirra. Samkvæmt
lögum, þarf slík endurskoöun aö fara fram
á 6 mánaöa fresti! Áriö 1970, þegar
Fainberg og Borisov tókst að lauma
áskorun sinni út af sjúkrahúsinu, var þessi
sérfræðinganefnd svo önnum kafin, að
hún þurfti að rannsaka 15—20 manns á
hverjum klukkutíma, þannig aö þaö var
undir hælinn lagt, hver hlaut náö fyrir
augum hennar. Ef hún mælti meö náöun,
varð aö taka málið upp aö nýju fyrir rétti
og rétturinn hafnaði stundum niöurstöð-
um hennar. En á árunum eftir heims-
styrjöldina síöari, var ekki slík örtröö á
geðsjúkrahúsunum og í maí 1950 komst
nefnd geðlækna aö þeirri niðurstööu, aö
Yesenin-Volpin þyrfti ekki lengur á
sjúkrahúsvist aö halda, enda þótt hann
væri enn „hættulegur þjóöfélaginu."
Margir aörir, sem sátu inni á geðveikra-
hælum fyrir svipaöar sakir og Yesenin-
Volpin, voru látnir lausir um þetta leyti, en
slíkum „sjúklingum" haföi skyndilega
fjölgað frá 12 upp í 300. Gerræðið innan
kerfisins kemur glöggt fram í því, hvernig
útskrift þeirra var háttað. Menn, sem báru
heiti, er byrjuðu á A voru skyndilega
útskrifaðir, þvínæst menn, sem hétu
nöfnum, er byrjuðu á B. V er þriöji
stafurinn í rússneska stafrófinu, svo að
Yesenin-Volpin var í hópi þeirra næstu, er
látnir voru lausir. G er fjóröi stafurinr., og
þeir sem voru svo heppnir að hafa hann
fyrstan í nafni sínu, voru einnig látnir
lausir, en síöan ekki söguna meir.
„Hamingjunni sé lof, að ég var ekki
skráður Yesenin, annars hefði ég þurft að
dúsa þarna lengi enn.“ eftir að nefndin
haföi kveðiö upp sinn dóm, þurfti hann aö
bíöa í nokkra mánuöi, þar til hann gat um
frjálst höfuö strokiö, en þaö var í október
1950.
Lagður inn
fimm sinnum
Fangavistin varö einungis til þess aö
hann varð enn gagnrýnni á lög landsins,
og vitaskuld bakaöi hann sér þar meö
óvild K.G.B. Þegar ríkisstjórnin efndi til
heimsmóts æskunnar í Moskvu áriö 1957,
var hann tekinn úr umferö og lokaður inni
áT3annushkin geösjúkrahúsinu í Moskvu,
þar sem hann varö aö dveljast um
mánaöartíma, svo að hann gæti ekki
blandað geöi við hina erlendu gesti. Árið
1960 var hann enn á ný dæmdur til vistar
á geösjúkrahúsinu í Leningraö. Þar var
hann um eins árs skeið og honum gefiö
inn reserpin, en þaö eru töflur, sem
lækkuöu í honum blóðþrýstinginn, sem
var þegar of lágur. Ennfremur orsökuðu
þær óþægilegan kuldaskjálfta. Eftir að
Ijóöasafn hans, Vorlauf, kom út á
Vesturlöndum áriö 1962, var ráöizt
harkalega aö honum í Pravda og Izvestia
og hann kallaður eitursveppur. Geðlækn-
ar og aöstoðarmenn sóttu hann heim og
fluttu meö leynd á Gannushin sjúkrahúsið
á nýjan leik. í þetta sinn var honum gefið
aminazin en eftir 3 mánuöi var honum
sleppt. Árið 1968 fékk hann boð frá
háskólanum í Buffalo um að sitja
ráðstefnu um stærðfræði. Hann skrifaði
beiðni um vegabréfsáritun til Bandaríkj-
anna og sendi í ábyrgðarpósti. Ég fékk
tilkynningu frá pósthúsinu 11. febrúar, en
geölæknarnir komu þremur dögum síðar.“
Hann sagöi viö læknana á Kashchenko
sjúkrahúsinu, aö þeir væru skottulæknar,
og réttast væri að lögsækja þá. Hann
ræddi einnig við aöra pólitíska fanga,
gerði þeim greln fyrir réttindum þeirra og
hvatti þá til þess aö ákæra geðlæknana.
