Lesbók Morgunblaðsins - 22.10.1978, Blaðsíða 13

H4RBST.JÓRIM BIRTIST
Úrdráttur úr bók eftir Henry Kyemba, fyrrum
heilbrigðisráðherra Uganda, sem flýði ógnarstjó'
Amins. Kyemba var gerkunnugur Amin,
valdabaráttu hans og stjómarháttum og segir
umbúðalaust frá því í bókinni Hér er þriðji
hluti þessarar samantektar, sem Sveinn
Asgeirsson hefur gert.
BLÓBVGLDI
Þegar eftir byltinguna í janúar 1971 var
Amin fagnaö sem hetju af almenningi. j
nokkrar vikur tóku hátíöahöld nær allan
hans tíma. Hann var ekki sú manngerð
að geta setið lengi við skrifborð, og
honum var mikil skemmtun í bví að vera
stöðugt á ferðinni í bíl eða Dyrlu. Hvert
sem hann fór, fylgdi honum ráðuneytið
og háttsettir embættismenn. Hann vildi
láta á okkur bera. Dögum saman var
varla nokkur hinna helztu stjórnenda
eftir í Kampala til að sinna störfum
sínum.
Ferðir hans um landið fóru eftir
sérstöku kerfi. Fólk heyröi í útvarpinu,
að Amin ráðgerði að heimsækja vissan
staö á tilteknum tíma. Um nóttina var
Aftökur fóru bæði fram á almannafæri
og annarsstaöar, par sem minna bar á.
Hér horfir fjöldi manns á alsaklausan 16
ára pilt, bundinn upp við staur og
skotinn. Hann hafði pað til saka unniö að
flýja og hlaupa í felur par sem hersveitir
Amins komu.
smíðaður pallur undir Amin og fylgdarlið
hans, og um morguninn tók fólk að
safnast saman til að bíða eftir ávarpi
Amins. Síðan birtist hann meö pyrlu,
hélt ræðu, horfði á dans, veitti gjöfum
móttöku (einu sinni voru honum gefin
níu uxahöfuð), fór í veizlu og stökk svo
aftur upp í pyrluna og hvarf á braut
veifandi — ásamt allri ríkisstjórninni.
Starf okkar var að sitja á pallinum,
meðan hann talaði, halda honum félags-
skap og fylgja honum síðan á næsta
áfangastað.
Stjórninni breytt í
hálfgildings
herforingjastjórn
Amin var innilega fagnað, því að hann
hafði bylt óvinsælu stjómkerfi. Og vel að
merkja þá hafði hann leyst úr haldi fanga
Obotes. Meðal þeirra var fyrrum forsætis-
ráðherra og leiötogi Lýöræöisflokksins,
Benedicto Kiwanuka, sem seinna var
geröur að dómsmálaráöherra (og enn
síðar myrtur), og margir ættingjar
Kabakas heitins, sem höfðu veriö í
fangelsi síðan 1966. Hann sá einnig svo
um, að jarðneskar leifar Kabakas yrðu
fluttar aftur heim frá London til greftrunar
á ný og hélt því reyndar fram í því
sambandi, að hann hefði bjargað lífi
Kabakas meö því að leyfa honum að flýja.
í fyrstu voru embættismennirnir
ánægðir meö Amin. Hann útnefndi aðeins
fáa ráðherra úr eigin hópi og lagði áherzlu
á að fá hæfa menn til starfa. Leitaði hann
álits annarra í þeim efnum og meðal
annars míns. Ég var fyrsti einkaritari
Amins, ritari ráðuneytisins og fastur
fulltrúi á skrifstofu forsetans. Þetta voru
reyndar þrjú störf, sem síðar var skipt
niöur á þrjá menn.
Á fyrsta ríkisstjórnarfundinum breytti
hann stjórninni, serh að mestu var skipuð
borgurum, í hálfgildings herforingjastjórn.
Hann lét alla sverja sér eið sem
herforingjar og fékk þeim einkennis-
búninga. Enginn þeirra hækkaði síðar í
tign sem herforingi, en allir urðu nú að
lúta heraga. En um þessar mundir áttuðu
menn sig ekki fyllilega á því, hve hér var
um alvarlegt mál að ræða.
„Fyrirmynd að
háttprýði og göfugmennsku“
Á þessum fyrsta fundi, þar sem hann
mætti í einkennisbúningi hershöfðingja,
fór hann mörgum orðum um traust sitt á
hinni nýju ríkisstjórn og sagði, að hann
vildi, að þeir stjórnuöu landinu eins vel og
unnt væri. Hann væri ekki stjórnmála-
maöur, og það væri hlutverk hinna
sérfróðu ráðgjafa sinna að sjá um, að
hjólin snerust lipurlega. Hann tilkynnti að
hver ráðherra myndi fá til umráða svartan
Mercedes Benz, og þeir yrðu merktir
„ríkisstjórn hersins". Við umræðurnar,
sem á eftir fóru, sat Amin þögull og
hlustaöi á tillögur ráðherranna. Þegar
einhver hafði lokið máli sínu, spurði hann,
hvort einhver heföi einhverju við þetta að
bæta. Hann var í rauninni fyrirmynd að
háttprýði og göfugmennsku. Við fórum
allir sælir af fundinum, sannfærðir bæði
um góða eðliskosti hans og næman
smekk.