Fyrir bragðið var hann fluttur á annað
sjúkrahús og látinn í klefa meö gersam-
lega vitstola mönnum.
Ljósrit af „Hinni
nýju stétt“ var glæpur
Þaö var Vladimir Bukovsky, sem opnaöi
augu manna fyrir því, hvernig Rússar
lokuöu heilbrigt fólk inni á geðveikrahæl-
um. Hann hefur bæöi dvalizt í vinnubúð-
um og á geðveikrahælum og er orðin
hálfgerö þjóðsagnapersóna í sögu mann-
réttindahreyfingarinnar í Sovétríkjunum.
Árið 1971 tókst honum að senda til
Vesturlanda opinbera sjúkdómsgreiningu
6 andófsmanna, sem dæmdir höföu verið
til vistar á geðveikrahælum.
Kynni Bukovsky af geðsjúkrahúsunum
hófust árið 1963, er hann var dæmdur til
vistar á „sérstakt“ geðsjúkrahús í Lenin-
grad fyrir að hafa dreift andsovézkum
-áróðri, — þ.e. aö hafa tekið tvö Ijósrit af
bók Milovan Djilas, „Hin nýja stétt."
Sjúkdómsgreiningin var gerö í Serbsky
stofnuninni og niöurstaöan var sú, að
Bukovsky þjáöist af „einföldu geðrofi".
Hann var haföur í eftirlitsklefa eins og
Plyushch. Þar var og þjóðernissinni frá
Úkraínu, sem haföi dvalizt á sjúkrahúsinu
um 17 ára skeið. Hann hrópaöi allan
liölangan daginn um frelsun Úkraínu og
var barinn daglega, bundinn eöa sleginn í
magann. Annar stofufélagi var brjál-
æðingur, sem myrt haföi börn sín og
skorið af sér eyrun. Hann sat og brosti frá
morgni til kvölds.
Brennisteinsinnspýting
eða „vafningar“.
Eftir mánaðardvöl í þessum félagsskap
var Bukovsky færöur á aðra deild, sem
talin var bezta deildin á spítalanum, „því
að þar voru huröirnar ólæstar, þannig að
maður gat gengið um, og á laugardags-
kvöldum fengum við aö horfa á sjónvarp."
Um 1000 sjúklingar dvöldust á spítalan-
um og þar af voru 150—180 pólitískir
fangar. bar ríkti sami agi og í fangelsi.
Menn fengu klukkustundar líkamsæfingar
á degi hverjum, einu sinni í mánuöi máttu
þeir taka á móti heimsóknum, máttu
skrifa ættingjum einu sinni í mánuði og
taka á móti pakka aö heiman. Ef
sjúklingar höguöu sér ilia eöa sýndu
læknum ókurteisi, fengu þeir brenni-
steinsinnspýtingu eöa aminazínsprautu,
eða þeir voru „vaföir upp“.
Bukovsky þurfti ekki aö neyta tauga-
lyfja, né heldur var hann beittur líkamleg-
um pyntingum. Hann telur að ástæöan
hafi veriö sú, aö á þessum tíma hafi deilur
ríkt milli Moskvuskólans í geölækningum
og Leningraöskólans. Helzti forvígismaður
Moskvu skólans var dr. Andrei Snezhnev-
sky, sem fyrr segir frá, en forvígismenn
Leningraöskólans voru andvígir túlkun
hans á geðrofi. Af þessum sökum voru
læknarnir í Leningrað ófúsir til að
viöurkenna sjúkdómsgreininguna, sem
framkvæmd hafði verið á Bukovsky í
Moskvu, og eftir 15 mánuöi var hann
látinn laus.