En þegar næstu daga kom ýmislegt í
Ijós, sem benti til þess, að ekki væri allt
sem sýndist. Við furðuðum okkur á því, að
Amin minntist aldrei á hernaðarleg
málefni nema þá mjög óljóst. Okkur
gramdist, þegar hann lýsti því yfir í
útvarpi, að herforingjastjórnin myndi vera
við völd í fimm ár. Þegar við mótmæltum
þessu, dró hann í land og breytti
fullyrðingu sinni. En hann hafði heitið
stjórnmálafrelsi. Hann virtist ætla að
veröa bezti náungi, og viö vorum
reiðubúnir aö fyrirgefa honum smávegis
fljótfærni.
En vonbrigðin uröu snögg. í byrjun
undirbjó ríkisstjórnin og ég ræður Amins
að mestu leyti. En enska hans var léleg.
Honum var mikil þraut að lesa upp
ræðurnar og áheyrendum sár leiðindi á að
hlýða. Það var greinilegt, að hann var að
lesa orö, sem hann haföi ekki skrifaö, og
hann var gagnrýndur í erlendum blööum.
Hann var miklu öruggari, þegar hann
talaði blaöalaust, og eftir nokkurn tíma
sannfærðist hann um það, að hann gæti
haft meiri áhrif á áheyrendur þannig.
„Skrifaðu flugvöll“
Hvert sem hann fór á fagnaðarferðum
sínum eftir þetta, lofaði hann fólki
paradís. Ef hann frétti, að sjúkrahús
vantaði á einhvern stað, þá lofaði hann
einu slíku. „Heilbrigðismálaráöherrann er
hérna, „gat hann sagt og snúið sér að
aumingja manninum. „Þú byggir það.“
Eða: „Hérna er samgöngumálaráðherrann
— hann ætlar að leggja veg héðan og
þangaö eða byggja brú yfir þetta og hitt."
Þetta voru dýrlegir dagar hjá honum.
Hann hafði gaman af að glettast við
venjulegt fólk. Og einnig af að lofa eða
ávíta ráðherra sína fyrir framan mann-
fjölda.
Að sjálfsögðu komu þessar yfirlýsingar
allar ráöherrunum í opna skjöldu, og þær
birtust jafnt í ræðum sem í útvarpi. Þeir
tóku því að hafa meö sér minnisbækur, og
jafnskjótt og hann hóf ræðu sína, fóru þeir
að hripa niður það, sem þeim var ætlað
að gera. Mér var ætlað að samræma
fyrirmælin og koma þeim til ráðuneyt-
anna. Þetta gekk vel í byrjun, en brátt
varð ógerningur að henda reiður á öllum
skipununum. Við urðum að lesa dagblöðin
og hlusta á fréttir í útvarpinu til að vita,
hvaða ákvarðanir hann heföi tekið.
Frá janúar 1971 til júlí var samband
okkar Amins mjög náiö. Hann þekkti
fjölskyldu mína vel, og við höfðum unniö
saman í mörg ár. Hann var vanur að gera
boö fyrir mig inn í svefnherbergi sitt,
jafnvel þótt hann væri í rúminu, til að sitja
hjá sér og spjalla saman. Hann gat talað
mikiö um vinkonur sínar. (Hann lifði og lifir
enn óvenjulegu kynlífi.) Ég ferðaðist oft
með honum og var í stöðugu sambandi
við hann.
En þrátt fyrir hið nána samband við
Amin var mér ókunnugt um þá hryllilegu
atburði, sem voru að gerast í herskálun-
um, atburði, sem voru fyrirboði enn
hræðilegri hluta. Þó að byltingin sjálf hafi
ekki veriö mjög blóðug, byrjuöu morðin
þó þegar í stað. „Óvinir hans á þessu stigi
voru aðallega Acholir og Langir. Obote
Framhald á bls. 15
„Svo maður lifi lengur og betur“ stendur
á einhverri auglýsingu, sem fest hefur
verið á tré, en par fyrir neðan er búið aö
binda Tom Masaba liðsforingja úr her
Uganda og er veriö að búa hann undir
aftöku. Álitið var, að Masaba væri ekki
nægilega tryggur Amin.
MEKK

Stórglæsileg
skápasamstæða
með höfðingjasvip
HÚSGflGnfiVERSLUn
KRISTJflnS
SIGGEIRSSOnflR HF.
LAUGAVEG113 REYKJAVIK