Saltvatní dælt
í fjölda manns
En í desember 1965 var hann handtek-
inn að nýju fyrir aö hafa gengizt fyrir
aögeröum til baráttu fyrir mannréttindum.
Eru þessar aögeröir þær fyrstu sem um er
vitað í Sovétríkjunum frá árinu 1927.
Bukovsky var enn á ný dæmdur geðveikur
og á næstu 8 mánuðum dvaldist hann á
ýmiss konar geðsjúkrahúsum, þar aö
meðal geösjúkrahúsi nr. 5 í Moskvu. Þar
varð hann vitni aö refsiaðgerðum, sem
hann haföi ekki séö áöur. Saltvatni var
dælt inn í læri sjúklinganna, þar til þaö
bólgnaði upp. „Þetta er mjög kvalafullt.
Sjúklingurinn getur varla hreyft sig. Ég sá
þetta gert við fjölda manns."
Þegar Bukovsky hafði dvalizt á geð-
deildum í 8 mánuði, fékk Georgy Morozov
framkvæmdastjóri Serbsky stofnunarinn-
ar nokkra fulltrúa frá samtökum Amnesty
International í heimsókn. Var honum tjáö,
aö yröi Bukovsky ekki sleppt, myndi mál
hans veröa tekið fyrir viö dómstól
Bertrand Russel. Þá var honum sleppt
umsvifalaust.
Vladimir Bukovsky hefur orðið margs
vís eftir samtals tveggja ára vist á
geðsjúkrahúsum, þriggja ára dvöl í
vinnubúðum á árunum 1967—1970 og
loks 6 ára dvöl samtals í vinnubúðunum í
Perm og Vladimir fangelsinu á árabilinu
1970—1976. í desember 1976 fékk hann
hins vegar aö fara til Vesturlanda í
skiptum fyrir kommúnistaleiötogann Luis
Corvalán frá Chile.
Ég ræddi nýlega viö hann bæöi í París
og New York. Honum var þá mjög tíðrætt
um, hvernig á því stæði að læknar, sem
bundnir væru Hippókratesareiönum og
samtök þeirra og stofnanir á Vesturlönd-
um, viöurkenndu enn starfsaðferðir
geðlækna í Sovétríkjunum.
Hann sagði, að ef til vill hefðu menn á
borð við Snezhnevsky trúað í einlægni á
kenninguna um „einfalt geðrof" fyrir um
það bil áratug, áður en almennt var farið
að hegna andófsmönnum með því að
dæma þá til vistar á geðveikrahæli. Síöan
væri hins vegar mikið vatn runniö til
sjávar og nú ættu flestir andófsmenn yfir
höföi sér aö veröa fluttir á geöveikrahæli,
um leið og þeir væru handteknir.
Andófsmenn í fangelsum og í vinnubúöum
eru í æ ríkara mæli fluttir á geöveikrahæli
áður en dómar þeirra renna út. Það er
innanríkisráöuneytiö, sem fer meö yfir-
stjórn þessara geöveikrahæla, og þau eru
rekin meö fangelsisaga (fimm þeirra eru
jafnvel til húsa þar sem áöur voru
fangelsi). Serbsky stofnunin í réttargeö-
læknisfræöi er orðin eins konar fram-
kvæmdaaðili fyrir K.G.B., og nöfn lækna
eins og Snezhnevsky, Morozov og Lunts
(hann er nýlátinn) hafa nú í hugum
andófsmanna og margra Vesturlandabúa
öölazt sömu merkingu og ómannúö og
svik við þann málsstað, sem menn þykjast
berjast fyrir.